در رثای زنده یاد رضا مرزبان

رضا مرزبان، پس از یک بیماری طولانی، در ساعات نخستین روز شنبه ۷ دی ماه ۱۳۹۲/ ۲۸ دسامبر۲۰۱۳ در یکی از بیمارستانهای شهر سن دنی ، در نزدیکی پاریس درگذشت.

آن کس که این چنین ما را ترک می کرد، بیش از پنجاه سال حضور فعال در روزنامه و روزنامه نگاری ایران معاصر بود. مرزبان، در همۀ این سالهای دراز، چه فراوان آموخت و فرا گرفت و چه بسیار آموخته ها و فراگرفته های خود را از سر صدق و صفا با دیگران در میان گذاشت، خاصه با همۀ آن دائشجویانی که در طی سالها، در دانشکدۀ علوم ارتباطات اجتماعی توفیق می یافتند که از تجربه ها و دانسته های او بهره مند شوند و بهره گیرند. و این چنین بود که در تربیت نسلهای تازه ای از اهل مطبوعات مشارکت جست.

مرزبان، دلی پر طپش در سودای مردمان و سری پرشور در جست و جوی حقیقت و عدالت داشت و این چنین بود که از سالهای جوانی به سوی روشنگریها و خرافه زدائیهای احمد کسروی کشانده شد و هم این چنین بود که پندار و کردار بر آرمانهای جنبشهای ترقیخواه استوار کرد و در این راه رنج شکنجه و زندان را هم شناخت. مرزبان به اقدام مشترک و همکاری و همراهی جمعی باور داشت. او از جملۀ ۳۳ تن روزنامه نگارانی بود که در۲۱ تیر ماه ۱۳۴۱ با انتشار اعلامیه ای تأسیس "سندیکای نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات" را اعلام کردند. مرزبان تا آن زمان که درآزادی بود وسندیکا هم در فعالیت، هرگز و هیچگاه از فعالیت سندیکائی دست نکشید و از پذیرفتن مسئولیت درین کار جمعی سر باز نزد. این چنین بود که دو بار از سوی همکارانش به دبیری سندیکا برگزیده شد و در پائیز ۱۳۵۷ هم که اعتراض به سانسور و ممیزی در روزنامه ها و توقیف و حبس روزنامه نگاران، مطبوعات را در خود گرفت و به اعتصابی ۶۱ روزه (از ۱۴ آبان تا ۱۵ دی) برای "آزادی قلم" انجامید، مرزبان همچنان از حاضران و فعالان بود و از جمله یکی از سه تن روزنامه نگاری بود که وظیفۀ تحریر و تدوین و تنظیم بولتن اعتصاب را بر عهده داشتند.

اکنون دیگر سالهاست که نام مرزبان با نام "پیغام امروز" در یادها آمیخته مانده است. او سالیان درازی این روزنامۀ عصر تهران را سردبیری کرد اما بیشک آنچه از همۀ این سالها ، بیشتر در ذهنها و یادها خواهد ماند شماره های دورۀ جدیدی ازین روزنامه است که چندی پس از پایان پیروزمندانه اعتصاب بزرگ مطبوعات، در ۸ اسفند ۱۳۵۷ آغاز شد. ازین پس بود که مرزبان در آن "بهار آزادی" ، اختیار تام و تمام روزنامه را پذیرفت و این چنین شد که چند ماهی روزنامه ای توانست هر روز به دستها برسد و دیده هایی را بر خود میخکوب کند که یکسره ناقوس خطر بود و هشداربه مخاطرات در راه و دعوت به بیداری و آزادی. این پیغام امروز دیگر فضای نقد بود و اندیشیدن و اعتراض به خودسریها وخودسرانگیها و همچنان این فریاد که هشدار، درین بهار آزادی، استبداد مطلق دینی است که در می رسد.

این هشدارها بود که نام مرزبان را از صدرنشینان فهرست بلندبالای "اعدام باید گردد" های حکومتیان و عملۀ قهر و قتل و قصاص ایشان گردانید. با گذشت روزها خطر بیشتر و نزدیکتر می شد. مرزبان خود می نویسد که در "روز ۲۸ مرداد ۱۳۵۸، امام لباس سرخ پوشید" و در کنار احکام دیگر، فرمان تعطیل پیغام امروز وحکم قتل او را هم صادر کرد. " حکم را خلخالی درصحن قم برای مردمی که اجتماع کرده بودند خواند و رادیو خبرآن را منتشر کرد".

