چگونه مبارزه برای دستمزد شایسته، نتیجه بخش خواهد بود؟

جلال نادری

اگر راه دور نرویم و به شیوه تعیین حداقل دستمزد در همین دهه اخیر نگاه کنیم؛ بسرعت متوجه می شویم که حداقل دستمزد سال به سال زیر خط فقر تعیین شده؛ فاصله بین حداقل مزد و دستمزد شایسته که بشود واقعا با آن زندگی کرد دائمآ افزایش یافته؛ از طریق پیشروی هایی که در حضور پیمانکاران و دلالان برده فروش نیروی کار در زمینه قراردادهای کاری و درهم شکستن امنیت شغلی دراین مدت صورت گرفته، مشمولین واقعی حداقل مزد هر سال کمتر و کمتر شده اند. و در عوض نپرداختن دستمزد سال به سال بیشتر شده. هر سال کارگران و فعالان کارگری به دستمزدهای تعیین شده از طرف شورای عالی کار اعتراض کرده اند، ولی اعتراض شان به هیچ نتیجه ای نرسیده و سال بعد سر دستمزدها یا بدتر کرده اند یا دوباره همان آش بوده و همان کاسه. رفت و آمد دولت ها و تغییر نمایندگان مجلس هم اصلا چاره ساز نبوده؛ دستمزدها بهتر نشده که هیچ، حالا نه دستمزد رو می دهند، نه حق بیمه کارگر را. بنابراین وقتی کارگر بیکار می شود دستش به هیچ جا بند نیست. اینها همه نتایج واقعی مضحکه ای هست که آخر هر سال زیرتحت عنوان تعیین حداقل دستمزد در جلسات شورای عالی کار راه می اندازند.

چرا صدای کارگران به هیچ جا نمی رسد؟ چرا اعتراض فعالین کارگری نتیجه بخش نیست. علت خیلی روشن است: کارگران پراکنده اند، سازماندهی ندارند و فعالان کارگری نظرات متفاوتی در باره دستمزدها دارند. بنابراین اولین و مهم ترین مساله در زمینه دستمزدها چاره اندیشی برای این پراکندگی است. مبارزه برای دستمزد شایسته به نتیجه نمی رسد مگر این که فراگیر بشود و فراگیر نمی شود مگر این که بخش های مختلف اردوی کار را در بربگیرد. الان شاهدیم شرایط این وضع از جهاتی دارد هر چه بیشتر فراهم می شود. یعنی هم پرداخت دستمزدهای زیر خط فقر در میان بخش های مختلف اردوی کار و زحمت کشور فراگیرتر می شود؛ هم مطالبه دستمزد شایسته جواب نمی گیرد، هم دستمزدهای معوقه رو به گسترش است. معلمان و بازنشستگان فرهنگی و کشوری جزو گروههایی هستند که زیر فشار شرایط هر چه بیشتر به سمت مبارزه جمعی برای دستمزد شایسته رو می آورند.

