کوبا به کجا می رود ؟

مصاحبه با سام فاربر

مترجم : صادق افروز

مقدمه مترجم :

چپ ایرانی آنچنان مفتون و شیفته انقلاب کوباست که هیچگونه انتقاد و سوالی را در مورد آنچه در کوبا می گذرد نمی پذیرد و همه این سوالات و انتقادات را به توطئه های نامرئی امپریالیزم آمریکا نسبت می دهد .داستان این چپ حکایت آن عاشقی را می ماند که بی وفایی معشوق را باور نداشت و همچنان در وصف کمان ابرویش و جعد گیسوانش و مرمرین سینه هایش غزل های عاشقانه می سرود .آنچه این شیفتگی و علاقمندی را موجب شده قبل از آنکه به چگونگی حرکت جامعه کوبا به سمت سوسیالیزم مربوط باشد ناشی از دلباختگی به رهبران کاریسماتیکی است که سرنگونی رژیم باتیستا را در سال 1959 عملی ساختند .به غیر از این عامل ، تحریم اقتصادی جنایتکارانه ای که از سوی ایالات متحده در طول این سال ها علیه مردم این جزیره کوچک اعمال شده نمی تواند در ایجاد سمپاتی به نفع دولت کوبا بی تاثیر باشد .اما تحلیل علمی باید فارغ از هرگونه پیشداوری باشد ، و نتیجه گیری ها را باید براساس جمع آوری مدارک و فاکت ها انجام داد .اقدامات اخیر دولت کوبا به رهبری رائول کاسترو در اخراج بیش از 500 هزار کارگر از مشاغل دولتی و ریختن آنها در جامعه کوبا به وضوح نشان می دهد که همه چیز می تواند در مخیله رائول باشد جز انتقال جامعه کوبا به سوسیالیزم .در این میان چپ ایرانی باید تکلیف خود را با استالینیزم که حزب و دولت را به جای طبقه می نشاند و کارگران از خود بیگانه شده را به حال خود می گذارد یکسره کند .

تاریخ ترجمه : اکتبر 2010

دولت رائول کاسترو هفته گذشته اعلام کرد 500 هزار کارگر را از کارهای دولتی در سال آینده اخراج خواهد کرد . بر طبق نظر رهبران اتحادیه های کارگری ، به نیمی از این 500 هزار نفر اجازه فعالیت های آزادانه اقتصادی داده خواهد شد . نیم دیگر این کارگران اخراجی در تعاونی ها مشغول به کار خواهند شد . بیانیه اخراج این کارگران ، آخرین حرکت دولت رائول کاسترو در تغییر اقتصاد به شدت متمرکز دولتی است که تاریخ آغاز آن به سال های اول انقلاب 1959 کوبا باز می گردد . سام فاربر از سوسیالیست های قدیمی است که در کوبا متولد شده و رشد یافته است . او نویسنده کتاب های متعددی در مورد کوباست . از جمله این کتاب ها می توان از " باز نگری مجدد انقلاب کوبا " (1) نام برد .در پرسش و پاسخی که عرضه می شود ، سام فاربر به سوالات آلن مس در مورد دلائل و معنی و  مفهوم اخراج های گسترده کارگران در کوبا به توضیح می پردازد .

آلن مس : چه عواملی به تصمیم گیری در مورد اخراج این کارگران منجر شده است ؟

سام فاربر :من فکر می کنم این تصمیم گیری ها را باید در پروسه شدید سقوط دولت کوبا در نظر بگیریم.سقوطی که به دلائل اوضاع وخیم اقتصادی هر روز شتاب بیشتری می گیرد . این تصمیم گیری نتیجه دست بدست دادن عوامل متعددی است . عامل اول وجود سیستم بوروکراتیک حاکم در کوباست. دوم رکود اقتصاد جهانی است که تاثیر بسیار منفی در اقتصاد کوبا گذاشته است . بطور مثال در حالی که تعداد توریست هایی که از کوبا دیدن می کنند تقریبا یکسان مانده است ولی درآمد حاصله از توریسم به شدت سقوط کرده است .(توریست ها توان مالی خرج کردن مثل گذشته را ندارند . م )  به دلیل سقوط بهای نیکل در بازار جهانی ، در آمد حاصل از نیکل که از درآمد حاصل از توریسم بسیار با اهمیت تر است به طرز وحشتناکی سقوط کرده است .

