تأثیر تحریم آمریکا و افول اقتصادی بر بهداشت کوبا

نوشته‌ی میشل بَری

ترجمه‌ی علی ثباتی

با مقدمه احمد پوری

حریم جنایتی است کاملا آگاهانه، با برنامه، هدفمند، سازماندهی شده، ... برای کشتار جمعی شهروندان بیگناه به خاطر اعمال فشار به برخی از اعضای کابینه که از تمام امکانات دور زدن تحریم برخوردارند!

در هلند زوج جوانی را می شناسم که در یک دعوای خانوادگی دوست دخترش بعد از دعوا ساعت دو صبح می خواست از خانه بیرون برود. دوست پسرش سعی می کند از بیرون رفتن او جلوگیری کند. این خانم صورت او را چنگ می زند او هم به پلیس زنگ می زند ... پلیس هر دو را با خودش می برد در باز ررسی بدنی از کیف این خانم یک کارد آشپزخانه پیدا می کنند! این خانم متهم شد که قصد داشته دوست پسرش را آگاهانه بکشد! وگرنه برای چی این کارد را در کیف گذاشته بود؟ حتما قبلا در این باره فکر کرده و با برنامه این کارد را در کیفش گذاشته! ... ه

کسانیکه برنامه ریزی می کنند تا با توسل به مدرن ترین وسایل نظامی تمامی راه های پیدا کردن حیاتی ترین مواد را به روی کشوری مسدود کنند آیا چنین افرادی در شمار جنایتکاران برعلیه بشریت نیستند؟

چرا اینها را به جنایت آگاهانه و برنامه ریزی شده متهم نمی کنند؟

در تحریم جنگ به انتزاعی ترین درجه ممکن " غیر شخصی " می شود. سربازان جنگ مدرن طبق جدول کاری که در دست دارند بعد از انجام وظیف با یک علامت ضربدر آن جای مخصوص را پر می کنند. پس از پر کردن جدول وظایف با علامت ضربدر، راندمان و نتایج حیرت انگیز کارشان را بررسی می کند!

کارمندان تحریم بدون شلیک گوله ای با دستانی سفید و عاری از هرگونه آثاری از خون قربانیان، ده ها و صدها هزار نفر را به شیوه ای " مسالمت آمیز" می کشند! این کارمندان "متمدن" در هیچ دادگاهی به اتهام جنایت برعلیه بشریت قابل محاکمه و مستحق مجازات نیستند!...

تحریم سلاح کشتار جمعی کشورهای متمدن است که در جنگ " مسالمت آمیز " برعلیه مردم کشوری بکار می رود که با رهبرانش مشکل دارند و هنوز بقدر کافی تسلیم امیال رهبران کشورهای "متمدن" نشده اند!

آگاهی ای که به عمل برای تغییر و سازماندهی منجر نشود در تحلیل نهایی ریشه در دو دلیل عمده دارد.

یک: آگاهی کامل نیست و هنوز بدرجه ای نرسیده است که پتانسیل بالقوه انسان را جاری و بالفعل کند.

دو: اگر آگاهی کامل است پس منافع شخص بدلایل مختلف در حفظ وضع موجود است!

باید قبل از وقوع فاجعه در تمامی سطوح و اشکال ممکن در جهت آگاهی و خودسازمانیابی توده ها تلاش کرد! برعلیه ارتجاع حاکم و تجاوزگران آتش افروزی که در لباس آتش نشانی وارد منطقه شده اند!

تأثیر تحریم آمریکا و افول اقتصادی بر بهداشت کوبا

نوشته‌ی میشل بَری

ترجمه‌ی علی ثباتی

...

