به مناسبت هشتم  مارس، روز جهانی زن

نگاه عمومی به وضعیت زنان کارگر درایران

امیرجواهری لنگرودی

شبحی در آسمان ایران در حا ل چرخ زدن است . آنچه در ادامه خیزش بزرگ توده ای دی ماه ۱۳۹۶ یعنی ده روزی که ایران را لرزاند. در ادامه آن شبح پر آوازه " دختران خیابان انقلاب " تجلی خود را نمایاند و این بار این شبح از تهران آغاز شد و پس آنگاه به دور افتاده ترین نقاط کشور راه افتاده است. تجلی این ایستادگی با همه هزینه جانکاهی که تا حال از خود بجا گذاشت ، رودررویی با حجاب و برابری طلبی حقوق زنان با مردان در پهنه جامعه ما را ثمر بخش تر نمود . باید این حرکت جسورانه زنان و دخترکان جامعه ما را  واخواستی جدی و ستایش آمیز در ادامه مبارزه زنان درطول چند دهه اخیر و خاصه از فردای حاکمیت اسلامی به اینسو شناخت!

اکنون ۳۹ سال از ۱۷ اسفند ۵۷ می گذرد . روزی که زنان کشورمان ایران ؛ با شعار " نه روسری، نه توسری " ، " آزادی زن . نه شرقی ، نه غربی ؛ جهانیست " ، " ما انقلاب نکردیم ، تا به عقب برگردیم " به خیابان ریختند تا نزدیک شدن فاجعه را هشدار دهند. آنهم در شرایطی که تنها یک ماه از انقلاب بهمن۵۷ گذشته است .

زنان جامعه ما از نخستین اقشاری بودند که پرده ابهام را از روی ماهیت سیاه رژیمی کنار زدند که زیر پرچم دروغین استقلال وعدالت اجتماعی، قتل عام توده ای و دفن آزادی را تدارک می دید. با این همه،  انگار این مقاومت یک سویه بود و سویه دیگر آن احزاب و سازمان های چپ به حد کافی در برابر این مقاومت در کنار زنان نبوده و حتی جمع کثیری از آنان به ادعای دفاع از استقلال و حفظ انقلاب در برابر امپریالیسم ، پشت زنان را در این نبرد یک سویه در آن شرایط خالی کردند. می توان نوشت ؛ بخش وسیع چپ واقعا خود را کنار کشید. البته گیجی عمومی نسبت به ماهیت این رژیم و بویژه ژستهای ضد امپریالیستی "خط امام" ، نقش عمده ای در این اشتباه تاریخی ایفا کرد. اما مسئله فقط این نبود، چرا که نه فقط چپ سازشکار بلکه چپی هم که در مقابل رژیم بود و به هیچ وجه قصد سازش با آنرا نداشت هم دراین مبارزه لنگ می زد و در سال های بعد هم که توهم رژیم فرو ریخت، این لنگی کم و بیش ادامه یافت. ریشه این مسئله را باید در درک چپ از جنبش دموکراتیک عموما و جنبش زنان بویژه جستجو کرد . چپ ویژگی صنفی و ماهیت عمومی جنبش زنان و الزاماتی را که با خود بهمراه می آورد را برسمیت نمی شناخت. بنابراین از حضور زنانی که لباس و آرایش شان، نشانی از فقررا با خود نداشت در مقابل کاخ نخست وزیری و دادگستری وحشت زده شد. چپ نمی خواست ویژگی مساله زنان را بپذیرد و تصور می کرد این مساله باید بخودی خود همراه مساله طبقاتی حل شود و هر طرح مستقلی برای حل این مسئله را " فمینیسم " و پذیرش هرنوع فمینیسم را ارتجاعی می خواند . امری که امروز هم دانشمندانی به نام چپ و کمونیسم حرکت مستقل " دختران خیابان انقلاب " را بر نمی تابند و سیاه روی سفید در پست های فیس بوکی و کانال های خصوصی تلگرامی خود می نویسند : " از زنانی که در خیابان روسری برمیکنند و بر دستانشان فقط ده میلیون تومان طلا آویزان است ، دفاع نخواهم کرد " و امضاء می کنند / من یک کمونیسم هستم . این اشتباهات بطور طبیعی به اشتباهات طرف مقابل دامن زده است . کار بجایی کشیده که در برخی موارد وقتی به فعالیت ها و اهداف برخی انجمن های زنان درخارج از کشور نیز دقیق شویم ؛ می بینیم گویا مبارزه با مارکسیسم و سوسیالیسم یا " سازمان سیاسی" به هدف مقدم آنها تبدیل شده است ! می بینیم که مسمومیت دو طرفه است و برای درمان آن همه ما باید از یکجا یعنی از مطلق گرایی پرهیز کنیم . فراموش نکنیم  ازابتدای مبارزه با نابرابری ها، جانبداران جنبش مارکسیستی و جنبش سوسیالیستی در ایران  و درسراسر جهان، نقش بزرگی در مبارزه برای احقاق حقوق زنان ایفا کرده اند . بعلاوه باید این مساله را هم در نظر داشته باشیم که نیاز ما دو جانبه است. این فقط جنبش سوسیالیستی نیست که نیاز دارد جنبش مبارزه برای دمکراسی را بطرف خود جلب کند. جنبش زنان نیز در مقابله با دشمن دد خویی همچون  حاکمیت اسلامی که هزار چنگال خونریز دارد به این دفاع نیازمند است تا نیروهای سوسیالیست را بطرف خود جلب نماید .