"آن "بهار" به پایان نرسیده بود که زندگی در نهانها و پنهانیها آغاز شده بود اما اکنون دیگر خطر می توانست از هر سو برسد ودر پس هر لحظه باشد. این لحظه های بیم و امید زیستن در مرزهای لرزان بود و نبود، "تا اردیبهشت ۱۳۶۱ در تهران ادامه یافت" و پس از قریب سه سالی زندگی این چنینی بود که مرزبان گام درراه تبعیدی ناخواسته و ناگزیر گذاشت. او درین دیار غربت و بیگانگی هم هرگز مقهور بیعملی، نومیدی و انفعال نشد. همه جا درهمراهی اعتراضها بود. از جملۀ بنیانگذاران کانون نویسندگان ایران در تبعید شد. یکی دوباری نیز به انتشار روزنامه ای اقدام کرد که در دشواریهای دوران تبعید دوام طولانی نیافت و این همه مانع از همکاری گسترده او با نشریات در تبعید نشد. هیچ زمان از پا ننشست و قلم بر زمین ننهاد. همواره و همچنان می نوشت و می سرود.

مرزبان همواره با قلم و کلمه و حرف و حروف و کاغذ و چاپ و روزنامه و کتاب زیست: زیستن در میان حروفی ریخته از سرب، در انس و الفت با ضرباهنگ ماشین چاپ، نوشتن بر آن کناره کاغذهای بجامانده از برش کتاب و مجله و روزنامه، زیستن در تب و تاب خبر ، در جست و جوی تازه ها و در پرسیدن از چرایی رویدادها و در اندیشیدن به درد و شادی مردمان هر روز و همه روز. مرزبان با درد مردمان زیست و تلاش پر دوام ایشان را برای دست یافتن به آزادیها و برابریها و بهروزیها بزرگ و گرامی می داشت. مرزبان جهان را از نابرابریها و بهره کشیها و سلطه گریها و بیدادگریها، بیگانه می خواست. آزاده بود و آزادگی و آزادی را ارج می گذاشت.

مرزبان، دوست، همراه و همدلی صدیق و پاکباخته بود. هشیارانه سخن می گفت و ازایران که می گفت، هشدار می داد که "جایی، این کابوس هراسناک باید پایان پذیرد. به پایان پذیرفتن آن کمر بندیم و با هم به ایران آینده بیندیشیم". با مناعت و صمیمیت و سربلندی مهاجرت و تبعید را زندگی کرد. این هردو را بخشی از مبارزه ای سرنوشت ساز و پیکاری حیاتی می دانست. همه صبر بود و در فراز و نشیبهای زندگی این سالهای دراز مهاجرت و تبعید که نیمی از عمر فعال او را در خود فروکشید همچنان استوار و امیدوار ماند و پایدار و کوشننده.

این چنین بود که مرزبان، غربت را در هم شکست و بر تبعید پیروز آمد.

یادش بیدار.

