نگاهی به آمار و دلایل قتل‌های ناموسی در ایران

تحریریه دیگری

دیگری: از ابتدای امسال تا تیرماه بیش از ۱۰ قتل ناموسی در ایران رخ داده است. براساس آنچه روزنامه شرق درمورد قتل‌های ناموسی در سال گذشته منتشر کرده است، با استناد به مقالات دانشگاهی و پایان‌نامه‌هایی که به موضوع قتل‌های ناموسی پرداخته‌اند، بین ۳۷۵ تا ۴۵۰ مورد قتل ناموسی سالانه در کشور رخ می ‌دهد.

با این توضیح که قتل‌های ناموسی در استان‌هایی با بافت فرهنگی قبیله‌ای و عشیره‌ای بیش از دیگر نقاط کشور است، خوزستان، کردستان، ایلام و سیستان‌ و ‌بلوچستان در رده‌های بالای رتبه‌بندی قتل‌های ناموسی قرار دارند.

در سال ۱۳۸۸ تنها در مدت هفت ماه ۱۵ زن در اهواز و بیش از ۱۰ زن در کردستان قربانی قتل‌های ناموسی شدند. در سال ۱۳۹۰ آمار زنان کشته‌شده در کل ایران ۳۴۰ زن بوده که بیشتر این قتل‌ها در استان‌های کردستان و خوزستان اتفاق افتاده است. در سه ماهه پایانی سال ۹۱ تنها در مریوان و روستا‌های اطراف آن ۳ زن قربانی قتل‌های ناموسی شدند. البته این عدد مربوط به مواردی است که اعلام شده است و آمار واقعی احتمالاً بیشتر است.

در سال ۹۷، ۳۳ زن در استان‌های ایلام، لرستان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان غربی به دست پدر، برادر، همسر و پسر خود به قتل رسیدند. از مجموعه ۳۳ قتل، ۸ قتل ناموسی بوده، ۲۰ قتل به‌دلیل اختلافات خانوادگی و ۸ قتل به ‌دلیلی نامعلوم انجام شده، کردستان با داشتن ۱۴ قتل دارای بالاترین آمار بوده است و کرمانشاه با ۸ قتل در ردیف دوم قرار دارد. از حیث شیوه قتل ۲۳ قتل به‌وسیله چاقو یا خفه کردن یا شلیک اسلحه، ۴ مورد براثر ضرب‌وشتم، ۳ مورد براثر حلق‌آویز کردن، یک مورد براثر به آتش کشیدن و ۲ مورد به شکلی نامعلوم بوده است.

آمار قتل زنان در کردستانِ سال ۹۸ نیز تکان‌دهنده است. از ابتدای آن سال تا آذرماه، ۱۰۳ زن به‌دلیل اختلافات خانوادگی و ترس مدام از کشته شدن توسط اعضای خانواده خودکشی کردند و ۲۵ زن قربانی قتل ناموسی شدند. مسئله دردناک درخصوص خودکشی‌های از نوع خودسوزی در کردستان ایران و عراق این است که در بعضی موارد خودسوزی به اجبار مردان خانواده صورت گرفته است. به‌عنوان مثال، در یک مورد دختری در سنندج با پسری به ساندویچ‌فروشی می‌‏رود؛ پدر دختر بعد از دیدن این صحنه او را وادار به خودسوزی می‌‏کند.

از ابتدای سال 1394 تا پایان آن می‌توان حدود 94 عنوان خبری یافت که در آن زنی به قتل رسیده است؛ اما به‌سادگی نمی‌توان گفت که چه تعداد از این قتل‌ها ناموسی بوده‌اند. بخشی از این ابهام مربوط به اطلاع‌رسانی نکردن پلیس و قوه قضاییه در این زمینه است؛ اما بخش دیگر آن متوجه علل و انگیزه‌ها و همین‌طور مفهوم «قتل ناموسی» است.

برای بررسی قتل‌های ناموسی در سال 94، سینا قنبرپور اخبار مربوط‌به قتل‌های کشور و اخباری را که قربانی آنها زن بود مورد بررسی قرار داد. علاوه بر این، او اخبار سه خبرگزاری «خبرآنلاین»، «ایسنا» و «مهر» را نیز با جست‌وجوی واژگان «ناموس»، «قتل ناموسی» و «جنایت ناموسی» مرور کرد. از مجموع اخبار مربوط‌به قتل که شامل 94 عنوان خبری می‌شد، 24 خبر با محورهای قتل درپی رابطه نامشروع، قتل درپی سوءظن، قتل خواهر توسط برادر یا برادر ناتنی از بقیه اخبار تفکیک شدند.