 پرسش اساسی این استکه ؛ چرا باید در مبارزه با چنین دشمنی ، از نیرویی که هنوزهم ، علیرغم اینهمه زخم های خونین و این همه ضربات، به سهم خویش از رادیکالترین و سازمان یافته ترین نیروی مبارزه با دشمن است ، صرفنظر نماید؟ خوبست یک نکته پراهمیت را از قلم نیاندازم ، منظورم البته این نیست که هر جنبش فمینیستی الزاما باید سوسیالیستی شناخته شود . بلکه می خواهم براین نکته پای بفشارم که واقعیات سخت در ایران و جهان، ما را و همه آنها را که برای دموکراسی ، برابری و تحقق عدالت پیکار می کنند و می جنگند را بهم نزدیک می کند . آنها که تن به الزامات این واقعیت ندهند ، حتما و حتما قافیه را خواهند باخت .

   من بر آنم که سال هاست که دوره فیل هوا کردن های ضد امپریالیستی رژیم گذشته حتی آن بخش سنتی هم می بینند چه کلاه گشادی سرشان رفته و در چه جهالت و ضلالتی گرفتار آمده اند . این امر را بخصوص از گسترش شکاف در میان زنان روشنفکر و مسلمان هم می توان دریافت . هنوز بخش های وسیعی از این احزاب و سازمان ها به نقد آن گذشته بر نیامدند. سازمان ما حق داشت که در مقاله بلندی به قلم رفیق شهاب برهان ؛ دردوره جدید انتشارنشریه مرکزی خود راه کارگرفروردین ۱۳۶۳ نوشت : « زن آتشفشانی زیر پای جمهوری اسلامی » (۱) 