۱۷ دی ۱۳۹۱ / ۷ ژانویه ۲۰۱۴

یوسف آبخون؛ ماشاء الله آجودانی؛ فرهاد آسور؛ رسول آذرنوش؛ نعمت آزرم؛ ابراهیم آوخ ؛ حمید احمدی؛ مریم اسفاری؛ بانو اسکندانی؛ قادر اسکندانی؛ مریم اسکویی؛ مانوئل اسماعیلی؛ مریم اشرافی؛  ایرج اشراقی؛ یاور اعتماد؛ ناصر اعتمادی؛ محمد اعظمی؛ سعید افشار؛ رضا اکرمی؛ صادق امیدی؛ بابک امیرخسروی؛ علی امینی نجفی؛ فریبا امینی؛ جلال ایجادی؛ اصغر ایزدی؛ محمد ایل بیگی؛ مهرداد باباعلی؛ محمد بابکی؛ ارژنگ بامشاد؛ کمال بایرام زاده؛ منیرۀ برادران؛ مهدی برزین؛ بیژن برهمندی؛ احمد بناساز نوری؛ جمشید بویراحمدی؛ سهراب بهداد؛ روشنک بیگناه؛ سیروس بینا؛ شهرنوش پارسی پور؛ ناصر پاکدامن؛ باقر پرهام؛ ژینوس پزشکی؛ امیر پیشداد؛ سعید پیوندی؛ زری تآثریان؛ تقی تام؛ منیژه تام؛ نیره توحیدی؛ رضا تهرانی؛ فریبا ثابت ؛ حمید جاذب؛ حمیدرضا جاودان؛ اقدس جاویدی؛ سیروس جاویدی؛ میهن جزنی؛ محمد جلالی (م. سحر)؛ فرشید جمالی؛ امیر جواهری لنگرودی؛ بهرام چوبینه ؛ ویدا حاجبی؛ علی اصغر حاج سیدجوادی؛ فرنگیس حبیبی؛ علی حجت؛ حسن حسام؛ محسن حسام؛ شاهو حسینی؛ تراب حقشناس؛ ابراهیم حیدری؛ نسیم خاکسار؛ مهدی خانبابا تهرانی؛ هادی خرسندی؛ بهروز خسروی؛ محمد خزائی؛ اسماعیل خوئی؛ توران دانا؛ مهرداد درویش پور؛ علی‌ دماوندی؛ حسین دولت آبادی؛ محمود راسخ افشار؛ قاضی ربیحاوی؛ ناصر رحمانی نژاد؛ ناصر رحیمخانی؛ علی رضوی؛ هنگامه رفعت صفائی؛ محمود رفیع؛ فرهمند رکنی؛ احمد رناسی؛ میهن روستا؛ پروین ریاحی؛ حبیب ریاحی؛ فخری زرشگه؛ پیروز زورچنگ؛ اردوان زیبرم؛ هوشمند ساعدلو؛ رضا سپیدرودی؛ اکبر سردوزامی؛ جلال سرفراز؛ بیژن سعید پور؛ فاطمه سعیدی (مادر شایگان)؛ هدایت سلطان زاده؛ اکبر سوری؛ فریدا سهرابیان؛ مرتضی سیاهپوش؛ اکبر سیف؛ محمدرضا شالگونی؛ علی شاهنده ؛ شهلا شفیق؛ حماد شیبانی؛ علی شیرازی؛ صارم الدین صادق وزیری؛ کامران صادقی؛ منوچهر صالحی؛ حمید طباطبایی؛ علی طلوع ؛ عباس عاقلی زاده؛ خسرو عبداللهی؛ حمید عروجی؛ خسرو عزیزی؛ نازی عظیما؛ ابوالحسن عظیمی؛ رضا علامه زاده؛ کاظم علمداری؛ مسعود علوی بحرینی؛ سرور علیمحمدی؛ آنا عنایت؛ مهرداد فتحی؛ فرشاد فرحسا؛ مسعود فروزش راد ؛  فرهنگ قاسمی؛ شهرام قنبری؛ هایده قهرمانی؛ کیان کاتوزیان؛ مقصود کاسبی؛ فرشین کاظمی نیا؛ کاظم کردوانی؛ علی کریم زاده؛ اسفندیار کریمی؛ بهزاد کریمی؛ احمد کریمی حکاک؛ بهزاد کشاورزی؛ رئوف کعبی؛ رضا کعبی؛ جمشید گلمکانی؛ علی گوشه؛ رضا گوهرزاد؛ گیل آوایی؛ عبدالکریم لاهیجی؛ روبن ماکاریان؛ مهناز متین؛ علی متین دفتری؛ مریم متین دفتری؛ هدایت متین دفتری؛ پروین محسنی؛ مریم محسنی؛  نوش آذر مجللی؛ علی مختاری؛ سیرانوش مرادیان؛ باقر مرتضوی؛ منیژه مرعشی؛ محمد مروّج؛ نادر مزکی؛ حسین مشفق؛ بهروز معظمی؛ شیوا معیری؛ عباس معیری ؛ محمدرضا معینی؛ مجتبی مفیدی؛ حسن مکارمی؛ ابراهیم مکی؛ امیر ممینی؛ محمد منتظری؛ عزیز منجمی؛ اسفندیار منفردزاده؛ حسین منفردی؛ باقر مؤمنی؛ ناصر مهاجر ؛ علی اکبر مهدی؛ اردشیر مهرداد ؛ انور میرستاری؛ جلال نادری؛ فولاد نادری؛ ناهید ناظمی؛ جمیله ندایی؛ بهروز نظری؛ فرهاد نعمانی؛ حمید نعیمی؛ زهرۀ نعیمی ؛ مجید نفیسی؛ اسماعیل نوری علا؛ پرتو نوری علا؛ پرویز نویدی؛ شیدان وثیق ؛ ایرج هاشمی زاده؛ فریبا هشترودی؛ محسن یلفانی؛ فاطمه یوری.