همچنین اخباری که در آنها زنی به‌‌طرز مشکوک به قتل رسیده و علت آن نامشخص بود به این اخبار افزوده شد. اخبار دیگری که در این ارزیابی مورد توجه قرار گرفت اخبار همسرکشی بود. از بررسی 24 خبر منتشرشده‌ای که در این گزارش مدنظر بوده‌اند، 4 خبر مربوط‌به استان خراسان رضوی، 2 خبر مربوط‌به تهران، یک خبر مربوط به استان گلستان و خبرهایی هم از شهرهای فردیس کرج، منوجان کرمان و سیمرغ در مازندران دیده می‌شوند.

سرهنگ مصطفایی در تحلیل قتل‌های سال 92 گفته بود: 28 درصد قتل‌ها به دليل نزاع، 18.8 درصد با انگيزه‌هاي ناموسي و منکراتي، 7.7 درصد به دليل سرقت، 15.3 درصد به دنبال اختلافات خانوادگي و 11 درصد با انگيزه‌هاي ديگر رخ داده است که در اين ميان سهم قتل توسط بستگان با 31.9 درصد بيشترين ميزان را به خود اختصاص داده است. با این عددها می‌توان به یک تخمین دست یافت. نرخ قتل در یکصد هزار نفر با جمعیت 78 میلیون و 475 هزار و 941 نفر در سال 1394 می‌تواند عددی چون یک هزار و 962 به دست دهد.

یعنی می‌توان تخمین زد که در سال 1394 دست‌کم یک هزار و 962 قتل رقم خورده باشد. و بر همین اساس اگر حدود 8.18 درصد از قتل‌ها ناموسی بوده باشد، یعنی باید انتظار داشته باشیم که در سال 1394 حدود 37 نفر براثر مسائل ناموسی به قتل رسیده باشند. به گفته سردار حسین بتولی، عهده‌دار ریاست پلیس آگاهی در سال 94، «نزاع و اختلاف، مسائل ناموسی و سرقت سه دلیل عمده قتل در ایران است.»

براساس گزارش پلیس ایران، فقط در سال ۱۳۸۸ و در شهر اهواز، ۱۵ زن قربانی قتل ناموسی شدند که معادل ۲۴.۵ درصد از کل قتل‌های سال ۸۸ شهر اهواز است که البته این آمار نسبت به سال ۸۴، که میزان قتل‌های ناموسی در اهواز ۳۵ درصد بوده، کاهش داشته است. در کنار این آمارها هم تاکنون چندین بار مقامات قضایی و انتظامی ایران ناموس و آبرو را یکی از علت‌های اصلی قتل در ایران دانسته‌اند.

در معدود پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه، ریشه‌های این انسان‌کشی بررسی شده است. در این ‌باره «غلامحسین کرمی» و همکاران در مقاله‌ای به «تبیین جامعه‌شناختی پدیده قتل‌های ناموسی (به خاطر شرف) در استان خوزستان در سال‌های ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۴» پرداخته‌اند و ریشه‌های ۱۴۰ قتل ناموسی رخ‌داده در این بازه زمانی را بررسی کرده‌ا‌ند.

آنها در این پژوهش سراغ «۱۴۰ نفر از قاتلان و همچنین ۱۴۰ نفر از شیوخ قبایل و طوایفی که قاتلان از اعضای آن طوایف بوده‌اند یا این پدیده در آنجا اتفاق افتاده است» رفته‌اند و از آنها درباره دلیل قتل پرسیده‌اند.

یافته‌های پژوهش این جامعه‌شناسان هم نشان می‌دهد که در میان قاتلان، وابستگی به قبیله، پایگاه اجتماعی، خرده‌فرهنگ خشونت، نگرش به زن و حمایت شیوخ از این قتل‌ها، دلایل گرفتن جان یک انسان است.

براساس پژوهش «محمداسماعیل ریاحی»، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران، حدود ۲۰ درصد مردم مریوان در استان کردستان نگرشی مثبت به قتل ناموسی دارند.

نتایج پژوهش ریاحی و همکارانش با عنوان «بررسی جامعه‌شناختی نگرش به قتل‌های ناموسی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در شهر مریوان» می‌گوید: «یک‌پنجم از پاسخ‌گویان، نگرشی مثبت به قتل‌های ناموسی داشته‌اند (۲۷.۶ درصد مردان و ۵.۳ درصد زنان)، در حالی‌که نگرش ۲/۳۸ درصد (۲۸.۱ درصد مردان و ۵۵.۶ درصد زنان) منفی بوده است».