می توان نوشت : زن ایرانی با ظهور جمهوری اسلامی دچار یک شوک شد. ایران قبل از انقلاب ، نزدیک دو دهه تحولات شتابان سرمایه داری در سایه فروش فرآورده هایی نفت ، کشور را شخم زده بود و پیدایش خود جمهوری اسلامی محصول این شخم خوردن شتابان جامعه بوده است . سنت در ایران نسبت به اغلب کشورهای مجاور بشدت عقب نشینی کرده و اگر ایران را با کشورهای اسلامی مجاور مثل افغانستان، پاکستان، عراق وجمهوری های آذربایجان ، ترکمنستان و قفقاز و اغلب کشورهای عربی و حتی ترکیه مقایسه کنیم ، می بینیم سنت در آن نسبت به عرف حالت تدافعی داشت. عرفی که به زنان اجازه می داد تا در حوزه هایی به لحاظ ظاهری هم شده ، امر برابرحقوقی زن و مرد به رسمیت شناخته شود. اما در نابهنگامی پیدایش حاکمیت اسلامی درجامعه ایران ، شوک وارد می گردد. زنان ایران بویژه آنها که در حوزه های مختلف اجتماعی فعال شده بودند و یا درمدار زندگی مدرن قرارداشتند. اعم از زنان کارگر و کارمند، خانه دار، محصل و دانشجو ، با تظاهر حکومت اسلامی ، ناگهان دیدند حتی انسان بودنشان مورد تردید قرارگرفته است. آنهم در شرایطی که جمهوری اسلامی نقطه ضعفهای این رشد شتابان را در قالب بسته بندی عرف ظالم و ستمگر پیچیده و درمقابل پاکت سنت محروم و مظلوم قرارداده ، آنهم در شرایطی که اکثریت قاطع جمعیت اعم از زنان و مردان ، چه مدرن و چه سنتی خود علیه ظلم و بیداد و استبداد به پا خاسته بودند ، گیجی محصول طبیعی این وضعیت است. ازاینرو آن عدم مقاومت کافی را می توان به این گیجی ناشی ازشوک وکپسول تزریقی اسلامی نسبت داد.

زنان ایران به تجربه می دانستند که نخستین قربانی استبداد مذهبی خود زنان اند. زن ایرانی ازپس اعمال قوانین ضد زن حاکمیت ایدئولوژیک اسلامی طی بیش از این سه دهه، به گور قرون وسطی بازگردانده شده است ، نه به آغاز راهی که زنان غرب در یک قرن قبل در پیش گرفتند ، بلکه بدانجا که مجبور است فریاد بزند: که اگر بهنگام تولد زنده بگورش نکرده اند، جای شکردارد . آنچه عیان است، حق حیات و بهره برداری از مواهب آن، حق طبیعی اوست که حاکمیت اسلامی با احکام عهد بوق به سلب آنان دست یازیده است .  بطوری که جمهوری اسلامی طی این سال ها زن ایرانی را آنقدر به قهقرا رانده است که وعاظ سرگذر و فقها در نمازهای جمعه و در رسانه های رسمی کشور با وقاحت تمام اعلام می دارند : صیغه یعنی اجاره رسمی زن برای " مصرف جنسی" و قبیح ترین شکل تعدد زوجات ، حلال مشکلات است که رژیم اسلامی در رابطه با زن و مرد گزین کرده است و در شهرهای مقدس قم و مشهد و شاه عبدالعظیم شهر ری و شاه چراغ شیراز و سایر اماکن مذهبی با نصب تابلو بر سر درب این دکاکین صیغه مجاز ، خرید و فروش این ودیعه عهد عتیق را به ارزانی به حراج می گذارند.

