اصلاح ژنتیکی، سود و زیان آن

اکرم پدرام‌نیا

پرنده‌ها در پی آفرینش زندگی‌های نو برمی‌گردند. زنبورها از شهد گل‌ها می‌نوشند، چشمه‌ها پرخروش‌تر می‌جوشند. طبیعت زنده می‌شود و باری دیگر زمین تازه می‌شود و کوتاه‌سخن بهار می‌آید. این گردونه میلیاردها سال است که چنین چرخیده و میلیون‌ها سال دیگر خواهد چرخید. اما فقط به یک شرط و آن این‌که انسان برایش همان تپش دیرینه را داشته باشد و از این سَری که برای نابودی زمین برداشته باز ایستد. بهار است و فصل زایش و زیستن و اندیشیدن به محیط زیست.

اصلاح ژنتیکی محصولات کشاورزی و دامداری یا استفاده از آخرین شیوه‌های بیولوژی مولکولی برای تولید شیر، گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، میوه، سبزی و غلات نخست در آزمایشگاه‌ها انجام شد و سپس به کشتزارها و مزرعه‌ها آمد. برای این کار گاهی قطعه‌ای از دی‌ان‌ای (مولکول حامل پیام‌های ژنتیکی یا وراثتی) یک محصول کشاورزی یا دی‌ان‌ای حیوانی را با قطعه‌ی ویژه‌ای از دی‌ان‌ای دیگر که از غله‌ها یا حتا موجود زنده‌ی دیگری گرفته‌اند، جایگزین می‌کنند.

این شیوه از کشاورزی چند برتری بر شیوه‌ی سنتی دارد. بی‌گمان جمعیت روی زمین در حال افزایش است و هواداران این شیوه معتقدند که با استفاده از شیوه‌ی سنتی به‌زودی مردم جهان با کمبود مواد غذایی روبرو خواهند شد. در صورتی‌که با اصلاح ژنتیکی می‌توان تولید را در اندازه‌ای بسیار زیاد افزایش داد. به این دلیل که محصول اصلاح شده در برابر آفت‌ها، علف هرز، ویروس‌ها، بیماری‌ها و سرما مقاومت بیش‌تری دارد. از سوی دیگر، با در نظر گرفتن رشد جمعیت روی زمین و کمبود زمین می‌توان میزان محصول بیش‌تری در قطعه زمین کوچکتر بدست آورد. برتری دیگرش غذا و قوت بیشتری‌ست که در محصولات اصلاح شده یافت می‌شود. به‌ویژه که در کشورهای جهان سوم بدی تغذیه بسیار شایع است. از سوی دیگر به دلیل فقر در این کشورها و نبود دارو و واکسن‌هایی که نگه‌داری آن‌ها هزینه‌های سنگین در پی دارد، پژوهش‌گران در پی آن‌اند که سیب‌زمینی و گوجه فرنگی‌هایی تولید کنند که در آن‌ها واکسن‌های خوراکی یافت می‌شود و می‌تواند سالانه از مرگ و میر کودکان بی‌شماری بکاهد.

با این شرح، اشکال پیشرفت مهندسی ژنتیکی چیست و چرا کوشنده‌های محیط زیست، بسیاری از دانشمندان و پزشکان، اصلاح ژنتیکی را مورد نقد قرار می‌دهند؟ به زبان ساده این کار یا همان اصلاح ژنتیکی که به نظر من باید آن را دست‌کاری ژنتیکی نامید، چیزی شبیه آن است که قلبی را بی‌توجه به تفاوت‌های ژنتیکی، بافتی، سیستم ایمنی دو فرد از بدن یکی به بدن دیگری پیوند بزنیم. جادادن بخشی از دی‌ان‌ای موجود زنده‌ای در ساختمان دی‌ان‌ای موجودی دیگر سبب جهش ژنی می‌شود که می‌تواند برای سلامت محیط زیست و سلامت انسان زیان‌بار باشد.

