سکینه جانسز؛ «همه زندگی‌ام یک مبارزه بود»

کاوه قریشی

سکینه جانسز، سال ۱۹۵۸ در  یک خانواده کُرد علوی در یکی از  روستاهای اطراف درسیم باکوور کُردستان به دنیا آمد. او از همان آغاز نوجوانی در سال ۱۹۷۱ به جنبش انقلابی جوانان پیوست. بعدها به آنکارا سفر کرد و با عبدالله اوجالان بنیانگذار پ‌ک‌ک، حزب کارگران کردستان (Partiya Karkerên Kurdistanê)  آشنا شد. در نوامبر سال ۱۹۷۸ به همراه کسیره یلدریم (همسر سابق اوجالان) تنها زنانی بودند که در نخستین کنگره بنیان‌گذاری پ‌ک‌ک شرکت کردند (سوزان فریزر، ۲۰۱۳). او در زمان این کنگره تنها ۲۰ سال داشت، اما پیش از ان در دهه ۱۳۷۰ در استان کردنشین العزیز به عنوان یک زن مبارز کُرد فعالیت می‌کرد. سکینه در زمان کودتای نظامیان ترکیه در سال١٩٨٠، دستگیر و به زندان دیاربکر که آنزمان در فهرست ده زندان مخوف جهان بود، منتقل شد. او ۱۲ سال بعد در سال ۱۹۹۱ از  زندان آزاد شد. سکینه جانسز در دوران زندان با وجود شکنجه‌های فراوان رهبری اعتراضات ۱۹۸۰ بخش‌های از ترکیه و جنبش کردستان ترکیه را به عهده داشت.

در سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۹ دستکم ۲۴ نفر از زندانیان بر اثر شکنجه در این زندان جان خود را از دست دادند.

از آن زندان که به "جهنم دیاربکر" مشهور بود، معدود فعالان سیاسی مانند سکینه جانسز و دیگر مبارز زن کُرد گولتن کشاناک (رهبر مشترک فعلی ه.د.پ) جان سالم به در بردند. سکینه بعد از آزادی به اردوگاه پ‌ک‌ک در دره بقاع ( آن زمان تحت کنترل سوریه) رفت و پس از بازگشت در کوهستان قندیل فرماندهی دسته‌هایی از زنان مسلح پ‌ک‌ک را به عهده گرفت. (حسینی، ۲۰۱۳) سکینه طی مصاحبه‌ای در سال ۲۰۰۶ می‌گوید در سال ۱۹۸۲ و بعد از کودتای  کنعان اورن به همراه حدود ۲۵۰ تن از زنان پ‌ک‌ک به دره بقاع سوریه رفته‌اند تا آنجا خود را برای مبارزه چریکی آماده سازند. بخش عمده درس‌های این دوره آموزشی مربوط به مباحث سیاسی می‌شد. این دوره و مدرسه زنان که در اواسط دهه ۹۰ میلادی در همین مکان برگزار شد، تاثیر مستقیمی بر حرکت‌های بعدی زنان ترکیه گذاشت و نهایتا درماه مارس سال ۱۹۹۵ منجر به برگزاری اولین گنگره زنان پ‌ک‌ک و اعلام موجودیت ارتش زنان شد. در این کنگره که سیکینه جانسز یکی از اصلی‌ترین اعضای آن بود، ۴۰۰ زن حضور داشتند. بخشی از رهبران مرد راس هرم پ‌ک‌ک هم بدون آنکه اظهارنظر کنند در این جلسه حضور داشتند (Anja Flach, 2007.S.108)   الیزا مارکوس که کتابی درباره حزب کارگران کردستان نوشته می‌گوید از زمان فعالیت سکینه تا سال ۱۹۹۳ یک سوم نیروهای پ‌ک‌ک را زنان تشکیل می‌دادند. ( The Guardian, 2013)

وهاب جوشکون، استادیار در دانشگاه دیاربکر از نزدیکی سکینه جانسز به عبدالله اوجالان می‌گوید. رهبر زندانی پ‌ک‌ک در دفاعیات خود  در سال ۱۹۹۹ مبارزات زنان در این حزب را چنین توصیف کرده:‌ "جنبش زنان برای آزادی از فئودالیزم را آغاز کردم. بحث‌های زیادی داشتیم. در این رابطه نام سکینه پولات [جانسز] را به خاطر دارم. (TheGuardian, 2013) سکینه جانسز در آنچه بعدها اوجالان در سال ۲۰۰۳ در کتاب "جامعه‌شناسی آزادی" تحت عنوان مفهوم ژنولوگی (زنولوژی)  (Gönül Kaya, 2014) بست داد، نقش به سزایی داشت.