این مقاله شیوه‌هایی را توصیف می‌کند که بحران اقتصادی و تحریم آمریکا نظام مراقبت بهداشتی کوبا را طی 15 سال اخیر متأثر ساخته‌ست. با زوال مراودات بازرگانی یارانه‌ای، و فقدانِ کمک‌رسانیِ جماهیر شوروی سابق، و تحریم‌های هر‌دم‌فزاینده‌ی آمریکا، الگوی بهداشت کوبا با کم‌بود عمیق ذخائر بهداشتی به مخاطره افتاده‌ست. چندین فاجعه‌ در زمینه‌ی بهداشت عمومی روی داده‌، من‌جمله نابینایی مسری که تااندازه‌ای به کاهش شدید مواد غذایی نسبت داده شد؛ شیوع مرض‌نمونِ گوئیلیان‌باره که از فقدان مواد شیمیایی کلرزده ناشی می‌شود؛ مواردی از بلع همه‌گیر قلیاب به‌خاطر نایابی شدید صابون دربین کودکان نوزاده گزارش شد. سیاست‌گذاری قرنطینه‌ی اجباری کوبائیانِ مبتلا به ایدز به نظامی کم‌تر سخت‌گیرانه تقلیل یافته. هرچند شیوع ایدز در کوبا در قیاس با آمریکا و دیگر کشورهای کارائیب پائین به شمار می‌آید، در معرض خطر فحشاء نیز هست، که به‌همراه توریسم گسترش یافته‌. در کل، تحریم‌های اقتصادی ممکن‌ست اثری ناخواسته اما ژرف بر بهداشت و تغذیه‌ی جمعیتی آسیب‌پذیر بر جای بگذارد.

..

در اوایل 1999، فرصتی دست داد که در مقام عضوی از یک گروه مشغول به کار برای شورای تحقیقات علوم اجتماعی به هاوانای کوبا سفر کنم. هدف از این دیدار بازبینی پیش‌نهادهایی بود جهت تأمین بودجه‌ی کارویژه‌های هم‌یارانه در علوم اجتماعی و علوم طبیعی که دادوگرفتی را میان آمریکا و کوبا شامل می‌شد. آخرین سفر من به کوبا 15 سال پیش بود، که سخن‌ران مدعو مؤسسه‌ی پدرو کوری بودم. طی دیدار کنونی، بهت‌زده شدم از تغییرات عمیقی که در نظام مراقبت بهداشتی کوبا روی داده بود، نظامی که زمانی الگوی شاخص کشورهای رو به توسعه محسوب می‌شد.

این مقاله آثار بحران اقتصادی و تحریم آمریکا بر وضعیت بهداشتِ 11 میلیون شهروند کوبایی را توصیف می‌کند و دربردارنده‌ی تأملاتی شخصی‌ست درباره‌ی طرقی که نظام مراقبت بهداشتی کوبا طی سال‌ها تحریم فزاینده‌ی آمریکا مضحمل شده‌ست. به‌وضوح، وضعیت در کوبا پیچیده‌ست و تصمیمات اقتصادی‌ای که دولت کوبا می‌گیرد ای‌بسا زیرساختِ بهداشت عمومی را تضعیف کرده باشند.  تحریم‌ها غیرمستقیم بر بهداشت اثر می‌گذارد. با این حال، نظام مراقبت بهداشتی‌ای نظیر نمونه‌ی کوبا که دست‌رسی جهانی به نظام مراقبتی خود را مجاز می‌شمرَد، فرصتی یگانه به دست می‌دهد که آن دسته از گرایش‌های بهداشتی را بررسی کنیم که ممکن‌ست تحریم‌های آمریکا بر فروش محصولات دارویی و غذایی گذاشته باشد. 