با دست‌کاری ژنتیک یک بذر، همه‌ی بذرهای آن خانواده ساختار ژنتیکی یکسان به‌خود می‌گیرند. درنتیجه یک ویروس یا آفت که بتواند به این بذر آسیب وارد کند می‌تواند به همه‌ی بذرهای همزاد او آسیب وارد کند. از آن گذشته حشرات، پرنده‌ها و باد این بذرهایی را که ساختار ژنتیکی‌شان دست‌کاری شده به‌آسانی جابه‌جا می‌کنند و آن‌ها را به همه‌جا می‌برند. گرده‌های بذرهای دست‌کاری شده با گرده‌های محصولات طبیعی و حتا گیاهان حیات وحش ترکیب می‌شوند. ناگفته آشکار است که همه‌ی آن‌ها دربرابر این آفت یا ویروس آسیب‌پذیر می‌شوند.

جفری اسمیت۱ در اثری به نام «رولت ژنتیک: خطرهای ثابت شده ناشی از محصولات دست‌کاری شده» می‌نویسد، امروزه مصرف کننده‌ها را در نادانی کامل نگه می‌دارند و بی‌آن‌که خودشان بدانند در آزمایشگاه‌های تولید مواد غذایی مثل موش آزمایشگاهی مورد آزمایش قرار می‌گیرند. آزمایش‌هایی که نتیجه‌های ناشناخته‌ای دارند. از نظر او همین‌که بذرهای اصلاح شده‌ی ژنتیکی در ناحیه‌ای استفاده می‌شوند، مثل این است که دیگر جنی از بطری بیرون زده و از نظر علمی هیچ راه شناخته شده‌ای برای جلوگیری از پخش این بذرهای آلوده به دیگر نقاط دنیا وجود ندارد.

در سال ٢٠٠۳ جفری اسمیت در اثر دیگری به نام «دانه‌های فریب» نشان می‌دهد که پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده و کاستی‌ها و ضررهای محصولات اصلاح شده‌ی ژنتیکی را آشکار می‌کند، از دسترس مردم دور نگه می‌دارند و پژوهشگرها را از کار برکنار کرده و نتیجه‌ی کارشان را دفن می‌کنند. جفری اسمیت می‌گوید من هم پس از بررسی این محصولات مثل دیگر دانشمندان تکان شدیدی خوردم. به موش‌هایی که سیب‌زمینی‌های اصلاح شده‌ی ژنتیکی دادیم، کبد، قلب، بیضه و مغز کوچک‌تری داشتند و حتا ساختمان گلبول‌های سفید خون‌شان تغییر کرده بود و نسبت به موش‌هایی که سیب‌زمینی‌های معمولی خورده بودند، سیستم ایمنی ضعیف‌تری داشتند و در برابر بیماری‌های عفونی آسیب‌پذیرتر بودند. ماجرا حتا از این هم بدتر بود. طحال و غده‌ی تیموس‌شان آسیب دیده بود؛ پانکراس و روده‌ها بزرگ‌تر از معمول بودند؛ در برخی از آن‌ها زمینه‌های سرطان مشاهده می‌شد. این نشانه‌ها پس از ده روز از شروع آزمایش آشکار شدند و تا صد و ده روز ادامه یافتند که در انسان برابر با ده سال است.