باید دید چه منافعی پشت این دروغ و ملاحظات قرون وسطی نظام اسلامی نهفته است که مستلزم قربانی کردن آزادی نیمی از جمعیت جامعه است . همین جنون آدم خواری نشان می دهد که آزادی زن در ایران با تلاش برای واژگونی و تلاشی آن پیوند خورده است و آنها که زیر پرچم دروغین " آزادی" خواهی،  پرهیز از خشونت، انقلاب را عین استبداد و سازش با این و آن جناح به ظاهر اصلاح طلب، رژیم را توجیه و تبلیغ می کنند ، اولین چیزی را که در راه این سازش،  قربانی می نمایند ؛ حق زنان ایران برای آزادی و برابری و تحقق هر سطح از دمکراسی خواهی در جامعه ایران است . چرا که بورژوازی ایران و همه آنها که آزادی و برابری را از همین رژیم وامانده می خواهند ، همواره برسازش با همین جانیان مقدم برهرچیز مجبورند زن ایرانی و بطور کلی آزادی و برابری و دمکراسی را قربانی کنند تنها از همین روست که آنان با شواهد اسلامی و قرآنی و احادیث با ماهیت زشت و شنیع و ضد زن صیغه و احکام مربوط به آن کنار می آیند و در بوق و کرنا می کنند و زنان را حتی در درون مجلس اسلامی به سکوت می کشانند و رای آنان را با خود همراه می کنند تا بدینوسیله تابلویش را در خیابان های پرآوازه قم / مشهد / بلند کنند و توسط وعاظ ریز و درشت خود در تلویزیون سراسری به تصویر کشند وفیل هوا کنند. طبق این طرح پیش ساخته از دوره ریاست جمهوری رفسنجانی مشخص بود که حضرات پاسدار، کمیته چی، خواهران زینب ، گروههای اعزامی  امر به معروف و نهی از منکر و گشت های ارشاد به خیابان ها ، آتش به اختیار اعلام داشتن هر بسیجی زپرتی محل، هر پسر و دختری را در خیابان ها و یا پارک ها و درب سینما ها و سالن های تاتر و دانشکده ای با هم دیدند، باید از آنها بخواهند که ثابت کنند با هم همسراند و یا در آینده به همسری یکدیگر در می آیند . با اطمینان می توان گفت : از همان روز تا به امروز، تلخی این درد، موضوع جنسی بودن را بیش از همه نه  در نزد آن دسته از زنان ما که امکان معاشرت سالم و همه جانبه با مردان را لااقل در چهارچوب های خانواده و فامیل و یا در مسافرت به خارج از کشور داشته اند به ناکامی سوق داد بلکه زنان کارگرو زحمتکش ما  هم احساس می کردند که در پشت ماشینهای کارخانه هر لحظه با شماتت و تشر عضو انجمن اسلامی و بسیج کارخانه  یا حراست و شورای اسلامی روبرویند که  می شنوند خواهر رویت را بپوشان  با مرد کارگر نا محرم صحبت نکن . آیا این جهنم برای زن ، با هر نوع اعتقادی که داشته تا کی می توانست قابل تحمل شمرده می شد و ایا این اوضاع می توانست زنان را بیش از پیش با مفهوم دقیق کلمه باسیاست و سیاسی شدن جامعه دور از کشاکش با مردان حاکم نکشاند تا داد خود ستانند؟!

می توان گفت: شوک ناشی از ظهور اولیه نافرجام حاکمیت اسلامی ، در عین حال مقدمه بیداری بزرگ در زن ایرانی است. زن ایرانی دارد در باره مساله بطور جدی می اندیشد. کافی است به خود زنان مراجعه کنیم. هرگز بیش ازاین شکوه های زن ایرانی از چنین عمقی برخوردار نبوده است . زنان ایرانی دیگر نمی گویند: چرا زن زاده شدیم؟ آنها آشکارا بدنبال علل محرومیت خود و شناسایی مسببین دیروزی و امروزی شان می گردند و در حقیقت ما شاهد بازگشت به خود ژرفی در زن ایرانی هستیم. زنان ما آنقدر عقب مانده نیستند که نفی حقوقش را احساس نکند و هنوز آنقدر پیشرفته هم نیست که بلافاصله برخیزد. اما دارد بلند می شود. روشن است زنی که یک شبه هزار سال به قهقراه رانده شد و با تثبیت و تداوم این رژیم باید سال ها درد بکشد تا ذره و ذره و قطره وقطره حقوقش را باز پس بگیرد تا شاید پس از دهه ها به دوران قبل از انقلاب باز گردد و تازه آن هنگام هم عواقب عقب ماندگی و تبعیض کنونی دامن گیرش خواهد بود. یک نکته روشن است و آن اینکه تاثیرات وخیم تربیت این رژیم نه تنها ما ، بلکه نسل های آتی هم باید تاوان جنایات این رژیم را بدهند. زنان ایران دیگر می دانند تنها راه نجاتشان از این مخمصه، کندن ریشه رژیم اسلامی است . اگر چه این راه حل ممکن است با بهترین راه حل برای بورژوازی ایران در تضاد باشد .

