کانون نویسندگان ایران

حضور زنان در ورزشگاه؛

 پیروزی بر سانسور و حذف

زنان و خواست حضور در ورزشگاه‌ها

عکس‌هایی که زنان را در کنار مردان با پوشش‌های مختلف در استادیوم امجدیه تهران نشان می‌دهند هنوز چندان کهنه نشده‌اند و به تاریخی دور تعلق ندارند. همین چهل سال پیش و قبل از سرنگونی رژیم شاه بود. زنان علاقمند به بازی‌های ملی و باشگاهی، اوایل انقلاب هم می‌توانستند در استادیوم‌ها حضور داشته باشند و تیم موردعلاقه‌شان را تشویق کنند. تیم فوتبال «هما» و «دیهیم» هم تیم فوتبال زنان بود اما بعد از آغاز تحمیل حجاب، کم‌کم از ورود زنان به استادیوم‌ها ممانعت به‌عمل آمد تا در سال ۱۳۵۸ به‌طورکامل ورود آن‌ها به استادیوم‌های ورزشی ممنوع شد.

تا ۲۵ سال پس از پیروزی حکومت اسلامی، بحث ممانعت از ورود زنان به ورزشگاه‌ها چندان جدی مطرح نشد تا این‌که نخستین‌بار در پی تحولات جنبش ۲ خرداد و دمیدن بر کوس جامعه مدنی فرصتی برای فعالیت ان‌جی‌اوها و فعالان زنان پیش آمد و تلاش‌هایی ازسوی برخی زنان برای ورود به ورزشگاه‌ها انجام شد.

در سال ۱۳۸۳ و هم‌زمان با برگزاری بازی‌های دور مقدماتی جام‌جهانی ۲۰۰۶، برخی زنان برای به‌دست آوردن حق ورود به ورزشگاه دست‌به‌کار شدند. تشکیل «کمپین روسری سفیدها» یکی از اقدامات این زنان بود. این کمپین، هدف خود را دفاع از حق ورود زنان به ورزشگاه‌ها اعلام کرد. اعضای کمپین روسری سفیدها ابتدا، نامه‌ای با ۲۰۰ امضا به استانداری تهران فرستادند و در آن خواستار اجازه ورود زنان به ورزشگاه برای تماشای این بازی شدند. فعالان کمپین پیش از هر بازی، برای ورود به ورزشگاه و یا اعتراض به تبعیض جنسیتی که از ورود آن‌ها به ورزشگاه جلوگیری می‌کرد، با شعار «حق زن، نیمی از آزادی» جلوی استادیوم آزادی تهران حاضر می‌شدند. درنهایت، حدود ۳۰ نفر از اعضای این کمپین موفق شدند برای نخستین‌بار در تاریخ جمهوری اسلامی در ۱۸ خرداد ۱۳۸۴، برای تماشای مسابقه فوتبال ایران و بحرین وارد ورزشگاه آزادی شوند. زنان از ساعاتی پیش از بازی در ورودی استادیوم حاضر شده و جلوی اتوبوس بازیکنان تیم ملی را گرفتند و حمایت آن‌ها را خواستار شدند. پس از آن با شعار و اتحاد تلاش کردند تا از سد مردان نگهبان و نیروی‌انتظامی بگذرند. نیمه اول بازی با ضرب‌وجرح تعدادی از زنان و مقاومت برای ورود به استادیوم گذشت تا اعضای کمپین پس از ۲۵ سال وارد استادیوم شدند. صدای همین اندک‌تعداد برای تشویق تیم ملی ایران درمقابل بحرین طنین‌انداز استادیوم شد و تلویزیون ملی در گزارش خود، نتوانست حضور آن‌ها را نادیده بگیرد. این مسابقه از اهمیت بالایی برخوردار بود و ایران با شکست بحرین به جام‌جهانی راه پیدا کرد. اما حضور زنان در ورشگاه ادامه‌دار نبود.

در سال ۱۳۸۴ حدود ۵۰ زن تلاش کردند که برای بازی ایران در برابر کاستاریکا وارد استادیوم شوند. آن‌ها با سر دادن شعار « استادیوم صدهزارپسری» مخالفت خود را در برابر این تبعیض ابراز کردند که با خشوننت و حمله نیروی‌انتظامی مواجه شدند.

اما در چهارمین‌روز از اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۵ خبری منتشر شد که هم موافقان و هم مخالفان این موضوع را بهت‌زده کرد.

محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور وقت، در نامه‌ای خطاب به «علی‌آبادی»، ریيس سازمان تربيت‌بدني دستور داد «با برنامه‌ريزی صحيح و مقتضی شئون بانوان، بخشي از مرغوب‌ترين مكان‌ها در ورزشگاه‌هايی كه مسابقه‌های مهم برگزار مي‌شود، به‌طورويژه به بانوان و خانواده‌ها اختصاص يابد.». امیدها درخشیدن گرفت. چراکه ارسال نامه از مقام اول اجرایی کشور، نوید پایانی بر ۲۸ سال ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌ها را می داد. اما دیری نپایید که «آیت‌الله صافی گلپایگانی»، از مراجع تقلید ساکن قم با این موضوع مخالفت کرد و گفت:«حضور زنان در این‌گونه برنامه‌ها خلاف شرع و تنازل ظاهر از مواضع اسلامی است. انتظار از مسوولان جمهوری اسلامی این است که با اعلام لغو این گونه پیشنهاد و عنوان‌ها، نگرانی‌ها را رفع و موجبات خوشنودی قلب مقدس بقیه‌الله اعظم را فراهم آورند.»

آیت اله مکارم شیرازی گفت: « جو حاکم در ورزشگاه‌ها برای حضور زنان مناسب نیست و شکی نیست که اختلاط جوانان سرچشمه مشکلات زیادی از نظر اخلاقی و اجتماعی می‌شود؛ اضافه‌براین در بعضی انواع ورزش، مردان پوشش مناسبی در برابر زنان ندارند؛ بنابراین لازم است از حضور در این برنامه‌ها خودداری کنند به خصوص این‌که این برنامه‌ها را از رسانه‌ها می‌توانند ببینند و حضور آن‌ها ضرورتی ندارد.»

مخالفت شدید و ایرادهای فقهی و شرعی این روحانیون منجر به عقب‌نشینی رییس دولت از تصمیم خود شد. پس از آن نیزهیچ‌گاه این موضوع به شکل رسمی مطرح نشد. دراین‌میان، هرازگاهی برخی مقامات فدراسیون جهانی فوتبال فیفا یا کنفدراسیون فوتبال آسیا (AFC) نسبت به رفع ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌ها در ایران موضع‌گیری کردند.

در سال‌های بعد، چالش پیش روی زنان، جای خود را در برنامه فوتبالی و پربیننده تلویزیونی ۹۰ نیز باز کرد. عادل فردوسی‌پور، مجری برنامه با اشاره به بازی ستارگان آث‌میلان و پرسپولیس در ورزشگاه آزادی در سال ۱۳۹۲، از محمد رویانیان، مدیرعامل باشگاه پرسپولیس درخواست کرد برای حضور بانوان در ورزشگاه تلاش بيش‌تری کند. رويانيان اما در پاسخ به فردوسی‌پور این‌گونه گفت:«معتقدم فضاي ورزشگاه‌هاي ما چه از نظر سخت‌افزاري و چه نرم‌افزاري آمادگي حضور بانوان را ندارد.» بازی پیش‌کسوتان دو تیم آث‌میلان و پرسپولیس در ورزشگاه آزادی، تلاش دیگر زنان ایرانی برای دریافت مجوز ورود به ورزشگاه بود. ابتدا نیز شایعه‌هایی مبنی بر آزاد بودن تماشای این بازی برای همه مطرح شد اما چندی‌بعد با واکنش صریح مدیران ورزشگاه، همه امیدها نقش بر آب شدند.

محدودیت‌ها و حساسیت نسبت به این دغدغه بیشتر می‌شد. تماشای بازی‌های والیبال هم برای زنان ممنوع شد و زنانی که برای تماشای این بازی‌ها جلوی در ورزشگاه ۱۲هزارنفری تجمع کرده بودند، بازداشت شدند. این ممنوعیت ادامه داشت تا در سال ۱۳۹۶ ورزشگاه آزادی میزبان حدود ۳۰۰ زن تماشاگر آن هم به‌صورت‌گزینشی برای بازی لیگ جهانی والیبال شد.

مهرماه سال ۱۳۹۷ برای برخی از زنان مشتاق برای حضور در استادیوم، ماه پرشوری بود. در پی فشار و فعالیت زنان شورای تامین، مجوز حضور برخی زنان در ورزشگاه آزادی را صادر کرد و قرار شد خانواده بازیکنان تیم ملی فوتبال، همه تیم‌های ملی بانوان فوتبال و فوتسال، کارمندان زن فدراسیون فوتبال و البته تعداد محدودی هوادار زن در بازی ایران و بولیوی حاضر باشند. حدود ۱۰۰ زن، تحت نظارت ماموران کنترل نظم خانم، از ورودی ویژه زنان و با در اختیار داشتن سرویس بهداشتی مجزا، بازی را تماشا کردند. اما این حضور گزینشی نیز تحمل نشد. دادستان کل ایران گفت: « حضور خانم‌های بی‌حجاب در خیابان و فیلم گرفتن و ارسال آن به فضای مجازی از دیگر تحرکات حساب‌شده دشمن است.»