بسیاری از مقامات دولتی به‌ویژه در آمریکا با برچسب‌های اطلاعاتی روی مواد غذایی اصلاح شده ژنتیکی سخت مخالف‌اند،۲ در حالی‌که تاکنون دست‌کم پنجاه نوع زیان و خطر جدی از مصرف یا تولید این محصولات گزارش شده است. ناگفته نماند وقتی آفت‌کش‌ها هم برای نخستین بار به بازار آمدند، آن‌ها را کاملا بی‌خطر اعلام کردند و معجزه‌ای برای کشاورزی دانستند. اما چند دهه نگذشت که پیامدهای مرگبارشان ثابت شد. در مورد اصلاح ژنتیکی یا دست‌کاری ژنتیکی محصولات کشاورزی پیامدهای مرگبار به‌مراتب گسترده‌ترند. بیش از هشتصد دانشمند از چهل‌وهشت کشور جهان نامه‌ی سرگشاده‌ای به دولت‌ها نوشتند و زیان‌های مهلک بذرها و محصولات اصلاح شده ژنتیکی را در این نامه برشمردند،۳ «اتحادیه‌ی دانشمندان نگران» که در میان آن‌ها شمار زیادی از برنده‌های جایزه‌ی نوبل بودند، نگرانی خود را به شیوه‌ای مشابه اعلام کردند،۴ مجله‌ی معتبر پزشکی لانست مقاله‌ای منتشر کرد که خطرات احتمالی محصولات اصلاح شده ژنتیکی را نشان می‌داد،۵ انجمن پزشکی بریتانیا با بیش از صدهزار پزشک، خواهان بازداری تولید این‌گونه محصولات و زدن برچسب روی آن‌ها شد۶ و انجمن‌ها و آکادمی‌های بسیار دیگر نگرانی و ترس عمیق خود را از این روند تولید مواد غذایی اعلام کردند،٧ اما همه‌ی این صداها خفه شدند، نه به‌خاطر دلایل علمی مستدل یا غیر مستدل آن‌ها، بلکه به‌خاطر فشارهای سیاسی شدید دولت‌های آمریکا به‌ویژه دولت بوش و تلاش آن‌ها در بالا بردن سود ناشی از صنعت بیوتکنولوژی شکوفا. 

زیان‌های مواد غذایی و موجودات زنده‌ی اصلاح شده چندسویه است. این دربرگیرنده‌ی نوع جدید پیوند ژنی ارگانیسم‌ها نیز می‌شود، مثل پیوند ژن بذر گوجه فرنگی به ژن‌های ماهی، که واکنش‌های پیش‌بینی نشده نشان می‌دهند یا خودشان را آن‌قدر تکرار می‌کنند که به دنیای وحش وارد می‌شوند و از کنترل خارج می‌شوند. همین اتفاق بدون هشدار می‌تواند در بدن ما نیز رخ دهد و به واکنش‌های زنجیره‌ای پیش‌بینی ناپذیر منجر شود. مطالعه‌ای چهارساله در دانشگاه یانای آلمان به سرپرستی هانس‌هنریش کاتز نشان داد که در روده‌های زنبورهایی که تخم شلغم روغنی (منداب) خورده‌اند، باکتری‌ای‌ست که ژن‌های اصلاح شده دارند. به این می‌گویند «انتقال ژنی افقی.»٨ میکروارگانیسم‌ها یا باکتری‌هایی که به‌طور معمول در روده‌ی انسان زندگی می‌کنند، میکروب‌هایی هستند که برای سلامتی روده لازم‌اند، اما با این شیوه‌ی انتقال ژنی افقی این باکتری‌ها دست‌خوش جهش ژنی می‌شوند و ژن‌های جهش‌یافته می‌توانند در بدن از سلولی به سلول دیگر سفر کنند. همین حادثه بر سر باکتری‌های خاک نیز می‌آید، آن گروه از باکتری‌هایی که برای سلامت خاک، برای انواع کشاورزی و به‌واقع برای بقای محیط زیست و هم‌چنین بقای انسان لازم‌اند.

در این بخش از نوشته برای آشنایی بیش‌تر خواننده‌ها به چند اثر زیان‌بار از آثار اصلاح ژنتیکی مواد غذایی در بدن انسان اشاره می‌کنم.

یکی از این آثار مرگ است. در سال ۱٩٨٩ ده‌ها نفر از مردم آمریکا در اثر مصرف مکملی به‌نام ال- تریپتوفان جان‌شان را از دست دادند و هزاران نفر دچار ناتوانی جسمی شدند.٩ شوا دنکو، مالک سومین کارخانه‌ی شیمیایی ژاپن و تولید کننده‌ی این محصول، دو میلیارد دلار پرداخت و همه‌ی شواهد را از میان برد و از پیگیری بیش‌تر جلوگیری کرد. وقتی اولین سری فروخته شده از این محصول را در محیط آزمایشگاهی آزمایش کردند، حیوانات آزمایش شده خیلی زود جان خود را از دست دادند.

