دیدگاه

ایدئولوژی شادی

وبلاگ مقاومت

کارناوال پارک آب و آتش چند روز پیش توسط گروهی از جوانان برگذار شد. کارناوالی که در آن دختران و پسران جوان با خنده و شادی بر روی یکدیگر در گرمای تابستان تهران آب پاشیدند. به دنبال آن گروهی از رسانه های حکومتی وابسته به لایه های سنتی تر رژیم و رقیب محمد باقر قالیباف شهردار تهران به تقبیح آن پرداخته و نوک حملات خود را متوجه نامزد احتمالی ریاست جمهوری آینده جمهوری اسلامی نمودند. در پی این پروپاگاندای رقیبان شهردار تهران، پلیس نیز اعلام نمود با برگزارکنندگان کارناوال برخورد خواهد کرد.

تا اینجای کار اتفاق خاصی نیفتاده است! در گذشته نیز شاهد اتفاقاتی از این دست بوده ایم در جشن های خانه سینما یا رقص و آواز برخی مراسم دولتی که گروه های رقیب حکومتی از آنها برای از میدان به در کردن رقبای سیاسی به اصطلاح خودی استفاده کرده بودند. چیزی که این اتفاق را متمایز از قبل می کنند تلقی سیاسی اپوزیسیون جمهوری اسلامی از این اتفاق است. بخش هایی از اپوزیسیون با تاکید بر خیابانی بودن این عمل آنرا نافرمانی مدنی و “مقاومت” مردم در برابر حاکم خوانده اند. اهمیت تلقی “مقاومت” و “عمل” سیاسی از آب بازی گروهی از جوانان آنجایی قابل توجه می شود که آنرا در بن بست سیاسی/استراتژیک کنونی جنبش مردمی ایران تفسیر نماییم. این تلقی در بن بست عملی این روزها به طور ضمنی توصیه ایست که اگر در خیابان نمی توان فریاد زد، اعتراض نمود و حاکم را به چالش گرفت، از طریق آب بازی و خنده می توان در برابر حاکم مقاومت نمود. به عنوان نمونه امین بزرگیان با طرح ایده کارناوال باختین و نسبت آن با مقاومت سیاسی، کاروانال هایی از این دست را در جمهوری اسلامی نمونه از مقاومت مردمی بر می شمارد. بخشی که در این گونه تحلیل ها و تلقی ها از کاروانال مفقود می باشد بعد تاریخی آن است. اگرچه کارناوال شادی و خنده زمانی در غرب می توانست مقاومت سیاسی تلقی شود اما مسلما صدها کارناوالی که امروزه در غرب به راه انداخته می شوند فاقد کوچکترین بار مقاومت سیاسی هستند. از همین روست که که کارناوال های شادی تنها در نسبتی که با نظم موجود برقرار می کنند می توانند واجد بعد سیاسی شوند. اما   ایده کارناوال، خوشی و خنده و هم عرض دانستن آن با مقاومت سیاسی تا چه حد با مختصات سیاسی/ایدئولوژیک امروز جمهوری اسلامی همخوانی دارد؟