تحریم آمریکا علیه کوبا سال 1961 آغاز شد. هرچند تحریم همواره اثری منفی بر اقتصاد کوبا داشته، تأثیرش بر نظام مراقبت بهداشتی به‌شکل چشم‌گیری با بازرگانی یارانه‌ای و یاری‌رسانیِ اتحاد جماهیر شوروی، کشورهای بلوک سوسیالیستی، و اروپای غربی خنثا می‌شد. بهداشت عمومی و دست‌رسی جهانی به مراقبت پزشکی رایگان اولیت‌های دولت فیدل کاسترو از زمان شکل‌گیری آن در سال 1951 بوده‌اند. فلج‌ اطفال، مالاریا، دیفتری، کزار، و هاری از این جزیره ریشه‌کن شده‌اند. پرستاران و پزشکان عمومی مراقبتی پیش‌گیرانه را از طریق برنامه‌ی موسوم‌به دکتر خانواده صورت داده‌اند؛ یک پزشک و یک پرستار شخصاً مسئول هر محله‌ی شامل 100 تا 200 خانوار کوبایی هستند. سرانه‌ی پزشک کوبا دوبرابر آمریکاست، و میزان مرگ‌ومیر نوزادان‌اش 10 تن در هر 1000 موردِ تولدست. در اواخر 1980 و اوایل 1990، آمار مراقبت بهداشتی در کوبا بسی بهتر از دیگر کشورهای آمریکای لاتین بود، و پزشکان کوبایی بابت تجربه‌شان در ارتقای بهداشت عمومی مورد مطالبه‌ی کشورهای خارجی نیازمند به خدمات بودند.

مع‌الوصف، بلوک سوسیالیستی در اواخر دهه‌ی 80 فروریخت، و تحریم آمریکا به‌ناگهان بسی فراتر از تهدیدی صرف برای مراقبت بهداشتی نظام کوبا شد. کوبا سالانه 4 تا 6 میلیون دلار را در بازرگانی یارانه‌ای از دست داد، و تقریباً به‌سرعت ارز قوی وارد می‌کرد. کوبا دیگر از طریق بلوک شرق به مواد خام موردنیاز برای زیرساخت‌های محصولات دارویی دست‌رسی نداشت، و فقدان ارز خریداری دارو و تجهیزات پزشکی از اروپای غربی را دشوار می‌ساخت. قانون دمکراسی کوبایی 1992 از طریق ممنوع‌سازی یارانه‌های شرکت‌های آمریکایی بابت تجارت با کوبا عمیقاً بر وخامت اوضاع افزوده‌ست. این قانون در سرتاسر جهان یکی از معدود تحریم‌هایی را بازتاب می‌دهد که به‌روشنی شامل غذا شده، آن‌دسته از محدودیت‌های بازرگانی را افزایش می‌دهد که دست‌رسی به ذخائر پزشکی را منع می‌کنند. 

وقتی شرکت‌های داروسازی و بیوتکنولوژیکی با شرکت‌های اروپایی ادغام شدند، پزشکان کوبایی می‌بایست با فقدان فزاینده‌ی داروهای به‌شدت حیاتی سر می‌کردند، ادوات تشخیص بیماری، واکسن‌ها، و ماشین‌آلات پزشکی که پیش از آن دست‌رس‌پذیر یا قابل‌تهیه بودند. از 1975، تقریباً 50 درصد داروهای به‌تازگی ثبت‌شده که در سرتاسر جهان توزیع می‌شوند محصول شرکت‌های آمریکایی‌اند. این داروها در کوبا نایاب‌اند مگر واسطه‌ای آن‌ها را به فروش برساند، آن‌هم اغلب هم با پرداختن هزینه‌ی ممنوعیت آن. در سال 1996، قانون هلمز-برتون سرمایه‌گذاران خارجی در صعنت مراقبت‌های بهداشتی را با تهدید واسطه‌های غیرآمریکایی به پی‌گرد قانونی در دادگاه‌های آمریکا بیش از پیش بازداشت از این‌که حتا خیال بازرگانی محدود با کوبا را در سر بپرورانند.

طی دیدار اخیرم، عواقب انسانی این تصمیمات در خیابان‌ها و در بخش‌های بیماراستان‌های کوبا اظهرمن‌الشمس بود. غذا به‌وضوح در اغذیه‌فروشی‌ها دشواریاب بود، درست مثل ماشین‌آلات پیش‌رفته‌ای تکنولوژیکی که کوبایی‌ها 15 سال پیش از نمایش‌دادن آن بس مفتخِر بودند. وزن میانگین کودکان و بزرگ‌سالان کوبایی عمیقاً کاهش یافته بود چراکه مقدار غذا در محل‌کار و مدارس از اساس تقلیل پیدا کرده بود. 