دومین مورد و یا اثری که از مصرف محصولات اصلاح شده گزارش شده، آلرژی شدید غذایی‌ست که گاهی آدم‌ها را تا دم مرگ برده. در سال ۱٩٩۶ در کمپانی‌ای به‌نام «پایونیر های‌برِد» ژن‌های نوعی بادام برزیلی را به سویا پیوند زدند تا میزان پروتئینی به نام متیونین را در آن بالا ببرند. ۱٠ برخی از آن‌هایی که به این بادام حساسیت دارند می‌توانند وارد شوکی به‌نام شوک آنافیلاکتیک شده و جان‌شان را از دست بدهند. خوشختانه این محصول را پیش از آن‌که کسی جانش را از دست بدهد، از بازار خارج کردند. تاکنون محصولاتی که اصلاح ژنتیکی شده و سبب آلرژی یا حساسیت شده‌اند بارها گزارش شده.۱۱ 

سرطان و بیماری‌های تحلیل برنده یکی دیگر از عوارض ناشی از محصولات اصلاح شده است. جی‌اچ (یا هورمون رشد) پروتئین هورمونی‌ست که وقتی به گاو تزریق می‌شود، غده‌ی هیپوفیز گاو را تحریک می‌کند و تولید شیر را در او بالا می‌برد و سودهای سرشاری برای گاوداران به‌همراه دارد. در سال ۱٩٩۳ اداره‌ی نظارت بر غذا و دارو (اف‌دی‌ای) نوع دست‌کاری شده‌ی ژنتیکی این هورمون را در کمپانی کشاورزی مونسانتو برای تزریق به گاوهای شیرده تایید کرد، گرچه دانشمندان مخالفت کردند و هشدار دادند که این هورمون به‌آسانی می‌تواند در بدن موجب افزایش آی‌جی‌اف 1 شود.۱۲ آی‌جی‌اف 1 هورمون شیمیایی بسیار نیرومندی‌ست و خطر ابتلا به سرطان بخش پایانی روده‌ی بزرگ و پروستات را دو و نیم تا چهار برابر افزایش می‌دهد.۱۳ به گفته‌ی دکتر ساموئل اپشتین، رییس بخش پیشگیری از سرطان دانشگاه شیکاگو «این هورمون سبب تغییر سلول‌های پستان به سلول‌های سرطانی می‌شود.»۱۴ مطالعاتی در کانادا این دیدگاه‌ها را ثابت کردند و نشان داد که جذب ای‌جی‌اف 1 در غده‌ی تیرویید موش‌ها کیست‌تولید می‌کند و اعضای داخلی بدن آن‌ها آسیب می‌بیند.۱۵ با این همه اف‌دی‌ای این همه شواهد را رد کرد۱۶ و زمانی‌که استیو ویلسون و جین آکر دو روزنامه‌نگار برجسته و برنده‌ی جایزه آمدند این نیرنگ‌ها را برملا کنند شبکه‌ی رسانه‌ای فاکس زیر فشار شدید مونسانتو آن‌ها را از کار برکنار کرد.۱٧ آزمایش‌های خود اف‌دی‌ای نشان داد که چهل تا چهل‌وشش درصد طحال مصرف‌کننده‌ها بزرگ شده که خود علامت سرطان خون است.۱٨ مونسانتو سر ستیز برداشت و اعلام کرد که پاستوریزه کردن شیر هورمون ای‌جی‌اف 1 را از بین می‌برد که دروغی بیش نبود. دو نفر از دانشمندان خود مونسانتو در پژوهشی نشان دادند که حتا پس از نیم ساعت جوشاندن شیر فقط نوزده درصد از هورمون از بین می‌رود.۱٩ کانادا، اتحادیه‌ی اروپا و استرالیا و نیوزیلند استفاده از این نوع هورمون رشد را ممنوع کردند، اما مونسانتو در آمریکا به این‌گونه تولید شیر ادامه داد تا سرانجام در سال ۲٠٠٨ زیر فشار مردم تسلیم شد. 

بنا به مطالعه‌ی پژوهشگری به‌نام دکتر شری‌ین مارتین بخش‌هایی از دی‌ان‌ای مواد اصلاح شده در معده و روده‌ی انسان به‌خوبی هضم نمی‌شوند و سبب افزایش برخی از بیماری‌های سیستم ایمنی می‌شوند. این بخش‌های جذب نشده وارد گردش خون شده و با دی‌ان‌ای طبیعی انسان ترکیب می‌شوند و تاثیرات منفی جبران ناپذیری باقی می‌گذارند.