با مراجعه به روز شمار کارگری و تمرکز حول مشکلات و دشواری زنان در عرصه کار و اشتغال در حاکمیت اسلامی ، نشان می دهد که  زنان ما در عرصه های گوناگونی وارد فعالیت اجتماعی شده اند. 

در ایران،  تلاش زنان اعم از کارگران در بخش های مختلف صنایع- تولیدی- خدماتی - بخش های مختلف کارمندی- کارخانگی - پرستاران - معلمان زن علل العموم و خاصه پرداخت نشدن حق الزمه معلمان حق التدریس در سراسر کشور که هیچگاه استخدام آنان متحقق نشد - بازنشستگان  برای افزایش دستمزد، تلاش برای بدست آوردن مزایای رفاهی، کاستن از سختی کار و جلوگیری از اخراج ، ایجاد صندوق های تعاونی و همیاری ؛ برگزاری مراسم هشت مارس، مراسم اول ماه مه ، تلاش برای تصویب طرح بازنشستگی پیش از موعد زنان کارگر؛ تلاش زنان برای به دست آوردن امکانات ورزشی، بیکار سازی های گسترده ؛ نیمه کاری و کشاندن زنان به درون خانه ، تهیه طومارهای گوناگون برای رسیدگی به مسائل و مشکلات مختلف و گاه کم کردن میزان تولید و گاهی هم البته مجبور بودند دست از کار بکشند!

در واحد های کارگری کارخانه ها ، تلاش کارگران زن ، برای بالا بردن سطح امکانات رفاهی از قبیل استفاده از آبگرم ، داشتن حمام و رختکن در واحد ها ؛ بهبود ی سیستم گرما زا و خنک کننده در تابستان و زمستان،  به کارگیری وسایل ایمنی و افزایش سطح بهداشت در کارخانه، استخدام دکتر و ویزیت کارگران زن ، اعتراض به تغییر قانون کار به نفع کارفرمایان و سرمایه داران و غیره ... از جمله فعالیت هایی است که در حدود بیش از سه دهه گذشته ، زنان کارگر کارخانه های ما بر دوش خود داشته اند.