سکینه جانسز، علاوه بر تاثیرش در بسط مفهموم ژنولوژی، بعدها در بسط نظریه کنفدرالیسم دمکراتیک هم تاثیر داشت که خروجی تئوریک  کنفدرالیسم جوامع کردستان (ک‌ج‌ک) است. از کنفدرالیسم دمکراتیک به عنوان یک پروژه ضد دولتی و بدیلی برای نظم دولت‌محور یاد می‌شود. گروهی دیگر از آن به عنوان "نا دولت Non-state" یاد می‌کنند. زنان در کجای این نظم نادولتی قراردارند؟ سیوان سعید، استاد دانشگاه و نویسنده کتاب "از پ‌ک‌ک تا  ک‌ج‌ک" در مورد جایگاه زنان در کنفدرالیسم دمکراتیک می‌گوید، در این نظام، بدیل نه توقع داشتن از دولت، بلکه تاسیس نهادهای مستقل زنان توسط خود آنهاست. زنان نه بخشی از این نظام بلکه جوهر آن هستند. کنفدرالیسم دمکراتیک در تلاش برای بازگردادن ارزش‌های معنوی و مادی زن است. زنان نه تنها در کنفدرالیسم دمکراتیک دست به خودسازماندهی زده‌اند بلکه کل نظام نیز منطبق با پرسپکتیوهای دمکراسی رادیکال و مستقیم، اکولوژی و آزادی جندری فعالیت می‌کند. نظام کنفدرالیسم دمکراتیک ساختاری کنفدراتیو دارد و نهادها مستقل از یکدیگر فعالیت می‌کنند. همه این نهادها باید از سیستم رهبری مشترک زن و مرد پیروی کنند. در کنفدرالیسم دمکراتیک به واسطه تئوری "همزیستی آزاد" مساله مالکیت رد می‌شود، علیه سکسیسم و برای تحقق عدالت و برابری اجتماعی در همه سطوح مبار‌زه می‌شود. به اعتقاد سیوان سعید، سکینه جانسز  نقش تعیین کننده‌ای در این بسط، تبلیغ و اجرای این تئوری‌ها داشت. ( مصاحبه با نگارنده، ۲۰۱۹)

 جانسز بعد از هشت سال مبارزه چریکی و نظامی در سوریه و ترکیه سرانجام در سال ۱۹۹۸ از فرانسه پناهندگی سیاسی دریافت کرد. از آن زمان تا پایان زندگی، یکی از اصلی‌ترین چهره‌های پ‌ک‌ک و جنبش زنان ترکیه در اروپا بود. بنا به یکی از سندهای وبسایت افشاگر وکیلیکس مربوط به سفارت آمریکا در ترکیه، سکینه به همراه یک نفر دیگر  در کار انتقال ''سالانه بیش از ١٠٠-٥٠ میلیون دلار" به ‌پ‌ک‌ک نقش داشته‌اند. سکینه، در دوران مبارزه دیپلماتیک، نماینده پاریس در "کنگره ملی کردستان" مستقر در بروکسل، مسئول مذاکره با اتحادیه اروپا و دیپلمات‌ها درباره پ‌ک‌ک و کنگره ملی کردستان بود. این بنیانگذار زن پ‌ک‌ک، در سالهای زندگی و تبعید در اروپا، یکی از چهره‌های اصلی صلح برای کُردها تبیدل شد. او در این سال‌ها همزمان ارتباط تنگاتنگی با فعالان و جنبش‌های سیاسی زنان جهان برقرار کرد. آنیا فلاخ، فمنیست آلمانی که سیکنه جانسز را از نزدیک می‌شناخت او را به عنوان یک "اینترناسیونالیست بزرگ" توصیف می‌کند که هنگام بازداشتش در هامبورگ طیفهای مختلفی در حمایت از او به خیابان آمدند (Anja Flach, 2018).

سکینه جانسز، با نام سازمانی سارا، در دهه نود و به ویژه از اوایل این دهه به پیشنهاد عبدالله اوجالان، همرزم او رهبر پ‌ک‌ک، اقدام به نگارش خاطرات زندگی‌اش کرد (Anja Flach, 2018). ماحصل این تلاش، یک کتاب سه جلدی بود با عنوان "همه زندگی من یک مبارزه بود" که به زندگی شخصی او سیر شکل‌گیری جنبش کُرد در ترکیه و جنبش زنان کُرد به طور کلی می‌پردازد. او در این کتاب با تشریح اولین زمینه‌های مبارزاتی خود در درسیم کردستان ترکیه، از ستم‌هایی می‌گوید که بعدها به پایه‌های اصلی مبارزات او تبدیل شدند. از تجربه سازماندهی اهالی یک روستا از سوی مادربزرگش (Sakine Cansiz, p.3)  تا مواجه با رفتارهای نژادپرستانه دستگاه تعلیم و تربیت ترکیه که کُردی در آن ممنوع و ترکی اجباری بود. درجلد او کتاب "همه زندگی من یک مبارزه بود" ازمعلمی می‌گوید که به آنها هشدارمی‌داد حتی خارج ازمدرسه هم به ترکی صحبت کنند. "اگر کُردی حرف بزنید،‌ کتک خواهید خورد."  (p.32) اوهمچنین از شرایطی زندگی در درسیم می‌گوید که او را ناچار می‌کرد ازخاستگاه  کُردی خود "احساس شرم" کند.  (p.39)