تاثیرات دیگر از جمله افزایش نرخ سرطان در انسان‌هاست که قابل ردیابی نیست.۲٠ هم‌چنین افزایش بیماری‌های ویروسی و باکتریایی و ایجاد سوپرویروس‌های کشنده است.۲۱ بازگشت بیماری‌های عفونی، حساسیت‌ها یا زیان ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی که از طریق شیر گاو یا گیاهان وارد بدن انسان می‌شود. نقایص مادرزادی و طول عمر کوتاه، پایین بودن قوت و غذا مواد غذایی و بسیاری عوارض دیگر از پی اصلاح ژنتیکی مواد غذایی ایجاد می‌شود.۲۲

کوتاه‌سخن، انسان و دیگر موجودات زنده‌طی ده‌ها یا صدها هزار سال محصولات کشاورزی یا دامداری را آزموده و بدن او در درازترین مدت با این محصولات سازش کرده. حال با دست‌کاری ژنتیکی این محصولات و تولید محصولاتی که اساس سرشت‌شان تغییر کرده و چیزی شده‌اند که هیچ‌گاه از زنجیره‌ی غذایی آن‌ها نبوده چه کسی می‌تواند دریابد که تاثیرات منفی درازمدت آن‌ها چه خواهد بود؟ از سوی دیگر تاثیرات منفی و زیان‌بار اصلاح ژنتیکی محصولات کشاورزی و دامداری و ارگانیسم‌های زنده بر محیط زیست چیست که این خود بحث گسترده‌ای می‌طلبد. فقط این را اشاره کنم که دراساس ذهن‌های ما را در جهت اشتباه و فقط به‌نفع سود خود شکل داده‌اند. نکته‌ی دیگر این‌که این چکیده‌ای‌ست از بحث بسیار گسترده‌ای که باید بیش از این به آن پرداخت.      

１.    http://www.seedsofdeception.com/Public/Home/index.cfm

２.    http://toxsci.oxfordjournals.org/content/71/1/2.full

３.    http://www.i-sis.org.uk/list.php

４.         http://www.ucsusa.org/food_and_agriculture/science_and_impacts/impacts_genetic_engineering/

５.    http://www.biotech-info.net/disputed_study.html

６.    http://www.ethicalinvesting.com/monsanto/news/10051.htm

７.    http://www.cbd.int/doc/reports/cbd-report-2008-en.pdf http://www.lightparty.com/Health/LabelGEFoods.html http://www.nap.edu/openbook.php?isbn=0309092094

８.    http://www.i-sis.org.uk/horizontal.php

９.    http://www.aquarianonline.com/Eco/UnnaturalHarvest.html

１０. http://www.seedsofdeception.com/utility/showArticle/?objectID=277

１１. http://www.nwrage.org/index.php?name=News&file=article&sid=468

１２. http://www.mindfully.org/GE/Monsanto-rBGH-Corporate-Agriculture.htm

１３. http://www.preventcancer.com/press/releases/march21_99.htm

１４. http://www.preventcancer.com/press/releases/march21_99.htm

１５. http://www.greens.org/s-r/18/18-09.html

１６. http://www.fda.gov/cvm/RBRPTFNL.htm

１７. http://www.foxbghsuit.com/bgh3.htm

１８.         http://books.google.ca/books?id=89x4fYt7DPUC&pg=PA220&lpg=PA220&dq=rgBH+spleen+mass+increase&source=web&ots=X-nMz5pVI_&sig=QGjaC9zcXGXEjbi7HSqkIY4K2BI&hl=en&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y

１９. http://www.notmilk.com/fdatestim.html

２０. http://www.pmac.net/jeopardy.html

２１. http://www.centerforfoodsafety.org/

２２. http://www.biotech-info.net/infectious_diseases.pdf http://www.biotech-info.net/infectious_diseases.pdf  

منبع: مجله مهرگان