مقاومت سیاسی نامیدن کارناوال به طور مستقیم با تلقی ای که ما از نظام سیاسی امروز ایران داریم گره خورده است. تنها در قالب یک تلقی بنیادگرایانه مذهبی از نوع طالبانی از جمهوری اسلامی است  که میتوان سخن از مقاومت سیاسی از طریق زندگی، خوشی و خنده نمود. اما آیا جمهوری اسلامی یک سیستم ایدئولوژیک بنیادگراست؟ درست است که جمهوری اسلامی برپایه یک ایدئولوژی فربه دینی به قدرت رسیده و روابط قدرت موجود را توجیه می کند اما تلقی بنیادگرایانه از آن نادیده گرفتن عدم صلبیت بنیان مذهبی این ایدئولوژی ست. همانطور که اروند آبراهامیان [1] در “خمینیسم” به آن اشاره می کند جمهوری اسلامی در سال های اولیه آن و اوج خفقان ایدئولوژیک بیش از آنکه نمونه ای تیپیکال از نظام های بنیادگرا باشد بیشتر به نوع خاصی از پوپولیسم  شباهت دارد و تلقی بنیادگرایانه از آن نه تنها مغشوش است بلکه در بسیاری جاها مارا به نتیجه گیری هایی نادرست می رساند. آبراهامیان به درستی اشاره می کند که یکی از المان های مهم فاندامنتالیسم مذهبی در مراجعه مستقیم به متن مقدس و اجرای قوانین سفت و سخت دینی تجلی می یابد. این در حالی است که آیت الله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی با  تاکید بر پیچیدگی متن مقدس و قوانین دینی و اشاره به “معنای درونی” قواعد دینی با ارتباط دادن این معنای درونی به مفهوم “مصلحت نظام اسلامی” سخن از امکان پذیری تعلیق حتی اصول دین برای حفظ نظام اسلامی می نماید. در همین راستا است که جمهوری اسلامی را نمی توان به سادگی به اتصالی دگم و صلب به آیین های مذهبی و رد جامعه مدرن و المان های فرهنگی آن فرو کاهید. در اوج خفقان ایدئولوژیک سال های پس از انقلاب شاگردان آیت الله خمینی با متهم کرد روحانیون سنتی به کهنه پرستی و وسواس روی قوانین دینی بر لزوم شرکت زنان در عرصه عمومی، تحمل موسیقی، ادبیات و هنر تاکید می کردند و به تعبیر آبراهامیان قانون اساسی نظام بیش از آنکه مدلی از سیستم سیاسی خلیفه ای باشد بیشتر به جمهوری پنجم دوگل در فرانسه شبیه است!  نتیجه این مصلحت یا عملگرایی را می توان به خوبی در تحملی که نظام در برابر تحولات عمیق فرهنگی پس از پایان جنگ همانند بی حجابی، گسترش فرهنگ غربی در رسانه های عمومی و حتی حکومتی و … از خود نشان داده است  مشاهده نمود. اگرچه با هرکدام از این تغییر و تحولات لایه های سنتی تر نظام به اعتراض پرداخته اند اما در نهایت با مطرح کردن ایده “مصلحت نظام” این تحولات در نظم موجود هضم و ادغام گردیده اند. از همین روست که اگر در سومالی یا افغانستان زمان طالبان خنده، شادی و روابط آزاد جنسی زن و مرد می توانند نقش سیاسی انقلابی پیدا کنند اما در جمهوری اسلامی چنین نخواهد بود. این امر را می توان در برخورد مقطعی و ملایم با اینگونه کارناوال ها از جانب نیروهای امنیتی نظام مشاهده نمود. در شرایطی که حتی پیاده روی سکوت مردم چندی قبل خیل عظیمی از نیروهای امنیتی را به خیابان ها کشاند چطور ممکن است که این به اصطلاح مقاومت سیاسی از طریق آب بازی ساعت ها ادامه یافته و در انتها ماجرا به یک دعوای سیاسی میان رسانه های شهردار تهران و طیف های تندرو تر  نظام ختم شده و احتمالا بعد چند روز به فراموشی سپرده شود؟

لازم به یادآوری ست که هدف این نوشته مخالف با شادی و خوشی نیست بلکه نادرست دانستن تلقی عمل سیاسی و مقاومت از چنین اتفاقاتی است. این تلقی نه تنها نادرست بلکه به گونه ای مستتر غیرسیاسی کننده است. اگر آب بازی و خنده عمل و مقاومت سیاسی ست چرا نباید درخفقان سیاسی کنونی جایگزین ایده پرهزینه تظاهرات انبوه مردمی گردد؟ کارناوال، شادی، بد حجابی و اتفاقاتی از این دست ناتوان از هدف قرار دادن هسته سخت نظام هستند و تنها با به اعتراض واداشتن بخش های سنتی نظام به کار تصفیه حساب های درون حکومتی می آیند. بار و معنی اعتراضی به آنها دادن تنها به جایگزینی ایدئولوژی لذت و زندگی در برابر عمل سخت سیاسی و هزینه های آن در ذهن مردم و در نهایت بی عملی سیاسی منجر خواهد شد. در نمونه ای دیگر از این کارناول ها که “خز بازی” نامگذاری شده که نشانی است از تباهی فرهنگی طبقه متوسط امروز ایران، حتی می توان به جنبه منفی آنها در از بین بردن فضای برادری سیاسی ای که در پس جنبش سبز میان طبقات محروم و متوسط اجتماعی ایجاد شده بود اشاره کرد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

 ۱ـ اروند آبراهامیان، خمینیسم.