وضع در مورد کارگران بخش صنعت، خدمات و معادن از جهت دستمزدها به مراتب بدتراست. واقعیت این است که عمده ی اعتراضات کارگری در این بخش ها به دستمزد شایسته مربوط نیست، بلکه روی دستمزدهای معوقه متمرکزاست. در واقع ما با یک تناقض روبرو هستیم که بدون شناخت آن نمی توانیم قدم موثری در جهت مقابله با پراکندگی در میان کارگران برداریم. برای این که اصولا بتوانیم در باره کاهش دامنه پراکندگی در میان کارگران فکر کنیم، لازم است به اعتراضات جاری کارگران و مطالبات بی واسطه شان توجه کنیم. جمع بندی اعتراضات کارگری گزارش شده ماه گذشته کارگران نشان می دهد که حدود هشتاد درصد اعتراضات کارگران به دستمزدهای معوقه مربوط بوده است. بنابراین قبل از هر چیز باید روی همین اعتراضات متمرکز بشیم. ما الان در شرایطی هستیم که بین اعتراضات کارگری بخش صنعت، خدمات و معادن، همگرایی وجود ندارد. حتی در بحش صنعت حرکت های فراکارخانه ای مشترک وجود ندارد. تجربه هپکو، روغن نباتی جهان، سیمان مسجد سلیمان و پلی اکریل اصفهان دو جهت گیری عمده را در اعتراضات کارگری نشان می دهد. کارگران همه این واحدها در اعتراض طولانی برای گرفتن دستمزدها مشترکند، چیزی که اختلاف مهمی رو نشان می دهد، روش اعتراض است. کارگران هپکو توانستند در قدم اول خانواده ها و در قدم بعدی همدلی مردم شهر رو جذب کنند، قدرت بزرگ بازدارنده ای به نام افکار عمومی را از طریق پخش فیلم های اعتراضات شان در شبکه های اجتماعی به خدمت بگیرند، به جای امید بستن به وعده های مسوولین به نیروی خودشان و اراده خودشان متکی شوند. این کارگران بر این پایه توانستند دو ماه از مطالبات شان را بگیرند. هفته گذشته شاهد بودیم که کارگران روغن نباتی جهان هم روش کارگران هپکو رو در پیش گرفتند. در عوض کارگران سیمان مسجد سلیمان به امید این که کارفرما به وعده اش برای پرداخت طلب کارگران عمل می کند، سی و هفت روز در داخل محوطه کارخانه اعتراض کردند. نتیجه اعتراض شان این شد که به جای دریافت مطالبات، با فشار مسوولان شهرستانی کلیه اعضای شورای اسلامی کار این واحد تولیدی در روز چهارشنبه گذشته بیست بهمن وادار به استعفا شدند. بعد از آن بود که، برای اولین بار این کارگران اعلام کردند که باید به نیروی خودمان متکی بشویم و اعتراض شان را بیرونی کردند و بردند جلوی فرمانداری.

 یکی از شکل های پایدار متکی بودن به نیروی کارگری، تشکیل سندیکای کارگری است. اعتراضات هپکو اگر به تشکل سندیکای مستقل کارگران منجر نشود، بعید نیست که تجربه دردناک پلی اکریل تکرار نشود. کارگران پلی اکریل بعد از ماهها اعتراض حالا حتی بدون تصفیه حساب، از طرف هیات اجرایی مستقر در این کارخانه معرفی شدند به بیمه بیکاری.

وقتی اعتراضات واقعی کارگری علیه دستمزدهای معوقه را مبنا قرار می دهیم می بنیم که، حضور هر چه گسترده تر کارگران و حامیان شان در اعتراض، توجه به افکار عمومی و انتشار خبر، گزارش، پخش کلیپ، رسانه ای کردن اعتراض و حضور در شبکه های اجتماعی، در نتیجه اعتراض کارگری خیلی تاثیرگذاراست. دایره این تاثیر با ایجاد نهادهای مستقل صنفی پایدار کارگری بر پایه همین اعتراضات فعلی بیشتر تقویت می شود. اعتراضاتی که به این تجربیات و این سمت گیری بی توجه باشد ، حتی اگه به فرض موفقیتی هم برای کارگران داشته باشد، احتمالا موقتی است و بعد از یک دوره همان سرنوشت تلخ کارگران پلی اکریل در انتظارشان هست. سازماندهی بر محور مطالبات بی واسطه یکی از شروط غلبه بر پراکندگی است. اتکا به خود و سمت گیری در جهت ایجاد نهاد مستقل پایدار صنفی، و حضور سازمان یافته در شبکه های اجتماعی، دو شرط مهم دیگر است. همگرایی بخش های مختلف اردوی کار در مبارزه برای دستمزد شایسته هم شرط مهم چهارم است. هر چه به تامین این شروط بیشتر نزدیک تر بشویم، از نظر تحمیل دستمزد شایسته به دولت و کارفرمایان هم در موقعیت بهتری قرار می گیریم.