دود قدرت در ریه کودکان

روزبه نوربخش

پس از انقلاب صنعتی و گسترش استفاده از سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی مورد نیاز به نظر نمی رسید که روزی جهان با بحران آلودگی هوا و محیط زیست رو به رو شود. حجم وسیعی از کربن و عناصر موجود در سوخت های فسیلی روزانه در فضا پراکنده می شود. این مقدار با توجه به گسترش صنعت و تکنولوژی و افزایش جمعیت جهان نه تنها دامن طبیعت که دامن انسان ها را نیز گرفته است. در سال ۱۹۵۹ در لندن بر اثر وارونگی دما، سرما و استفاده بیش از حد زغال سنگ،  طی چند روز ۴۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند. در سال ۱۳۹۱ ایران حدود ۷۸ میلیون تن یا به عبارتی ۷۸۰ میلیارد کیلو گرم دی اکسید کربن وارد هوا کرده است.[i] از سوی دیگر آلاینده هایی نظیز آزبست، سرب و اکسیدهای نیتروژن نیز روزانه از طریق خودروها وارد هوا می شود. این عناصر تاثیر ناگواری بر سلامت انسان دارند و علاوه بر آن این آلودگی ها توسط باران جابه جا می شوند و با بارش باران وارد خاک می شوند. با حل شدن مولکول های این ترکیبات در آب باران، اتم های هیدروژن آب باران در ساختار آن ها تغییر ایجاد می کنند و ترکیبات تبدیل به اسید می شوند و در نهایت با فرو افتادن قطرات باران بر روی زمین، این  ترکیبات هم باعث تغییرات در تعادل PH خاک شده و آن را اسیدی می کنند و هم به وسیله رودخانه ها وارد آب دریاها و دریاچه ها می شوند. طرف دیگر ماجرا اما خود طبیعت، در برابر این تغییرات مقاومت می کند و تلاش می کند خود را بازسازی و دوباره متعادل کند، اما وقتی تولید آلاینده ها و ایجاد تغییرات بیش از سرعت طبیعت برای باز سازی خود است، نتیجه آن می شود که گویی طبیعت توان بازسازی خود را ندارد. همچنین برخی از ترکیبات شیمیایی خطرناک تا سال ها و قرن ها در طبیعت باقی می مانند. از این رو متخصصان و کارشناسان محیط زیست، درباره به هم خوردن تعادل زمین و چرخه طبیعت هشدارهایی جدی را مطرح کرده اند.

گازهای گلخانه ای از جمله اکسیدهای کربن، علاوه بر ایجاد آلودگی در هوا، باعث گرم شدن زمین می شوند که با ذوب شدن یخچال ها و یخ های قطب جنوب این روند شتاب بیشتری خواهد گرفت و علاوه بر آن با بالا آمدن سطح آب های آزاد، زمین های ساحلی و کم ارتفاعِ بسیاری مانند بخش زیادی از مساحت بنگلادش به زیر آب خواهند رفت. این موضوع به معنای تغییرات ناگهانی چشمگیر در وضعیت زندگی مردم جهان خواهد بود. در بسیاری از مناطق جهان کشاورزی و دامداری از بین خواهد رفت یا بازده آن کاهش می یابد، مردم زیادی بی خانمان می شوند و … .

تخریب محیط زیست؛ مساله ای اجتماعی

آلودگی هواو محیط زیست از این زاویه و بر اساس تاثیراتی که بر زندگی فردی و اجتماعی انسان ها می گذارد و منابع و عوامل آن که زاییده زندگی اجتماعی است، موضوعی حقوق بشری و همچنین از زاویه حقوق کودکان نیز قابل تامل می باشد.  کودکان هم به دلیل قرار داشتن در سنین رشد و هم به دلیل آسیب پذیرتر بودن در برابر عوامل محیطی از قربانیان اصلی تخریب و از بین رفتن محیط زیست هستند. آن ها بر خلاف بزرگترهایی که دست کم تمام یا بخشی از سنین رشد خود را در محیط پاک تری زندگی کرده اند، هر روز آلاینده ها را به داخل ریه خود می فرستند و علاوه بر آن در دوران بزرگسالی نیز (اگر آلوده شدن محیط زیست با همین سرعت پیش رود)، در محیطی چندان سالم زندگی نخواهند کرد. علاوه بر این تخریب امروز محیط زیست کودکان نسل های بعد را نیز از حق زیستن در محیطی سالم و برخورداری از منابع طبیعی پایمال می کند.