بحران اقتصادی بسیار جدی است .دولت کوبا بیش از دو سال است که از اخراج حدود یک میلیون نفر صحبت می کند . بنابر این وقتی دولت در مورد اخراج 500 هزار نفر صحبت می کند در واقع می خواهد بخشندگی خود را به رخ کارگران بکشد . ( ما در فارسی می گوییم به مرگ گرفت که به تب راضی شود.م ) از این نیم میلیون نفر ، 250 هزار نفرشان اجازه مخصوص  دریافت خواهند کرد تا بیزنس خودشان را به چرخانند . 200 هزار نفر از این عده در تعاونی ها به کار مشغول خواهند شد . دولت کار ها را به تعاونی خواهد داد ولی خود تعاونی ها بر نحوه کار نظارت خواهند داشت . دولت کوبا قبلا این کار را با بخش هایی از خدمات مثل تاکسیرانی ، سلمانی ها و سالن های آرایش انجام داده بود .حالا می خواهند این شیوه را به صنایع منتقل کنند .50 هزار نفر باقی مانده شغل های متفاوت دولتی دریافت خواهند کرد . 

آلن مس : این نخستین اقدام رژیم در این زمینه نیست ؟

سام فاربر : من این اقدام را یک نقطه عطف بزرگ در ادامه پروسه ای می دانم که از مدت ها قبل آغاز شده است . دو سال قبل دولت شروع به اجاره زمین ها کرد . در یک قراداد 10 ساله قابل تمدید ، مردم این زمین ها را تحویل گرفتند . این تصمیم گیری در شرایطی اتخاذ شد که صنعت نیشکر بطور کامل در هم شکسته بود . به منظور جلوگیری از لم یزرع شدن این زمین ها ، دولت چنین تصمیم گیری را اتخاذ کرد . این ایده بر آن بود که کشاورزی خصوصی را تشویق کند و کشاورزان هر آنچه می خواهند کشت کنند . ولی آنها مجبور بودن که محصولاتشان را با قیمتی که دولت تعیین می کند به فروش برسانند . دولت در آینده با مشکلات مشابهی که با این عده از کشاورزان داشت در بخشهای تازه تاسیس شده روبرو خواهد بود . در مورد کشاورزی خصوصی ، اکثر کسانی که زمین کشاورزی به آنان تعلق گرفت تجربه ای از فنون کشاورزی نداشتند .آنها شهر نشینان نا امید و مایوسی بودند که در جستجوی نور و روزنه ای در زندگی از موقعیت جدید استقبال کرده بودند .

ولی این دسته از مردم برای پیدا کردن ابزار مورد نیاز کشاورزی با دشواری های بسیار جدی روبرو شدند . من وقتی از ابزار صحبت می کنم ، منظورم ابزار بسیار پیچیده تکنولوژیک کشاوزی نیست ، منظورم تراکتور و کمباین نیست .منظور من ابزار بسیار ابتدایی کشاورزی است .دولت در کمک به این دسته افراد هیچ کاری نکرد .بنا بر این نتیجه این پروژه به هیچ وجه درخشان نبوده است . حدس من این است که سرنوشت مشابهی در انتظار پروژه جدید و بیزنس های تازه تاسیس می باشد . بطور مثال یکی از بیزنس هایی که به بخش خصوصی یا تعاونی منتقل خواهد گشت تعمیر اتوموبیل است . کارگر سابق دولتی حالا تبدیل به صاحب مغازه مکانیکی می شود . این شخص از کجا می خواهد قطعات یدکی تهیه کند؟ از کجا می خواهد ابزار مورد نیاز خود را بدست آورد؟ این جا نقطه اغاز فساد است . فساد بخشی از زندگی روزانه در کوباست . مردم برای بقا مجبور به دزدی می شوند . زیرا در ماه جیره بندی دولتی تنها کفاف گذران دو هفته از زندگی را می دهد . نسبت به سابق کتابچه کوپن کمتر شده و پیش بینی می شود در آینده بازهم بیشتر کاهش یابد . بنابر این مردم به منظور زنده ماندن دزدی می کنند . من فکر می کنم شخص تغمیر کا راتوموبیل اگر بخواهد دوام یابد باید میزان دزدی هایش را افزایش دهد .

