مجله زیست محیطی

نگاهی به رخدادهای زیست محیطی ایران و جهان

برنامه ای از مازیار واحدی

مشکل محیط زیست امروز به یکی از جدی‌ترین نگرانی‌های بشر تبدیل شده است.  خبرهای نگران‌کننده و گاه جدی در مورد گرم شدن کره زمین و به مخاطره افتادن زندگی میلیون‌ها انسان در سراسر کره زمین در آینده‌های نه چندان دور، با گذشت هر روز ناقوس این خطر را بلندتر از همیشه به صدا در می‌آورد و این سوال را هر روز جدی‌تر از همیشه در مقابل انسان قرار می‌دهد که آیا زمین و حیات در کره زمین در خطر است؟

در تحلیل‌های اقتصاد سیاسی جهانی، از محیط زیست به عنوان پدیده‌ای یاد می‌شود که بدون درنظرداشتن این که چه کسانی مسوول به مخاطره انداختن آن هستند، جهانی بوده و از آلودگی های محیط زیست هیچ فرد و یا هیچ کشوری در امان نیست. در حال حاضر، تولید گازهای گلخانه‌ای که حجم بزرگ آن توسط کشورهای بزرگ صنعتی تولید می‌گردد، خطر بزرگیست که باعث گرم شدن کره زمین و آسیب دیدن لایه اوزون که به عینک آفتابی زمین مشهور است، شده است. اثرات منفی ناشی از گازهای گلخانه ای را نه تنها در کشورهای صنعتی بزرگ، بلکه می توان در اقصی نقاط جهان نیز مشاهده کرد. ولی سوال اصلی این جاست، درست است که کسی از خرابی محیط زیست در امان نیست و مبارزه برای حفظ محیط زیست باید توام باشد با یک تعهد سیاسی در سطح بین‌المللی، ولی چه کسانی باید سهم بیشتری در جلوگیری از ویرانی بیشتر محیط زیست به عهده بگیرد؟ در پاسخ به این سوال سه نگاه در سطح جهانی وجود دارد، دولتها در کشورهای پیشرفته سرمایه داری که بیشترین سهم را در این آلودگی دارند، ادعا می کنند مشکل محیط زیست، مشکلی جهانی است و آنها به تنهایی نمی‌توانند از عهده حل کردن این مشکل برآیند، لذا تلاش می‌کنند تا از مسوولیت‌پذیری در این زمینه سرباز زده و با حیله های فراوان در کار نشستهای بین المللی خلل وارد کرده و مانعی بزرگ در رسیدن به نتیجه شوند. بطور مثال در همین راستا دولت کانادا پس از اجلاس دوربان اعلام می کند که به تعهداتش در پیمان کیوتو عمل نخواهد کرد.

گروه دیگر یعنی دولت های کشورهای رو به توسعه و اقتصادهای نوظهور نیز، با ارائه استدلات خود سعی دارند هیچ سهمی در مبارزه با این آلودگی ها، به عهده نگیرند. آنها می گویند ما عملا زمانی وارد اقتصاد جهانی شدیم که محیط زیست توسط کشورهای توسعه یافته آلوده شده بود. بنابراین ما دارای کمترین سهم در ایجاد این مشکل جهانی هستیم. از جمله این کشورها، هند و چین را می توان نام برد که نمی خواهند بابت عملکرد کشورهای صنعتی بزرگی مانند امریکا و کانادا در تولید گازهای گلخانه ای، هزینه ای پرداخت کنند.

 استدلال سوم که از منافع اکثریت مردم جهان و نه دولت ها دفاع می کند، اعتقاد دارد که پرداخت هزینه برای ترمیم خرابیهای نقدا موجود، بایستی به عهده صاحبان صنایعی باشد که از این رهگذر حسابهای بانکی اشان انباشته از دلارهای آلوده شده است. و برای این منظور به هر شکل ممکن، از شرکت فعال در نشستهای بین المللی گرفته تا همکاری های مشترک سازمان های مدافع محیط زیست، چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی، و حمایت دیگر سازمانها و گروه های مردمی از این مبارزه، بایستی استفاده کرد. لازم به یاداوری نیست که هیچ نسخه از پیش نوشته شده ای وجود ندارد. تاکید تنها براین است که یادمان نرود مبارزه برای محیط زیست سالم، مبارزه برای زندگی سالم بویژه برای کارگران و زحمتکشان است. زیرا که ثروتمندان و صاحبان صنایع و قدرت، در شرایط موجود نیز با زندگی در بهترین نقاط مسکونی، از آلودگی ها فرار کرده اند.

در سطح ملی نیزمشکل اساسی اما هنوز برجای باقیست. رابطه تولید و محیط زیست چگونه باید باشد؟ آیا توسعه پایدار، یعنی استفاده از صنعت و تکنولوژی با توجه به پارامترهای زیست محیطی، می تواند راه حلی اساسی برای معضل آلودگی محیط زیست باشد؟  براساس واقعیات موجود در کشورمان و هم چنین دیگر نقاط جهان، بخش اعظم آلودگی های محیط زیست ناشی از استفاده سودجویانه از تکنولوژی و صنعت بوده است. هریک از ما با نگاهی به اطراف خود به موردهای بیشماری برخورد می کنیم. براستی چه میزان جنگل را در پروژه های راهسازی نابود می کنند؟ آیا تولید صنعتی و تکنولوژی عامل نابودی طبیعت و آلودگی محیط  زیست هستند، یا اینکه صاحبان صنایع و تکنولوژی؟ تولید بنزین با درصد بالای آلودگی، تولید و وارد کردن لنت های ترمز حاوی آزبست، ساخت وانت پیکانهای غیر استاندارد در تبریز، وجود کابل های فشار قوی در مناطق مسکونی و بسیاری از موارد دیگر نشان از این دارد، که انگیزه حاکمان از تولید تنها سود بیشتر است و بس. و در نبود سازمان های مستقل محیط زیست که بتوانند آژیر خطر را به صدا در بیاورند، محیط زیست سالم جائی در برنامه ریزی های آنان نداشته و ندارد.

 نکته ای که بتدریج از زیر سایه روشنها خود را به نمایش می گذارد، رابطه ایست که بین افراد و سازمانهای مدافع محیط زیست و دوستدار طبیعت با دیگر سازمانها و گروه های مبارز، بطور مثال کارگران، زنان، دانشجویان و گروه های ملی وجود دارد. این رابطه بایستی که رابطه ای متقابل باشد. همانگونه که حمایت از سازمانهای مستقل مدافع محیط زیست، دفاع از زندگی سالم برای اکثریت مردم است، به همان میزان هم دفاع از آزادی های مدنی و حق ایجاد تشکل های صنفی و سیاسی دفاع از دخالت کارشناسان مستقل زیست محیطی در برنامه ریزی های اقتصادی و راهی بسوی توسعه پایدار خواهد بود.