فرار از مسئولیت: بررسی موردی شهر اهواز

اما در این میان نقش سیاست گزاران و تصمیم سازان رسمی چیست؟ آیا باید جامعه و اعضای آن را به عنوان متهم ردیف اول تخریب محیط زیست به شمار آورد؟ شیوه زیست مصرفی مردم البته نقش بسیار مهمی در ایجاد آلودگی و تخریب محیط زیست دارد، اما اکثر مردم از نقش خود در این باره بی خبرند و یا اهمیت کافی برای محیط زیست قائل نیستند. آموزش های زیست محیطی در کتب درسی و در رسانه ها جدی گرفته نمی شوند و در برنامه درسی مدارس پرداختن به محیط زیست یا در قالب درس هایی کسل کننده مانند شیمی و معادلات شیمیانی صورت می گیرد و یا در قالب پندهایی اخلاقی مانند سیگار نکشیم یا روی زمین آشغال نریزیم. از این رو مردم نسبت به رفتار خود و تاثیر آن بر محیط زیست آگاهی کافی ندارند. البته می توان گفت بخشی از این سیاست عدم توجه به آموزش های زیست محیطی مبتنی بر منافع صاحبان قدرت است. جامعه ای که نسبت به تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه یا تاثیر افزایش بی رویه خودروها آگاه باشد، به سیاست های رسمی اعتراض می کند. صنعت خودروسازی بابت تولید خودرو و قطعات یدکی سود می کند، دولت از طریق عوارض و مالیات، بانک ها از طریق فروش لیزینگی و راهنمایی و رانندگی از طریق قبوض جریمه. اگر دولت تولید خودرو را کاهش دهد، یعنی سود مسلم خود، پلیس، بانک ها و خودروسازان را کاهش داده است. از سوی دیگر، دولت به عنوان نهادی که اداره امور کشور و مسئولیت حفظ حقوق شهروندی مردم را بر عهده دارد، باید درباره سیاست ها، برنامه ها، اقدامات و فعالیت های خود پاسخ گو باشد. اگر از این منظر نگاه کنیم شاید دلیل رفتارها و مواضع ضد و نقیض مسئولان آشکارتر شود. آلودگی شهر اهواز یکی از نمونه هایی ست که بررسی آن نشان می دهد یک مساله زیست محیطی چه ارتباطی با جهان سیاست و قدرت دارد.

در ۹ آذرماه امسال، آلودگی هوای شهر اهواز، میدان دید را تا حدی کاهش داد که، در عبور و مرور وسایل نقلیه در خیابان اختلال ایجاد شد. پس از آن با بارش باران، بنا به اظهارات محمد حسین سرمست رئیس دانشگاه علوم پزشکی اهواز، ۹ هزار نفر از ساکنان شهر به دلیل اختلال در تنفس به مراکز درمانی و مطب های خصوصی مراجعه کردند که ۱۰ درصد آن ها به دلیل مشکلات حاد بستری شدند.[ii] وی علت این موضوع را بارش باران های اسیدی می داند و می گوید: «در اولین بارش باران پاییزی که به دلیل وجود حجم زیادی آلاینده و ذرات معلق به شکل اسیدی بر فراز شهر ریزش کرد، ذراتی همچون اسید سولفوریک و مفتیک مشاهده که به شکل گاز در هوای شهرها پخش شد و جمع زیادی از شهروندان خوزستانی به ویژه در مرکز استان را با علایم تنگی نفس راهی بیمارستان‌ها کرد. با آغاز پدیده رعد و برق در میان ابرهای باران زا، آلاینده های ناشی از آتش زدن پسماندهای شهری به ترکیبات شیمیایی و سمی بدل شده اند که در مجاورت رطوبت به شکل باران اسیدی بر سطح شهر ریزش کرده و همچون گازی سمی مانع تنفس راحت و آسان شهروندان شده اند.»[iii] وی با اشاره به این که اکثر مراجعین کودکان و سالمندان بوده اند اظهار می کند که از میان افرادی که در بیمارستان بستری شده اند، دو کودک و یک زن باردار وضعیت نامساعدی داشته اند و این دو کودک به مدت ۴۸ ساعت برای بهبود زیر جادر اکسیژن بوده اند.[iv] سرمست درباره علت آلودگی هوا از آلودگی های صنعتی نام می برد و می افزاید: « مشعل های نفت خوزستان به صورت شبانه روزی حجم زیادی آلاینده به هوای اهواز و دیگر شهرهای استان خوزستان تزریق می کنند اما در هفته گذشته دود ناشی از سوزاندن پسماندهای صنعتی علت اصلی بروز و تشدید بیماری آسم در بین هزاران شهروند بوده است.»