مسیر دیگری که از طریق آن مردم کوبا کمک مالی دریافت می کنند ، کمک های مالی از خارج از مرز های کشور است . این کمک ها بخصوص از ایالت فلوریدای آمریکا دریافت می شود . از نظر مقامات دولتی کوبا دریافت چنین کمک هایی در بهبود وضع افتصادی موثر است . اما میزان این کمک ها و نتایج حاصل از آن قابل بررسی نیست .

اگر بخواهیم از ترمینالوژی مارکسیستی استفاده کنیم باید بگوییم دولت کوبا در یک موقعیت متناقض کلاسیک قرار دارد . این دولت برای رهایی از وضع دشوار کنونی محبور به برداشتن چنین گام هایی شده است . ولی برداشتن چنین قدم هایی به فروپاشی سیستم منجر می شود . آنها بین شیطان و دریای آبی رنگ گیر افتاده اند .(2)

قبل از تصمیم گیری اخیر ، 591 هزار نفر در بیزنس های خصوصی مشغول بکار بودند .این عده شامل آن کشاورزان بیچاره ای که به آن هشاره کردم و143 هزار نفر مردمی است که بیزنس های خودشان را می گرداندند . حالا 250 هزار نفر به این تعداد اضافه کنید .این ها در مجموع 850 هزار نفر را تشکیل خواهند داد که معادل 17 درصد نیروی کار 5 میلیونی کوبا خواهد بود . بنابر این دولت کوبا دارد به خرده بورژوازی قانونیت می دهد .می گویم قانونیست زیرا مردم از طرق غیر قانونی برای مدت های طولانی مشغول امرار معاش بوده اند . اینکه چه نتایجی از این تغییرات حاصل خواهد شد کاملا مشخص نیست ولی از سال های 60 تا به حال چنین وضعیتی وجود نداشته است .

آلن مس :آیا شخص رائول کاسترو مسئول این سمت گیری جدید اقتصادی است؟ یا ریشه این تغییرات به دوران فیدل کاسترو باز می گردد ؟

سام فاربر :  تمام این تغییرات به دوره خصوصی کردن کشاورزی باز می گردد که از زمان قدرت گیری رائول آغاز شد . رائول اگرچه بطور رسمی از سال 2008 زمام امور را در دست دارد ولی قدرت گیری او به سال 2006 باز می گردد .بنابر این رائول مهمترین شخصی است که دولت را روزانه هدایت می کند. برای من مشخص نیست که شخص فیدل در این تصمیم گیری ها چه نقشی داشته و در آینده چه نقشی ایفا خواهد کرد . طرح و اجرای این برنامه ها از سوی رائول به هیچ وجه تعجب آور نیست ، زیرا رائول حتی قبل از رسیدن به قدرت از تحسین کنندگان مدل چینی بوده است . اما عاملی که مهمتر از به قدرت رسیدن رائول است بحران اقتصادی است که به شدت کوبا را می آزارد .

