نگاهى به "معجزه هندى"!

به بهانه انتخابات ايالتى در هند!

 داريوش ارجمندى

 يازده مارس انتخابات ايالتى در پنج ايالت بزرگ هندوستان ازجمله گووا، پنجاب و اوتّار پرادش (با جمعيت دويست ميليونى) برگزار خواهد شد. مجالس ايالتى علاوه بر سياست گذارى هاى محلى،  انتخاب نمايندگان مجلس اعلاى سنا را برعهده دارند و ازاينرو اين انتخابات ميتواند بر آينده دولت نارندرا مودى و حزب راستگراى افراطى هندو (BJP)، بطور جدى تأثيرگذار باشد. موضوع فساد گسترده ى اقتصادى و سلطه ى همه جانبه ى آن بر دستگاه سياسى، در جريان كارزار انتخاباتى از توجه خاصى برخوردار بوده و ازجمله احتمال ميرود كه در ايالت پنجاب، موجب پيروزى حزب مردم عامى (Aam Aadmi Party) شود. اين حزب كه اكنون اداره دهلى را برعهده دارد، با تمركز سياست خود بر روى مبارزه با فساد، محبوبيت زيادى براى خود جلب كرده و همزمان اين موضوع را به يكى از محورهاى اصلى انتخابات تبديل کرده است. بطوري كه اخيراً مودى ناچار شد در يك حركت تبليغاتى و به منظور ايجاد فشار بر دست اندركاران معاملات در بازار سياه، به حذف اسكناس هاى هزار و پانصد روپىه اقدام كند. اقدامى كه علاوه بر گروه مورد نظر از اجراى اين طرح، با مزاحمت آفرينى براى بسيارى از صاحبان شركت هاى كوچك و دهقانان و غيره، نارضايتى هاى عمومى زيادى را نيز موجب شده است. بنابراين هم چنان كه گفته شد ميتوان انتظار داشت كه نتايج انتخابات پيش رو، با تضعيف و يا تقويت دولت در صورت پيروزى (BJP ) در سمت گيرى هاى سياسى مودى چه در عرصه داخلى و چه در عرصه سياست خارجى تأثير گذار باشد.

 در مورد سياست داخلى دولت مودى بايد يادآور شد كه وى با در پيش گرفتن هارترين سياست هاى نئوليبراليستى اقتصادى، شكاف طبقاتى در جامعه هند را به شكل كم سابقه اى گسترش داده است. سال گذشته در مخالفت با همين سياست ها بود كه اتحاديه هاى كارگرى هند با همراهى بيش از دويست ميليون كارگر هندى، اقدام به برگزارى بزرگترين اعتصاب تاريخ بشر نمودند. وى جى پراشاد كارشناس برجسته و استاد علوم سياسى در ترينيتى كالج تأكيد ميكند كه اين اعتصاب بويژه از اين زاويه مهم بود كه قادر شد كارگران دستفروش و حاشيه اى را نيز در كنار ساير بخش هاى رسمى طبقه كارگر به صحنه مبارزه بیاورد. پراشاد در شرح دلائل اين اعتصاب ميگويد كه : "دولت مودى در انتخابات ٢٠١٤ با شعار رشد اقتصادى و با اين ادعا كه اين سياست به ايجاد اشتغال و كاهش جدى بيكارى منجر خواهد شد، به پيروزى رسيد... مودى پس از پيروزى، با شتاب فراوانى سياست خصوصى سازى را درپيش گرفت....در نتيجه اين سياست، ميليونها كارگر اخراج و يا ناچار به اشتغال در شركت هاى پيمانكار با ساعات كار بيشتر و دستمزد كمتر، و يا پذيرش مشاغل نيمه و پاره وقت فاقد مزاياى شغلى و با دستمزدهاى بسيار پائين تر از قبل شدند....مودى همزمان، با ارائه قانون جديد كار، ايجاد اتحاديه هاى كارگرى را با دشوارى هاى زيادى روبرو ساخت....لازم به يادآورى ست كه بيش از نود درصد كارگران هند در بخش هاى غيررسمى اشتغال دارند كه برخلاف كاركنان راه آهن و بخش بيمه، فاقد اتحاديه ميباشند...مودى درعين حال اقداماتی را در زمينه ورود سرمايه گذاران خارجى از جمله در راه آهن يعنى بزرگترين كارفرماى هند را در دستور كار خود قرار داد كه از اين طريق موجبات تضعيف بخش سازمان يافته طبقه كارگر را فراهم آورد، موضوعى كه شركت گسترده اين بخش از كارگران را در اعتصاب ياد شده سبب شد." پيشبرد نئوليبراليسم اقتصادى درعين حال، غارت و ويرانى جنگل ها و رودخانه ها و منابع طبيعى را به همراه داشته است. ضمن آنكه سركوب خشن جريانات اپوزوسيون راديكال ازجمله جريان مائويستى از سوى دولت و ارتش را نيز نبايد از ياد برد.