چندین فاجعه‌ی عمومی در جزیره مستقیماً به تحریم آمریکا ربط داده می‌شد. در سال‌های 1992 و 1993، بیش از 50000 مورد بیماری‌های اعصاب در حوزه‌ی بینایی و دیگر حوزه‌های جنبی روی داد. این بیماری مسری به جذب کم‌تر مواد مغذی نسبت داده می‌شد، که از کم‌بود غذا، و استعمال تنباکوی محلی، ناشی می‌شد، که باز خودْ خطر نابینایی را افزایش می‌داد. استفاده از مولتی‌ویتامین‌های گران‌قیمت خطر ابتلاء به نابینایی را عمیقاً کاهش می‌دهد. افزون بر این، این باور وجود دارد که‌ رفلکسِ مِری در کودکان نوزاده‌ای که ناخواسته قلیاب مایع بلعیده بودند نتیجه‌ی کم‌بود صابون بوده باشد. امری که کوبایی‌ها را به استفاده از قلیاب به‌عنوان جایگزین صابون واداشته‌ست. در سال 1994، شیوع مرض‌نمونِ گوئیلیان-باره در هاوانا از آبی ناشی شده بود که توسط گونه‌ی موسوم‌به کمپی‌لوباکتر آلوده شده بود چون مواد شیمایی کلرزنی برای پاک‌سازی در دست نبودند. کم‌بود جدی انسولین، و دیگر داروها، و واکسن‌ها، لطمه‌ی خویش را به‌ویژه به بهداشت کودکان وارد آوردند.

من امسال چندین کارویژه‌ی ایدز را برای شورای تحقیقات علوم اجتماعی بازبینی کردم و از تفاوتی که رویکرد کوبا به موضوع ایدز از واپسین دیدار من با این کشور کرده بود شوکه شدم. در سال 1983،  درباره‌ی ایدز سخن‌رانی کردم و صراحتاً به من گفته شد که چون هم‌جنس‌گرایی و استفاده‌ از مواد مخدر تزریقی در کوبا وجود نداشته، ایدز هرگز مسئله‌ای خطیر نمی‌توانست شد. در سال 1985، وقتی نخستین موارد ایدز میان کارگران بین‌المللی‌ای که به آنگولا بازمی‌گشتند پدیدار شد، کوبا 3 میلیون دلار بودجه برای خریداری تجهیزات آزمایش ایدز تخصیص داد. در 1986، وزارت بهداشت کوبا برنامه‌ی وارسی ایدز را برای بخش‌های زیادی از جمعیت نهادینه ساخت، من‌جمله تمامی آن کسانی که از سال 1967 به خارج کشور سفر کرده بودند، و نیز اعضای گروه‌های واجد خطر ابتلای بالا، هم‌چون زندانیان، کارگران شرکت‌های صنعت توریسم، دریانوردان، زنان باردار، و کسانی که به بیمارستان سپرده شده بودند. کوبا واردات محصولات خونی را محدود ساخت؛ و آزمایش ایدز را در برنامه‌ی وارسی بهداشتی متداول آن کشور گنجاند؛ و برای ایمنی عموم مردم ساکن در گروه‌های جماعتی افرادی که نتایج مثبت آزمایش‌ ایدزشان تأیید شده بود را در آسایشگاه هاوانا قرنطینه ساخت.