شاید کمتر کسی اندازه سکینه جانسز در زندگی احساس تبعیض را با پوست و گوشت و استخوان درک کرده باشد. او یک زن کُرد علوی بود و در تمام دوران زندگی در ترکیه از سوی سه آپارتوس سکوالیسته، نژاد و دین تام و تمام به حاشیه رانده شده بود. او حتی در میان دیالکت‌های کُردی به دیالکت زازا صحبت می‌کرد که دیالکت تنها اقلیتی از کُردهاست و از سوی دیگر دیالکت‌های کُردی همواره به حاشیه رانده شده است. این موقعیت می‌توانست سکینه جانسز و دیگر زنان کُرد علوی را به سمت یک مبارزه هویتی سوق دهد، اما سکینه به درستی می‌‌دانست که هر شکلی از مبارزه هویتی در خدمت تقویت یکی آپاراتوس‌هایی خواهد بود که همه عمر با آن مبارزه کرده بود. او از همان اواسط دهه هفتاد و در زمان فعالیت مخفی پ‌ک‌ک، به همراه عبدالله اوجالان، جمیل بایک، دوران کالکان، حقی قررا، کمال پیر و مصطفی قره سور، از جمله افرادی بود که ماموریت یافتند با سایر گروه‌های چپ در ترکیه برای تاسیس حزب کارگران کردستان مذاکره کنند. (سه‌یوان سه‌عید، ٢٠١٧، ص ١١٦)

تنوعی که امروز در پ‌ک‌ک، حزب کارگران کردسان، ک‌ج‌ک، کنگره جوامع دمکراتیک کردستان و کنفدراسیون دمکراتیک شمال سوریه -  روژآوا وجود دارد، از جمله محصول مبارزه و مقاومت افرادی مانند سکینه جانسز است که با حضورشان در دل یک جنبش اجتماعی سیاسی و درنوردیدن مرزهای هویتی، جانی دوباره به زندگی و مبارزه مشترک در خاورمیانه بخشیدند. اگر امروز ۴۰٪ نیروهای نظامی روژآوا  را زنان تشکیل می‌دهد و زنان دارای ارتشی تمام مستقل و منحصر به فرد هستند، اگر بیش از یک سوم نمایندگان حزب دمکراتیک خلق‌ها را در ترکیه زنان تشکیل می‌دهند و حدود نیمی از نامزدهای این حزب زن هستند، حاصل مبارزه و ایده‌های سکینه جانسز، کسیره یلدریم و دیگر زنان پیشگام در مبارزات زنان کردستان ترکیه است.

عمر سکینه جانسز کوتاه بود. او نتوانست پروژه خود را برای استقرار برابری و استقلال عینی در خاورمیانه کامل کند. سکینه تنها ۵۵ سال عمر کرد که نیمی از آن را در کوهستان‌های کردستان و مناطق جنگی به سر برد و بقیه عمر را نیز در غرب به همبستگی با مبارزات جهانشمول زنان و یافتن راه حلی غیرنظامی برای مساله کُرد سپری کرد.

سکینه جانسز به همراه فیدان دوغان و لیلا سویلمز دو فمنیست و مبارز دیگر کُرد روز ۹ ژانویه ۲۰۱۳ در یک خانه خیابان لافاییت پاریس ترور شدند. دولت ترکیه متهم اصلی این ترور است اما این پرونده همچنان در فرانسه باز است.

.................................

:منابع

1. ´ Blood and Belief: The PKK and the Kurdish Fight for Independence´ (2007), Aliza Marcus, ISBN: 9780814757116.

2.  Seevan Saeed, (2016): Kurdish Politics in Turkey: From the PKK to the KCK, Routledge.

3..  Sakine Cansiz, Mein ganzes Leben war ein Kampf, (2015), Sakine (Sara) Cansız, Mezopotamien Verlag; 1 edition, ISBN-13: 978-3941012981.

4. “Warum Jineologie?”, (2014), Gönül Kaya, kurdistan-report  (Visit: 2018).

5. Anja Flach (2007):  Frauen in der kurdischen Guerilla: Motivation, Identität und Geschlechterverhältnis in der Frauenarmee der PKK, PapyRossa-Verlag.

6. Anja Flach (2018): „Ich bin verliebt in diesen Kampf“, http://anjaflach.blogsport.eu (Visit: 2018)

سه‌یوان سه‌عید، ٢٠١٧: وه‌رچه‌رخانی  بزاوتی رزگاریخوازی كوردستان، له‌ په‌كه‌كه‌وه‌ بۆ كه‌جه‌كه‌. غه‌زه‌لنووس، سلێمانی.

سوزان فریزر، ۲۰۱۳:  قتل سکینه جانسز و پاره‌ای اطلاعات محرمانه، مترجم سعید ریزوندی، وبسایت ان ان اس روژ  (بازدید ۲۰۱۸).

امید حسینی، ۲۰۱۳، یک قهرمان زن، یک زن قهرمان، وبسایت ان ان اس روژ (بازدید ۲۰۱۸).

08 ژانویه, 2020

.................................................

برگرفته از:«ناوه خت»

https://www.nawext.com/fa/post/view/skhynh-jnsz-hmh-zndgy-m-mbrzh-bwd