تا آنجا كه به سياست خارجى دولت مودى مربوط ميشود، ميتوان ادعا كرد كه ميليتاريسم وجه غالب اين سياست بوده است. قدرت نمايى هاى خطرناك در برابر پاكستان و بر سر معضل كشمير، افزايش بودجه نظامى به منظور "ايجاد تعادل" در برابر قدرت روزافزون چين در منطقه، ازجمله سياست هاى تشنج آفرينى هستند كه درنتيجه ى پيروزى حزب بى جِى پى، ميتواند با شتاب بيشترى منطقه را به يك كانون بحران و به تبع آن جهان را با ناامنى بيش از پيش روبرو سازد. اما در اين ميان وجه ديگرى از سياست خارجى هند، همچنان در هاله ى ابهام قرار دارد  و آن رابطه اين كشور با بزرگترين متحدش، ايالات متحده آمريكاست كه خود نتيجه ى سردرگمى سياست خارجى دولت تازه کار ترامپ ميباشد. در اين رابطه بايد تأكيد کرد كه سخنان ترامپ و گرايشات پروتكسيونيستى و ناسيوناليسم اقتصادى ى وى، نگرانى هاى زيادى را در ميان سرمايه داران هندى برانگيخته است. همانطور كه پيشتر گفته شد، هند در طول دهه هاى معاصر تلاش ميكرده است كه با تكرار الگو و تكرار معجزه چين و بهره گيرى از نيروى كار ارزان و انبوه جمعيت تحصيل كردهُ خود، وضعيت اقتصاد بحران زدهُ خويش را سروسامان دهد. در طول سالهاى اخير برخى از اقدامات دولت چين مبنى بر افزايش حداقل دستمزدها و همچنين اتخاذ برخى سياست هاى حمايت گرايانه از صنائع خودى و درعين حال تصويب مقررات سخت گيرانه براى جلوگيرى و مبارزه با آلودگى محيط زيست، نارضايتى شركت هاى غربى فعال در چين را سبب شده، تا جائى كه برخى از آنها هم اكنون درحال فراهم كردن مقدمات اسباب كشى به كشورهاى ديگر ميباشند. دولت هند اميدوار است كه با نيروى كار ارزانتر و در غياب مقررات دست و پاگير در زمينه بازار كار و محيط زيست، گزينه جذاب ترى براى اين شركت ها و ساير سرمايه گذاران خارجى و داخلى باشد. در همين رابطه ميتوان به قراداد سيزده ميليارد دلارى ميان شركت نفتى روسنف روسيه و شركت نفت دولتى هند آى اس اِى، و همچنين قرارداد سه ميليارد دلارى در زمينه توليد هليكوپترهاى روسى كاموف در هند اشاره داشت.