این سیاست‌گذاری قرنطینه‌سازی اتهامات نقض حقوق بشر را متوجه کوبا ساخت و در واکنش به آن بود که برنامه‌ی ایدز کوبا تحول یافت. سیزده آسایشگاهِ افزوده در هر یک از شهرستان‌های کوبا احداث شد. این کار باعث شد که ساکنان مبتلا به ایدز به اجتماع‌های خود نزدیک‌تر شوند، و شالوده‌ی نظارت بر ایدز بدون بستری‌سازیِ بیمار پی ‌افکنده شد - برنامه‌ای که از سال 1993 کلید خورد. برنامه‌های تحصیلی و توصیه‌ی استفاده از محافظ جنسی به‌آرامی با شناسایی افراد مبتلاء به ایدز ادغام شد. در حال حاضر، از اغلب کسانی که به‌تازگی آلودگی‌شان به ایدز محرز شده باشد درخواست می‌شود که به‌مدت 6 ماه تا 1 سال در آسایشگاهی مقیم شوند، تا در دوره‌ای شرکت کنند که تمرین‌های عملیِ رابطه‌ی جنسیِ ایمن و بهداشت روانی و جمسانی را دربرمی‌گیرد. ساکنان آسایشگاه داروهای گران‌قیمتی مثل زیدووُدین و دیدانوزین را رایگان دریافت می‌کنند؛ افراد مبتلاء بدون کارکردن حقوق کامل خود یا مساعدتی عمومی دریافت می‌دارند؛ نیز از اسکانی با وضعیت متوسط رو به بالا برخوردار می‌شوند. رژیم غذایی با کالری‌ِ بالا به‌همراه مکمل‌های پروتئینیِ حیوانی دریاف می‌کنند که در میان کل جمعیت سهمیه‌بندی شده‌ست. بیمارانی که بستری نشده‌اند باید خودشان را از جهت مالی تأمین کنند اما برای سهمیه‌های ویژه‌ی پروتئینی و داروهای رایگان واجد شرایط به شمار می‌آیند. 

مقامات رسمی کوبا معتقدند که ردیابی و آزامیش شریک جنسی اشخاص مبتلاء به ایدز پائین‌ترین میزان گزارش شیوع ایدز در نیم‌کره را رقم زده‌ست. طوری که در می 1999، کوبا مجموعِ 761 مورد ابتلاء به ایدز را گزارش کرد. سیاست قرنطینه می‌تواند مصالحه‌گری‌هایی را آفتابی کند که سرشت‌نمای جامعه‌ی کوباست و حقوق و آزادی‌های فردی ممکن‌ست برای خیر عمومی ملغی شود. تحریم جاری دست‌یابیِ درمان ضدویروسی و مُعرف‌های آزمایش ایدز و شمارش‌ سلول‌های سی.دی.4 را متأخر ساخته‌ست. 

شخصاً از گسترش توریسم در کشور کوبا و گشودگی‌ موجود برای شهروندان کوبایی در بحث از کام‌یابی‌ها و به‌همان‌میزان ناکامی‌های انقلاب‌شان شگفت‌زده شدم. از وقتی کاسترو به قدرت رسید، فحشاءِ در مقایسی وسیع کنترل می‌شد اما اخیراً در پی بحران‌های مراودات اقتصادی و رشد سریع توریسم افزایش یافته. از آن‌جا که زنان خیابان‌گرد تهدیدگرِ آلودگی به ایدز هستند، کاسترو به‌سختی با مراودات جنسی با توریست‌ها برخورد کرده‌ست.