در طول این سال‌ها، راه ورود به استادیوم‌های ورزشی تنها به میدان آزادی رسید و نه آزادی برای تماشا و تشویق از نزدیک. در این سال‌ها اشکال مبارزه با این تبعیض آشکار جنسیتی، مدام تغییر کرده است. برخی از زنان، با گریم‌ها و پوششی متفاوت و شبیه مردان وارد استادیوم‌ها شدند و در کنار مردان و اغلب با حمایت آن‌ها بازی‌ها را از نزدیک به تماشا نشستند و تشویق کردند. موافقان این تبعیض نیز هر بار روش تازه‌ای برای مقابله با ورود این افراد یافتند. از بازدید بدنی تک‌تک تماشاگران تا استقرار پلیس‌های زن و البته دادگاهی کردن افرادی که هویت‌شان شناسایی شد. احکام صادرشده از دادگاه برای برخی از این زنان آن‌چنان تلخ بود که منجر به خودسوزی و مرگ سحر خدایاری یکی از طرفداران تیم استقلال (دختر آبی) در مقابل دادسرای تهران شد. این رخداد بازتاب بسیار گسترده‌ای در سطح جهان داشت. باشگاه‌های فوتبال داخلی و خارجی و فعالان حقوق زنان در داخل و خارج حمایت خود را از ورود آزادانه زنان به ورزشگاه‌ها اعلام کردند. فیفا در بیانیه‌ای در تاریخ ۳۰ شهریور ۱۳۹۸، تلاش زنان ایران برای ورود به ورزشگاه‌ها را مبارزه مشروع توصیف کرد و از مقام‌های دولت ایران خواست تا آزادی و امنیت زنان را در این مسیر فراهم کند. اما دادستان ایران انتقاد کرد و گفت:« فیفا به استناد چه قانونی یک کشور را ملزم می‌کند که برنامه ورزشگاه خود را تعیین کنند.»

زنان برای مبارزه با تبعیض راه طولانی و ناهمواری را طی کرده‌اند و در این راه بسیاری از مردان نیز با آنان هم‌صدا و هم‌گام شدند. این روزها اما با خبرهای خوبی همراه بود. تیم‌های ملی فوتبال ایران و کامبوج روز ۱۸ مهرماه در مرحله مقدماتی انتخابی جام‌جهانی ۲۰۲۲ در ورزشگاه آزادی به مصاف هم خواهند رفت. فدراسیون جهانی فوتبال، فیفا برای نظارت بر حضور زنان در بازی تیم ملی فوتبال ایران و کامبوج در چارچوب رقابت‌های مقدماتی جام‌جهانی فوتبال روز ۱۰ اکتبر (۱۸ مهر)، هیاتی را به تهران اعزام می‌کند. یکی از این ناظران یوری ژورکائف ملی‌پوش فرانسه در جام‌جهانی ۱۹۹۸ است. فیفا تاکید کرده است: « موضع فیفا مشخص و مستحکم است؛ زنان باید اجازه یابند برای تماشای مسابقات فوتبال به استادیوم‌ها بروند. برای تماشای همه مسابقات». اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا) نیز روز ۲ مهرماه ۱۳۹۸ اعلام کرد که این نهاد به تمام ۵۵ فدراسیون ملی و همه باشگاه‌های اروپایی خود توصیه کرده است که در کشورهایی که زنان در آن‌ها اجازه دسترسی کامل و حضور در ورزشگاه‌ها را ندارند، بازی نکنند. مسعود سلطانی‌فر وزیر ورزش و جوانان نیز اعلام کرد که تمام زیرساخت و امکانات ورزشگاه آزادی برای ورود زنان کامل شده و هواداران زن می‌توانند در بازی ایران مقابل کامبوج در تاریخ ۱۸ مهر در ورزشگاه حاضر شوند. جنبش زنان توانست یک پیروزی به‌دست آورد.

امیدواری به ورود آزادانه زنان پررنگ می‌شد تا آن‌که سایت فروش بلیت‌ها باز شد و زنان دیدند که جایگاه بسیار کوچکی از استادیوم صدهزارنفری برای زنان اختصاص داده شده است. سهم پنج‌درصدی که ۴۶۰۰ صندلی‌ را به زنان اختصاص داده است، نقض اساسنامه و آیین‌نامه‌ فیفا است. ماده ۴ آیین‌نامه فیفا می‌گوید: «تبعیض علیه زنان ممنوع و قابل‌مجازات با تعلیق یا اخراج عضو فیفا است. سیاست فیفا «تأکید ویژه روی مشخص کردن و رسیدگی به آثار تفاوت‌گذاری‌های مبتنی بر جنسیت و تشویق برابری جنسیتی» دارد. این در حالی است که تفاوت‌گذاری قدم از این نیز فراتر گذاشته و بخش کوچک ویژه زنان در استادیوم را فنس‌کشی کردند. نصب فنس در انتهای جایگاه A۹ و جداسازی آن از حدود ۱۰۰ صندلی بالای تونل جنوبی ورزشگاه است. این یعنی دیگر جایگاه جدیدی به ظرفیت بلیت‌های فروخته‌شده برای زنان افزوده نمی‌شود.

ماه مهر ۱۳۹۸، می‌توانست آغازی باشد بر التیام زخم‌های چند دهه تبعیض، سانسور و نادیده گرفتن نیمی از مردم ایران اما انگار این مسیر سخت پرسنگلاخ است ولیکن پیمودنش ناگزیر.