 همچنانكه گفته شد نارندرا مودى رشد اقتصادى را هدف اول و آخر دولت خود ميداند و متاسفانه همچون ساير اقتصادهاى نئوليبراليستى، اين هدف را با بيرحمى تمام و بدون توجه به تبعات اجتماعى و زيست محيطى آن دنبال ميكند. بعنوان مثال رشد صنعت خودرو سازى و سرازير شدن سالانه ميليونها خودروى توليدى داخلى و خارجى به بازار، نيازمند سوخت هاى فسيلى ست و قراردادهاى نفتى هند و روسيه و واردات بى رويه نفت از خارج را بايد از همين منظر مورد توجه قرار داد. فاجعه اينجاست كه اين سياست ويرانگر درحالى به اجرا گذاشته ميشود كه كشور هند هم اكنون يكى از بزرگترين عاملان آلوده سازى جهان ميباشد. امروزه بيش از نيمى از آلوده ترين شهرهاى جهان، در كشور هند قرار دارند. به عنوان نمونه تنها در شهر سه ميليونى جايپور، بيش از نيمى از جمعيت به انواع بيمارى هاى ريوى و دستگاه تنفسى ازجمله سرطان ريه مبتلا ميباشند، آمارى كه كم و بيش در همه شهرهاى آلوده هند به يكسان قابل مشاهده است. در همين جا ضرورى ست كه اضافه كنيم كه همين شهر سه ميليونى جايپور، محل زندگى بيش از نيم ميليون كودك آواره خيابانى ست كه خوش بخت ترهاشان ميتوانند در سن هفت سالگى به جاى رفتن به دبستان، در كارگاه هاى صنعتى تاريك و نمور، به كار دوزندگى براى شركت هايى همچون (اچ اند ام) و (زارا) مشغول شوند. واقعيت و سرنوشت تلخى كه به هيچ وجه به اين شهر محدود نميشود و صدها ميليون شهروند مصيبت زده هندى در آن شريك اند.

 تبعات "معجزه هندى" ناراندرا مودى اما به وضعيت نابسامان اقتصادى و نابودى روزافزون محيط زيست محدود نمى شود. دولت مودى همزمان با سياست هاى يادشده دربالا، با سخاوت تمام در حال تجهيز تسليحاتى و نظامى كشور مى باشد. علاوه بر قراداد سه ميليارد دلارى با روسيه كه پيشتر به آن اشاره شد، دولت مودى در آخرين بودجه خود ، با يك افزايش ده درصدى، بودجه نظامى هند را به بيش از ٤٠ ميليارد دلار در سال رساند. اين افزايش قرار است كه هزينه خريد ٣٦ فروند جنگنده رافائل ساخت فرانسه (به ارزش نهايى نزديك به ٩ ميليارد دلار) را تأمين كند. بنابر گزارش وزارت دفاع هند پيش بينى ميشود كه هند در طول دهه آينده نياز به صرف بيش از ٢٣٣ ميليارد دلار خواهد داشت. موضوعى كه با دامن زدن به رقابت تسليحاتى ميان هند و پاكستان يعنى دو قدرت اتمى منطقه، خطرات جدى اى را متوجه صلح در منطقه ميكند.

اما صرف نظر از نتايج انتخابات پيش رو، ميتوان انتظار داشت كه دولت ناراندرا مودى به تنهايى و يا با ائتلاف با ساير احزاب همگون، همچنان پيشبرد سياست هاى نئوليبراليستى و طبيعت ستيز در صحنه داخلى، و سياست ميليتاريستى و تشنج آفرينى در صحنه خارجى را دنبال كند. در مقابل اين سياست ها تنها ميتوان به نيروى عظيم طبقه كارگر هند اميد بست كه با اعتصابات چند صد ميليونى خود در دو سال پياپى ميرود تا به يك نيروى مؤثر و جدى در صحنه بدل شود. بطور قطع ميتوان در سال جارى نيز انتظار حركات مشابه و اميدبخش ديگرى را از ستمديده گان هند داشت.