زنان کارگر که اکثرا سرپرست خانواده نیز بودند و هستند و بار دو گانه ی مسئولیت و انجام کار در بیرون خانه و در درون خانه را به دوش می کشند، یک طرف این برخوردها قرارداشته و همواره خواهان کاهش فشار کار بوده اند و طرف دیگر مدیریت کارگران است تا حدی که بسیاری مواقع کار را طاقت فرسا می نماید. با اینهمه می توان با صراحت گفت : زنان ایران اعم از خانه دار، کارمند، کارگر، دانشجو و محصل ، پرستار ، معلم ، بازنشسته سال‌هاست در چنبرهٔ انواع تبعیض‌ها و نابرابری‌ها گرفتار آمده‌اند، قوانین نابرابر در ازدواج، طلاق، ارث ، دستمزد، انتخاب لباس، پوشش، دفاع از حق برابر شهروندی وپرشمار مطالبات بی پاسخ مانده  … از یکایک زنان،  شهروندانی درجه دوم ساخته‌ است. زنان ما در برابر خشونت خانوادگی و آزار خیابانی از هیچ حمایت قانونی‌ در برابر سنت بجامانده ازمذهب در کل جامعه، برخوردار نیستند. هر بار به بهانه‌ای حق مالکیت بر بدن‌هایشان نادیده گرفته می‌شود؛ گاه با حجاب اجباری، گاه با ایجاد انواع محدودیت در انتخاب رنگ لباس و پوشش و ممنوعیت در دسترسی رایگان به وسایل پیشگیری از بارداری و حتی کورتاژجنین خویش با دشواری ، دستگیری، بازداشت روبرو می گردند. اما آنچه که طی این سال ها بر زنانی که با داشتن چند کودک ، علیرغم رضایت همسر، در صدد بستن رحم خود برآمده اند ، رژیم این خواست را بر نمی تابد و باید دختران جوان شرایط سنی بالای سی و پنج را طی نمایند تا بتوانند رحم خود را بر روی جنین ناخواسته خویش بربندند . تازه این همه مشکلات نیست به همه این تبعیض‌ها باید شرایط نابسامان اقتصادی در سطح واحد های کارگری و خاصه بازار کار را افزود. زنان در دهه اخیر سهم بیشتری از ورود به دانشگاهها را به خود اختصاص داده اند ولی فارغ التحصیلان زن دانشگاهها بیکارند وهمچنان در طلب کار یا کشور را برای ادامه تحصیل ترک می کنند یا دنبال بازار کار روانند . بر پایه آمارهای منتشره نرخ بیکاری در میان زنان تحصیلکرده را رقم ۱\۳۱ درصد بیکارثبت کره اند ، ازاینرو بیش ازدو برابر نرخ بیکاری مردان را با خود یدک می کشند.  می توان گفت : نرخ بیکاری زنان به دو برابر مردان رسیده است، موج بیکاری در میان زنان تحصیل‌کرده به مراتب بیشتر است و در موارد بسیاری شرایط جنسیت‌ زده‌ای چون وضعیت تأهل، سن و ‌ظاهر زنان ( بلندی و کوتاهی ، چاقی و لاغری) آنان  به شرایط گزینش شغلی اضافه می‌شود. پرستاران با دشواری های عدیده ای روبرواند . بعبارتی زنان آسیب‌های زیادی از فردای جنگ هشت ساله به اینطرف، از سیاست‌های اقتصادی نئولیبرالیستی  از سیاست خصولتی کردن غارت اموال عمومی جامعه بین مافیای قدرت ، آقا زاده ها، آیت الله ها شکر خوار، ماهیخوار، پارچه خوار، زمین خوار و سپاهیان و بسیجیان و فرماندهان سپاهی  و سیاست های خصوصی‌سازی دیده‌اند. از جمله نتایج این سیاست‌ها حذف روزافزون زنان از بخش رسمی بازار کار و راندن آنان به سوی بخش غیررسمی بوده است. بیش از نیمی از زنان بدون قرارداد یا با قراردادهای موقت و دستمزدهای بسیار اندک مشغول به ‌کارند و از حداقل حقوق قانونی محروم‌اند. بخش زیادی از این کارگران غیررسمی را مهاجران تشکیل می‎‌دهند که در مقابل روابط بهره‌ کشانهٔ کار، آسیب‌ پذیرترند. زنان همواره در صف مقدم بیکار سازی ها هستند. زنان شاغل در بخش رسمی نیز با عدم امنیت شغلی، نظارت‌های نفس‌گیر بر پوشش و رفتار خود، محدود کردن خدمات عمومی - نظیر مهد کودک پس از بارداری- و موانع سرسخت بر سر راه پیشرفت شغلی‌ زنان در بخش های مدیریت شهری و استانی و کشوری چشم گیراست . گذشتن از این سد، پایان دشواری‌ها نیست، زنان پس از استخدام نیز با موانع دیگری چون عدم امنیت شغلی و آزارهای جنسی در محیط کار دست ‌وپنجه نرم می‌کنند.

حاصل کلام اینکه : تحقق آزادی، دموکراسی و برابری در ایران، بدون آزادی زن و آزادی زن در ایران ، بدون  پایان بخشیدن به عمر نظام ضد زن اسلامی ممکن نیست . این درس گران بهائیست که تلخی مرگبار آن را همه زنان و دختران ایران و همه مدافعان دمکراسی و سوسیالیسم به جان چشیده اند!

ماخذ :

http://www.rahekargar.net/browsf.php?cId=1069&Id=361&pgn=1

یکشنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۶ برابر با ۰۳ مارس ۲۰۱۸