آلن مس  : رسانه ها بطور گسترده ای از آنچه در حال حاضر در کوبا انجام می شود به عنوان چرخش به سمت سرمایه داری و دوری از سوسیالیزم یاد می کنند .آیا این توصیف دقیقی است که آنچه را در 50 سال اخیر در کوبا وجود داشته سوسیالیزم بنامیم ؟

سام فاربر : من همیشه بر این عقیده بوده ام که آنچه در کوبا می گذرد ربطی به سوسیالیزم ندارد ، اما بخش بزرگی از چپ مالکیت دولتی را با سوسیالیزم اشتباه می گیرد . هنگامی که ما درباره سوسیالیزم صحبت می کنیم باید درباره کارگران شهری و روستایی و متحدین طبقاتی شان مثل دهقانان فقیر صحبت کنیم که جامعه را با اتحاد باهم می چرخانند .چنین وضعیتی هیچگاه در کوبا وجود نداشته است . دولت کوبا برای مدت طولانی قادر به بهبود چشمگیر استاندارد زندگی مردم فقیر بود . این رژیم توانست یک بسیج اجتماعی نیرومندی ایجاد کند که در محبوبیت آن بسیار موثر بود . همچنین بخش های بسیار وسیعی از خرده بورژوازی و بورژوازی کوبا از کشور مهاجرت کردند .آنها جاهای خالی بسیاری به جا گداشتند که باید پر می شد . اما نکته این جاست : که سوسیالیزم مالکیت دولتی اقتصاد نیست ، زیرا مسئله این است که چه کسی دولت را کنترل می کند ؟ بطور قطع و یقین نه طبقه کارگر کوبا بلکه بوروکراسی تنیده شده پیرامون حزب کمونیست کوباست که کنترل اقتصاد و دولت را بر عهده دارد . بنابر این آنچه در حال از بین رفتن است سوسیالیزم نیست . طبقه حاکم دولتی تصمیم گرفته که همکار کوچکی در اقتصاد داشته باشد . یک خرده بورژوازی تازه خلق شده که بعضی شان مدارج ترقی را به سرعت طی کرده و به سرمایه دارهای جدید تبدیل خواهند شد . طبقه ای از سال 1960 در کوبا وجود نداشته است .بنابر این بوروکراسی حاکم قدرت اقتصادی را با یک گروه جدید شریک خواهد شد . مثل نمونه چین . اما همچنین مسئله  قدرت سیاسی مطرح است و بوروکراسی مرکزی قصد شریک کردن این سرمایه دارهای جدید را در قدرت سیاسی ندارد ، مگر آنکه این سرمایه دار ها بطور کامل جذب بورژوازی حاکم بشوند .این همان چیزی است که در چین اتفاق افتاد . در چین سرمایه دارانی را مشاهده می کنید که به حزب کمونیست پیوسته اند .

آلن مس : تحلیل سوسیالیست ها از تحریم اقتصادی آمریکا علیه کوبا چیست ؟

سام فاربر : من فکر می کنم این نکته باید بارها و بارها تکرار شود که صرف نظر از بحرانی که کوبا در حال حاضر درگیر آن است و صرف نظر از تبهکاری ها و اقدامات ناشایست بوروکراسی حاکم ، که مقدارشان هم کم نیست ، ما باید اصرار کنیم که تحریم اقتصادی جنایتکارانه علیه کوبا باید متوقف شود . اینجا مسئله پرنسیب و اخلاق است . آمریکا حق دخالت در امور داخلی کوبا و استفاده از اهرم اقتصادی برای جانشین کردن سیستم کاپیتالیستی مورد علاقه اش را ندارد . این دلائل اصولی ما برای مخالفت با تحریم های اقتصادی است . ما از اصل تعیین سرنوشت قاطعانه دفاع می کنیم و با تسلط امپریالیستی ایالات متحده آمریکا مخالفیم .

