مجله زیست محیطی

تالاب انزلی، قربانی عدم توجه به توسعه پایدار

مازیار واحدی

عدم توجه به زیر ساخت های اجتماعی، عدم برنامه ریزی برای جمع اوری فاضلاب شهری و عدم مراقبت از سرمایه های زیست محیطی کشورمان، محیط را برای زیست جانواران و گیاهان در تالاب انزلی، اگر نگوئیم غیر ممکن، می توان گفت خطرناک و مرگ افرین ساخته است.

تالاب انزلي با مساحتي در حدود 20 هزار هکتار در استان گيلان و شهر بندر انزلي از بي‌نظيرترين زيستگاه‌هاي طبيعي جانواران ايران محسوب مي‌شود. اين تالاب زيبا به دليل موقعيت جغرافيايي از نظر ميزان بالاي رطوبت و آب با هيچ‌يک از تالاب‌هاي ايران قابل مقايسه نيست. تالاب انزلي از جمله تالاب‌هاي بين‌المللي ثبت‌شده ايران و از نخستين تالاب‌هاي ثبت‌شده در معاهده رامسر در سال 1971 ميلادي است و به دليل تنوع زيستي فوق‌العاده‌اش داراي اهميت جهاني است که هم بر دريا تاثير مي‌گذارد و هم از آن تاثير مي‌گيرد. این تالاب سالانه محل گذر دهها هزار پرنده مهاجر است.

عدم توجه به پایدار بودن توسعه باعث شده که طرح ها و پروژه های اجرا شده و یا در دست اجرا تنها به منافع زودرس و کوتاه مدت توجه داشته باشند و اینکه اجرای این پروژه ها چه تاثیری بر اکوسیستم، محیط زیست انسانها، جانواران و گیاهان می گذارد، به هیچ وجه مورد توجه مسئولین اسلامی قرار نداشته باشند.

هجوم بي امان زباله‌هاي شهري، ساخت و ساز جاده و پل براي احداث كمربندي شهر انزلي و ورودِ روزانهِ حجم قابل توجهي فاضلاب شهري و رسوب بيش از حد بستر تالاب و كاهش عمق آن ازجمله مخاطراتي است كه هر روزه تالاب انزلي با آنها دست و پنجه نرم مي‌كند. براساس گزارشهای منتشره پنج نوع از ماهی های تالاب در معرض خطر انقراض قرار دارند. سس ماهی خزری، ماهی آزاد، ماهی سیمِ چشم سفید، رفتگر ماهی و ماهی نوخاره، که سه گونه اول مصرف اقتصادی هم دارند.

 کارشناسان محیط زیست تالاب انزلی را چون شیرخوارگاهی برای گونه های دریایی خزر می دانند. به گفته آنان تالاب های چسبیده به دریا، تالاب هایی اند که از آنها به عنوان شیرخوارگاه دریایی یاد می کنند، تالاب انزلی و امیرکلایه از این دست تالاب ها هستند. به این ترتیب که ماهی های دریایی هنگام تخم ریزی، تخم شان را درون آب شیرین تالاب رها می کنند، وقتی ماهی ها متولد شدند و به اندازه انگشتانه شدند، راهی دریا می شوند. این مرحله از حساس ترین مراحل زندگی این گونه ها محسوب می شود که متاسفانه مجبورند حساس ترین مرحله رشدشان را در زیستگاهی آلوده سر کنند و این خطر انقراض شان را بالامی برد.

 این کارشناسان که تعداد گونه های تالاب انزلی را بیست تا بیست و یک گونه می دانند، می گویند این بیست و یک گونه، گونه هایی اند که به طور دایم در تالاب زندگی می کنند و جدای از گونه هایی هستند که پس از تولد و رشد اولیه راهی دریا می شوند. خانه این بیست و یک گونه در تالاب انزلی است، تالابی که وضع خوبی ندارد و از رودهایی چون زرجوب و جواهر رود که آلوده ترین رودخانه های جهان اعلام شده اند، تغذیه می شود. این آلودگی ها وقتی وارد تالاب می شود، تالاب را به حوضی آلوده مبدل می کند که عمده ترین کارش از بین بردن گونه های جانوری و گیاهی آن است.