اما مقامات دیگر اظهارات ضد و نقیض دارند. نماینده مردم اهواز در مجلس به نیشکر و آلودگی ناشی از استخراج نفت و گار اشاره می کند: «مدت زیادی بود که در اهواز باران نباریده بود و به همین دلیل در لایه‌های بالایی جو مقدار زیادی از باقی‌مانده ریزگردها و آلاینده‌های دیگر ناشی از سوخت نیشکر، میادین گازی و نفتی و کارخانه‌ها جمع شده بود که باعث اسیدی شدن باران‌های اخیر در اهواز و بروز مسمومیت در مردم شده است.»[v] یکی دیگر از نمایندگان اهواز در مجلس عدم تعویض فیتلرهای مورد استفاده در مشعل های نفت و گاز به دلیل تحریم ها را عامل اصلی می داند. او می گوید که چهار سال پیش در نامه ای به وزیر بهداشت درباره بیماری های خونی و ریوی هشدار داده شده اما وزیر وقت در پاسخ به این نامه، به تایید افزایش بیماری های خونی و ریوی بسنده کرده است.[vi]  رییس اداره کل محیط زیست استان خوزستان اما در مصاحبه ای با فرارو، گمانه زنی ها را رد می کند و در پاسخ به سوال خبرنگار فرارو که می پرسد پس مشکل سپر یونی و آتش زدن مزارع نی شکر درو شده است می گوید: «بحث سپر یونی از نظر ما منتفی است. از ۱۵ خرداد تا ۳۱ تیرماه، به مدت ۴۵ روز، قرار شد به صورت آزمایشی دستگاه‌های سپر یونی فعال شوند و زمانی که گرد و غبار اتفاق می‌افتد، تست شوند و ببینیم جواب می‌دهد. از ۳۱ تیرماه نیز قرارداد شرکت‌های پیمانکار خارجی تمام شد و خارجیان نیز کشور را ترک کردند و رفتند و دستگاه‌ها نیز خاموش شدند. جلوی آتش زدن کشتزارها را هم گرفته‌ایم و نمی‌توان گفت دود آتش اراضی تحت کشت نیشکر باعث آلودگی شده است.» خبرنگار دوباره از وی می پرسد: «بالاخره دلیل این آلودگی و مراجعه مردم چیست؟» این سوالی است که ما و دانشگاه علوم پزشکی برای یافتن پاسخش داریم تلاش می‌کنیم. بالاخره یک عاملی باعث درصد بالای تحریک تنفسی خصوصا افراد با سابقه بیماری‌های تنفسی می‌شود. ما تقاضا کردیم و مجددا هم اعلام کرده‌ایم هر کس در ایران، صاحبنظر در بحث‌های مرتبط با آلودگی هوا و بیماری‌های تنفسی و عواملی که باعث تحریک ریه و مجاری تنفسی می‌شود، است، به ما کمک کند. ما نمی‌دانیم در باران بعدی ممکن است مراجعات مردم به بیمارستان تکرار شود یا نه. اگر عامل شناسایی نشود در باران سال بعد نیز ممکن است وجود داشته باشد. نظر شخصی‌ام این است عامل آلاینده هوای اهواز، موضوعی است که در تحقیقات و آزمایش‌های ما وارد نشده، از این می‌ترسم این عامل را نتوانیم شناسایی کنیم.»[vii] این در حالی ست که وی مرداد سال گذشته اظهار کرده است: «براساس مطالعات انجام شده در طرح جامع کاهش آلودگی کلانشهر اهواز، ۷۰ درصد آلودگی این شهر ناشی از فعالیتهای صنعتی است.  توسعه و گسترش فضای سبز شهری از طریق تبدیل عرصه ها و اراضی خالی موجود در سطح شهر به پارک محله ای با مشارکت واحدهای صنعتی بزرگ استان یکی از راهکارهای قابل اجرا در این زمینه به شمار می رود. با توجه به اینکه درصد بالایی از آلودگی در این کلان شهر برگرفته از فعالیتهای صنعتی است باید شرکتهای فعال در این محدوده ها مشارکت عمده ای در امر توسعه فضای سبز شهری داشته باشند.» [viii] چنین اظهاراتی نشان می دهد که تا چه میزان مسئولان درباره طرح ها و برنامه های خود با اطمینان به نفس اظهار نظر می کنند اما زمانی که نتایج رفتارشان منجر به اتفاقات ناگوار می شود، با نمی دانم  و موضوع در دست بررسی است از زیر بار مسئولیت شانه خالی می کنند. برنامه های محوری مانند توسعه فضای سبز هم گرچه  اتفاقی به نفع طبیعت و محیط زیست است اما سوالی که مطرح می شود این است که آیا برای رفع ریشه های اصلی آلودگی هوا نباید اقدام مستقیم انجام داد؟

معصومه ابتکار اما بر خلاف اظهارات امسال مدیر کل محیط زیست خوزستان در مصاحبه به شبکه خبر می گوید: مظنون اصلی اکسیدهای گوگرد و اکسید های ازت (نیتروژن) هستند و عمدتا ناشی از فعالیت های نفتی» [ix]

اگر اظهارات ابتکار را جدی تلقی کنیم، بازخوانی چنین اتفاقاتی نشان دهنده این است که چه طور منافع و حق حیات مردم خوزستان بالاخص کودکان پیش پای استخراج بی حد و مرز نفت  و تامین بودجه کشور قربانی می شود.

برگرفته از «دفتر کودکی راه دیگر»

http://koodaki.rahedigar.net/1392/10/12/dood-ghodrat-koodakan/#p1

·                     [i] برای دیدن منبع اینجا کلیک کنید ↑

·                     [ii] برای دیدن منبع اینجا کلیک کنید ↑

·                     [iii] همان ↑

·                     [iv] همان ↑

·                     [v] سلامت نیوز به نقل از تهران امروز برای دیدن منبع اینجا را کلیک کنید ↑

·                     [vi]  برای دیدن منبع اینجا کلیک کنید ↑

·                     [vii]  برای دیدن منبع اینجا کلیک کنید ↑

·                     [viii] برای دیدن منبع اینجا کلیک کنید ↑

·                     [ix]  برای دیدن منبع اینجا کلیک کنید ↑