آیا  سرنوشت زاینده رود در انتظار کارون است؟ آلودگی محیط زیست و سرطان

مازیار واحدی

فرار از پذیرش مسئولیت

سازمان محیط زیست متولی مقابله با آلودگی نفتی در خلیج فارس نیست. معاون محیط زیست دریائی سازمان محیط زیست، با اعلام این موضوع این مسئولیت را به گردن سازمان بنادر و دریانوردی انداخت و گفت: طبق قانون این وظیفه به عهده سازمان بنادر و دریانوردی است.

پلیس و آلودگی هوا

 آلودگی هوا به موضوعی معمولی و همیشگی برای مسئولین کشور تبدیل شده است. در این بین خبرگزاری فارس طی گزارشی اعلام کرد که برخی از ارگانهای دولتی در مسئولیت کاهش آلودگی هوا خود را سهیم نمی دانند. براساس این گزارش پلیس هنوز برای انتقال مجرمان خود از اتوبوس های بنز قدیمی استفاده می کند، بنزهای قدیمی که دود غلیظی را روانه آسمان این شهر می کنند. اگر از مقابل در پلیس آگاهی رد شوی، می بینی که اتوبوس های سبز رنگ با دود سیاهی که از لوله اگزوزشان متصاعد می شود، مأموریت انتقال مجرمان به دادگاه و دادسرا را برعهده دارند.

جریمه نقدی کار ساز است؟

بنا به رای شعبه اول دادگاه تجدید نظر استان خوزستان، مدیران دو واحد صنعتی به علت رعایت نکردن استانداردهای زیست محیطی از طریق انتقال پساب کارخانه به رود کارون و قراهم کردن موجبات آلودگی محیط زیست در این رودخانه، به پرداخت ده میلیون تومان جزای نقدی محکوم شدند.

باز هم فرار از پذیرش مسئولیت

معاون اجرائی سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران با اشاره به اینکه وضعیت آلودگی صوتی در پایتخت بسیار بحرانی است، گفت:‌ اگر قرار باشد وضعیت آلودگی صوتی را نیز همانند آلودگی هوا اطلاع رسانی کنیم قطعا نود درصد روزهای سال، وضعیت این آلودگی در شرایط بحرانی و هشدار خواهد بود. این در حالیست که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران در این مورد می گوید مشکل آلودگی صوتی تهران به سازمان محیط‌زیست مربوط نمی‌شود. در طرف مقابل شهرداری نیز با اظهار تعجب از این نظر می گوید قانون، کنترل و نظارت بر تمام الاینده ها اعم از آب، خاک، هوا و صوت را برعهده سازمان حفاظت گذاشته است. اثرات آلودگی صوتی به حدی وحشتناک است که به لحاظ وسعت فاجعه تفاوتی با آلودگی هوا ندارد

سرنوشت زاینده رود در انتظار کارون؟

آیا رود کارون هم به سرنوشت زاینده رود دچار خواهد شد؟ رئیس مجمع نمایندگان خوزستان با اعلام اینکه کارهای باصطلاح کارشناسی شده مسئولین، امکان دارد استان خوزستان را به نابودی بکشاند، گفت: انتقال آب از سرشاخه های کارون که زندگی و حیات اقتصادی، صنعتی و کشاورزی استان خوزستان به وجود آن بسته است از این قبیل طرحهای به اصطلاح «کارشناسی شده» دولت است که بی شک باعث نابودی استان خوزستان می شود. از دلایل اصلی کم آبی و خشک شدن زاینده رود نیز انتقال آب این رودخانه با هزینه بسیار برای احداث باغهای میوه در ارتفاعات، دربخشهائی از استان لرستان اعلام شده بود. ناصر سودانی با اشاره به اینکه وجود آب در کارون حتی گرد و غبار را کاهش می دهد، تصریح کرد: به واسطه گرد و غبار، این روزها در بیمارستانهای خوزستان بیماریهای جدید و صعب العلاج در بین مردم و به تعداد فراوان شایع شده است که این موضوع برای مردم خطرآفرین است.