نی های موجود در تالاب دومین عامل آلودگی تالاب هستند. با ورود مستقیم فاضلاب خانه های اطراف تالاب به آن، مواد غذایی مناسب برای رشد نی های تالاب فراهم می شود و این نی ها با رشد بیش از حد، همه اکسیژن آب را مصرف می کنند و باعث خفگی ماهی ها می شوند.

علاوه بر نی ها، آزولا یا عدسک آبی، گیاهی است که چند میلی متر بیشتر طول ندارد اما چون بختکی روی تالاب انزلی افتاده و همه فضای آب را اشغال کرده است: مالک جدید قلمرو انزلی که صاحب آب، نور، غذا و اکسیژن آب شده است و بقیه موجودات را از حق حیات محروم می کند.

آلودگی های آبی رودخانه های ورودی تالاب که مقام اول جهان را از آن خود کرده اند، می تواند نقش بسزایی در مرگ و میر ماهی ها و دیگر گونه های دریایی اعم از گیاهی و جانوری باشد، رودخانه هایی که روزگاری نه چندان دور آنقدر زلال بودند که نام شان را زرجوب نهادند: زرجوبی که از میان شهر می گذشت و مردم برای ماهیگیری صف می کشیدند امروز جز آب باریکه یی نیست که از چند متری اش نمی توان عبور کرد، بس که بوی فاضلابش آزار دهنده است. نه تنها انسانها، که جانواران و گیاهان نیز از آسیب های حاکمیت  در امان نیستند.

فرهنگ سازی یا مسئولیت گریزی

سالانه پنج هزار نفر بر اثر عوارض آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. قائم مقام سازمان محیط زیست رژیم اسلامی با اعلام این خبر از نمایندگان مجلس گلایه کرد که چرا آنان به طرح دوفوریتی کاهش آلودگی هوا رای ندادند. در هفته گذشته طرح دوفوریتی کاهش آلودگی هوا در مجلس مطرح شد که به گفته مجلسیان بسیاری از نمایندگان حاضر در مجلس حتی حاضر نشدند در رای گیری شرکت کنند، چه برسد به اینکه رای مثبت بدهند. این بی علاقگی به شرکت در رای گیریها از سوی بعضی دیگر مورد انتقاد قرار گرفت و پیشنهاد دادند که اسامی کسانی که در رای گیری ها شرکت نمی کنند در صحن علنی خوانده شود. برخورد قائم مقام محیط زیست هم در رابطه با آلودگی هوا، که به گفته خودش سالانه پنج هزار نفر از شهروندان را به کام مرگ می کشاند، بی شباهت به برخورد بی تفاوت نمایندگان نیست. وی فقط توپ را به زمین دیگران انداخته و خیال خود و سازمان مطبوعش را راحت کرد. شاعری خواستار آن شد که نمایندگان و مسئولین به بازگشت مدت اعتبار فنی خودروهای فرسوده، تصویب و اجرای طرح های جامع کاهش آلودگی هوا و مدیریت منابع آلوده کننده هوا توجه بیشتری نشان دهند. وی هم چنین برای اینکه مسئولین و نمایندگان به لزوم توجه به آلودگی هوا، بویژه در هشت کلان شهر کشور برسند، فرهنگ سازی موثر در این زمینه را ضروری اعلام کرد. این در حالیست که تجربه موفق در بسیاری از کلان شهرهای جهان نشان داده که برنامه ریزی و اجرای زیرساختهای اجتماعی و اقتصادی است که می تواند در درازمدت موجب کاهش آلودگی هوا شوند، نه طرح شعارها و گریز از مسئولیت مسئولین. سقف مجلسی که برای درک مشکلات مردم، بایستی برایش فرهنگ سازی کرد، اما برای کسب سهمی بیشتر از قدرت، در کورس نامه نگاری به رهبر لحظه ای را هم از دست نمی دهد، را بایستی بر سر ساکنینش خراب کرد.

 دوم  اسفند ۱۳۹۱ برابر با بیستم فوريه ۲۰۱۳