دولت کلینتون اقدامات پیش‌گامانه‌ جهت توسعه‌ی روابط با کوبا را اعلان داشت. این اقدامات پیش‌گامانه در 20 مارس 1998 به‌طور رسمی انتشار یافت و به‌شکل یک مسابقه‌ی بیس‌بال و اجازه‌ی رسمی ارسال میزان محدودی پول آمریکا برای اقوام ساکن کوبا اوج گرفت. اغلب مردم این اقدامات را، که شامل اجازه‌ی پروازهای بیش‌تری از آمریکا به کوبا نیز هست، مانند ژستی بی‌معنا می‌فهمند که به عامه‌ی مردم گشایش اقتصادی چندانی را ارزانی نمی‌دارد. بااین‌همه، دولت کلینتون تبادلات دانشگاهی و فرهنگی را تسریع کرده‌ست. شورای تحقیقات علوم اجتماعی بنا کرده به درخواست طرح پیش‌نهادی تحقیقاتی جهت هم‌کاری دانشگاهی بین پژوهشگران کوبایی و آمریکای شمالی، و نیز گذرانیدن دوره‌ی تخصص و طبابت نوبتی دانش‌جویان پزشکی آمریکا در مناطق روستایی کوبا تحت‌مسئولیت سازمان غیرانتفاعی آمریکاییِ موسوم‌به هم‌یاری با کوبا در تحصیلات پزشکی مجاز خواهد بود. 

در قرن بیستم، تحریم‌های اقتصادی وسیله‌ای متداول در سیاست‌گذاری خارجی بوده‌ست. از آن جمله تحریم‌های جمعی بین‌المللی علیه رودزیای جنوبی، عراق، صربستان، مونتنگرو، لیبی، هایتی، آفریقای جنوبی، رواندا، آنگولا، و سومالی و نیز تحریم‌های یک‌جانبه‌ی آمریکا علیه نیکاراگوئه، کوبا، ایرانع پاناما، و سودان بوده‌اند. چون تحریم‌های اقتصادی به‌ کم‌بود مواد غذایی و ذخائر دارویی می‌انجامند، حادترین عواقب‌شان متوجه مردمی می‌شود که کم‌ترین تقصیر را داشته، بیش از همه آسیب می‌بینند؛ عواقب بهداشتی ناگوار معمولاً در میان شهروندان غیرنظامی و نه جمعیت‌های نظامی سربرمی‌آورد. نشان داده شده‌ که علی‌الخصوص زنان و کودکان زیر 5 سال از کم‌بود مواد غذایی و تضعیف زیرساخت‌های بهداشت عمومی که ناشی از تحرمی‌هاست آسیب می‌بینند.

تحریم آمریکا علیه کوبا، یکی از آن معدود مورادی‌ که شامل غذا و دارو هم می‌شود، درحکم نبردی علیه بهداشت عمومی آن‌هم با هزینه‌هایی گزاف توصیف شده‌ست. هرچند محدودکردن حریم خصوصی و آزادی‌های فردی از سوی دولت کوبا می‌تواند چون محدودیت‌آفرینی برای آزادی شخصی قلمداد شود، درمقام مراقبان حرفه‌ای بهداشت بر ما این وظیفه‌ی اخلاقی فرض‌ست که علیه تحریم‌هایی اعتراض کنیم که خطر رنج انسانی را برای نیل به اهداف سیاسی رقم می‌زنند. دارو، غذا، و مواد تصفیه‌ی آب باید دست‌رس‌پذیر شده یا، ترجیحاً، از فهرست تحریم‌ها خارج شود. بررسی رسمی آثار تحریم‌ اقتصادی بر عامه‌ی شهروندان باید اولیت اصلی باشد.

افزوده: در آوگوست 1999، سنای آمریکا با 70 رأی موافق و 28 رأی مخالف به‌نفع الغای منع یک‌جانبه‌ی صادرات به‌همراه متمم قانون سال بعد مبنی بر تحصیص اعتبار کشاورزی رأی صادر کرد. این مورد می‌توانست به‌طور اثربخشی تحریم صادرات غذا به کوبا را پایان دهد. مجلس نمایندگان آمریکا در پی آن را در جلسه‌ی غیرعلنی هیئت کمیسیون سنا-نمایدگان این متمم را ابطال کرد. مع‌الوصف رهبران مجلس سنا برای یک رأی‌گیری دیگر جهت تصویب قانونی برنامه‌ریزی می‌کنند که فروش دارو و غذا به کوبا را مجاز کند. تاریخ این رأی‌گیری تا زمان ارسال مقاله‌ی پیش‌رو برای انتشار معلوم نگردید.