به غیر از این دلیل اصولی ، یک دلیل عملی هم  برای مخالفت ما با این تحریم ها وجود دارد . در واقع رژیم کوبا از تحریم های اقتصادی که در طول این سال ها برقرار بوده سوء استفاده کرده ماهیت دیکتاتور مابانه اش را توجیه کرده و دلائل واقعی منجر به ناتوانی های اقتصادی اش را استتار کرده است .بنابر این دلائل اصولی و عملی ما خواهان آن هستیم که این تحریم ها بی درنگ متوقف شود .

آلن مس : پس از این اخراج های گسترده چه آینده ای را برای کوبا پبش بینی می کنید ؟آیا این اخراج ها جرقه های یک مقاومت را روشن نخواهد کرد ؟

سام فاربر : من فکر می کنم خیلی از این سرمایه گذاری های کوچک به دلیل اینکه قادر به دست یابی به منابعی که می خواهند نیستند به سرعت دچار مشکل خواهند شد . در مورد تعاونی ها باید بگویم که این تعاونی ها از بالا ایجاد شده اند . این تعاونی ها بر خلاف تعاونی هایی که در کشورهای اسکاندیناوی و انگلستان در نتیجه فشار وارده از طرف جنبش کارگری بوجود آمدند ، نتیجه مبارزه طبقه کارگر و تسلیم دولت نیستند .در کشورهای اسکاندیناوی و انگلستان این تعاونی ها متحد جنبش کارگری هستند . در کوبا اعضای تعاونی ها نه دسترسی به منابع دارند و نه انگیزه سیاسی برای پیشرفت و رشد .به این دلائل این تعاونی ها و سرمایه گذاری های خصوصی با شکست مواجه خواهند شد . بر سر این مردم چه خواهد آمد؟ مهاجرت از کوبا تا بحال همچون یک سوپاپ اطمینان عمل کرده است .اما از لحاظ اداری و بوروکراتیک بسیار دشوار و از لحاظ هزینه بسیار گران شده است . شهروندان کوبایی حق آزادانه مسافرت را ندارند . بنابر این در آینده مهاجرت در کم کردن بار بحران زیاد موثر نخواهد بود .

تا بحال نارضایتی و تنفر از سیستم سیاسی به فعالیت های تبهکارانه منجر شده است . مسئله دزدی مسئله بسیار بزرگی است .دزدی نه فقط از سوی صاحبان سرمایه های کوچک بلکه در سطح بسیار گسترده در جامعه برای ادامه بقای روزانه صورت می گیرد . جوانان ، بخصوص جوانان سیاهپوست کوبایی تنفر و نارضایتی خود را از وضعیت موجود با روی آوری به جنبش هیپ – هاپ (2)نشان می دهند که بیانگر نارضایتی این دسته از جوانان از آزار و اذیت پلیس است .لذا این امکان وجود دارد که کلافگی و از خود بیگانگی جوانان خود را دراعتراض سیاسی نشان بدهد . شاید چنین چیزی اتفاق بیفتد . من نمی خواهم مثل برخی از تحلیل گران چپ با قاطعیت از چنین اتفاقی صحبت کنم . ولی آنچه در مورد آن تردید ندارم امکان رادیکالیزه شدن و افزایش سطح مبارزات است .با چنین اقداماتی که رژیم کوبا در پیش گرفته در این مورد شکی ندارم .

(1)

Cuban Revolution reconsidered

(2)

They are between devil and blue sea

(3)

Hip hop music and culture

موسیقی و فرهنگ هیپ هاپ اگرچه توسط جامائیکایی های مقیم آمریکا برای نخستین بار عرضه شد ولی در حال حاضر جهانگیر شده است .جوانان کشور های مختلف با استفاده از سبک هیپ هاپ و اضافه کردن چاشنی هایی از فرهنگ کشور های خود ،به این موسیقی جنبه جهانی داده اند .جوانان انقلابی ایرانی نیز با استفاده از این سبک کارهای هنری بسیاری در مبارزه علیه رژیم فاشیستی حاکم بر ایران خلق کرده اند .(م)