آلودگی محیط زیست و سرطان

مسئول کميته راهبردی انجمن سرطان ايران، در حاشیه برگزاری همایش سرطان های شایع در ایران، به نقش آلوده سازهای محیط زیست بر شیوع سرطان تاکید کرد. پيام آزاده با اشاره به اينکه چاقی به عنوان عامل مستقيم ايجاد سرطان است، گفت: تغذيه بد، نيتراته بودن آب‌ها، استفاده ازکودهای شيميايی ونزديک بودن سطح زمين به آبهای زيرزمينی علت اصلی بروز سرطان در استان‌های اردبيل و گلستان است. عضو هيئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بهشتی اظهارداشت: چون دربعضی مناطق سطح زمين به آبهای زيرزمينی نزديک است به راحتی کودهای شيميايی وارد آب مي‌شود ومردم به غير از اينکه تغذيه آن‌ها بد مي‌شود آب مورد نيازآن‌ها نيز بد مي‌شود که يکی ازعلت کنسرهای کشنده به خاطرهمين است.

تراژدی عام

گارت هاردین در مورد رابطه انسان با طبیعت یا کارکرد بازار و اقتصاد با حفظ محیط زیست نظریه ای را طرح می کند به نام تراژدی عامه یا تراژدی منابع عام. وی برای توضیح نظریه خود می گوید یک مرتع عمومی را در نظر بگیرید که چند گله دار، گله های خود را در آن می چرانند. به نفع هر یک از آن ها است که گاو اضافی در مرتع بچرانند، اما نتیجه عمل جمعی آنها، انهدام مرتع عام است. به گفته وی در این گونه موارد، توسل به وجدان و سفارش اخلاقی به افراد که به منابع و منافع عمومی خسارت وارد نکنند، کارایی ندارد. چرا که شخص را بر سر دوراهی استفاده برای خود یا راه دادن به استفاده دیگران، قرار می دهد. از سوی دیگر، هر گله دار این محاسبه را می کند که اگر به ازای هر گاو خود، یک گاو اضافی به مرتع وارد کند، سودش دو برابر می شود، اما زیانی که به مرتع وارد می شود میان همگان تقسیم می شود.

نمودی از این تراژدی را می توان در سهم خواهی لابی های بانفوذ که در لایه های مدیریت اجرایی جمهوری اسلامی و همچنین در میان نمایندگان مجلس، حضور دارند، دید. این لابی ها با سرمایه گذاری های اندک، و با استفاده ازروابط به حوزه  قدرت راه می یابند و از درآمد عمومی کشور، که اساسا متکی به بهره کشی از طبیعت است، برای خود یا یاران و منطقه خود، سهم می گیرند.

جان بنسون می گوید که آزادی در آلوده کردن یا استفاده از یک منبع عام مانند چراگاه و دریا و هوا، به معنی ویرانی برای همه است. او تاکید می کند که وضع کردن قانون، و اجبار متقابل بر سر آن چه که در موردش توافق شده باشد، و بنا کردن پیکره  حکومت از قوانین نه از افراد، تنها راه حل برای جلوگیری از نابود سازی منابع عام است.

فردی که بانک را می زند چنان عمل می کند که گویی بانک یک منبع عام است. چگونه می توانیم از انجام چنین عملی مانع شویم؟ مسلم است که این کار صرفا با کنترل رفتار او، از طریق یک درخواست لفظی به ایجاد حس مسوولیت، عملی نیست. اگر در کشور ما بانک زنی با اسلحه، کمتر از اختلاس رخ می دهد و اگر در نظر مردم، بیشتر از اختلاس منزجر کننده است، نه به دلیل نصیحت هایی است که در مذمت دزدی شده، بلکه به خاطر آن است که قانون های بازدارنده  سختی در این زمینه وضع شده است.

اما اختلاس، تنها گریز از قانون نیست، بلکه  می تواند به شکل ظاهرا تناقض آمیزی، نتیجه فراوانی موعظه های اخلاقی در جامعه و افراط در اعتقاد به لزوم  تقوا و سلامت نفس برای مدیران است که این خود، سبب رنگ باختن قانون در برابر منزه گرایی می شود. نمی توان حاکمانی را که قدرت دسترسی به منابع عام را دارند با سفارش به درستکاری، از دست اندازی به ثروت های ملی بازداشت.

با توجه به پیچیدگی روابط حاکم بر اقتصاد جمهوری اسلامی که مبتنی بر سود و بدست اوردن ان به هرقیمتی است، مدافعان حفظ محیط  زیست در اولین قدم با حاکمیتی رودررو هستند که نه تنها به قوانین بین المللی در این ارتباط تن نمی دهند بلکه در هرقدم قوانینی که دست نوشته خودشان هست را هم، درجهت اهداف گروهی و فردی خود زیر پا می گذارند.