اسرائیل از نگاه شلومو ساند، مورخ اسرائیلی

در باره ترجمۀ کتاب ««چگونه سرزمین اسرائیل اختراع شد»

مقدمه و ترجمه بهروز عارفی

شلومو ساند یکی از «مورخان جدید اسرائیل» است که در زدودن نادرستی ها و پلیدی ها از تاریخ  ساختهء «تاریخ نگاری صهیونیستی» نقش بسزائی ایفا کرده است.  ساند استاد تاریخ معاصر در دانشگاه تل آویو است و کتاب های او نتیجه پژوهش های طولانی او در مورد سرزمینی است که تاریخ آن با اسطوره و افسانه، در هم آمیخته است. در سال 2008، ساند با تالیف کتاب «چگونه خلق یهود اختراع شد»، ادعای تاریخ نگاری یهودی در قرن نوزدهم را در مورد چهار هزار سالگی این «خلق» به چالش می کشد. او از ورای تاریخ «دراز مدت» یهودیان ، نشان می دهد که نمی توان بر پایه کتاب مذهبی و اسطوره ای چون «کتاب مقدس»، ملتی مدرن ساخت. او در این کتاب، چهره تاریخ نگاری رسمی  را افشا می کند که بهودیان را نه به عنوان پیروان دینی که با پویائی در دوره ای از تاریخ در پهنای جهان گسترده شدند، بلکه  خلقی معرفی می کند که حتی ویژگی های ژنتیکی خاص خود را هم دارد.  و با این نظریه ها،  توجیهی تاریخی می آفرینند  برای برنامه های استعماری دو قرن اخیر. متاسفانه این کتاب هنوز به فارسی ترجمه نشده است.

او که در سال های 67،66 و 68 با محمود درویش ، شاعر بزرگ فلسطینی طرح دوستی ریخته است، در سال 2009، در مصاحبه با سایت «اکونومیا» با اشاره به این دوستی از شعر زیبای «سربازی که در رویای زنبق سفید بود» سخن می گوید که محمود درویش برای او سروده بود. او می گوید که بین این شعر و این کتاب، حتما ارتباطی وجود دارد. «محمود درویش این شعر را برای برملا کردن حقیقتی نوشته بود. و این درست نکته ای بود که من به عنوان مورخ در جستجویش بودم. حقیقت یا آن چه که فکر می کنم حقیقت است. به موازات آن، من احساس می کنم که دِینی اخلاقی دارم که حاصلش احساس عمیق بی عدالتی است.»

شلومو ساند در سال 2012، کتاب «چگونه سرزمین اسرائیل اختراع شد» را نوشت که در آن فرایند تبدیل «سرزمین مقدس» به «مام وطن» را بررسی می کند. او که به جریان مورخان جدید اسرائیل تعلق دارد که خلاف جریان شنا می کنند، این تناقض را چنین توضیح می دهد: « جامعه اسرائیل عجیب و غریب است و غیر دموکراتیک. چرا که دیگری را نفی می کند. اما جامعه ای است بسیار لیبرال و تکثر گرا.»

کلمات «سرزمین اسرائیل»  بخشی  از اسرار را در خود جای داده است. از راه کدام کیمیاگری، سرزمین مقدس کتاب مقدس ، توانست به  قلمرو میهنی مدرن، دارای نهاد های سیاسی، شهروندان، مرز ها و ارتشی برای دفاع از آن ها تبدیل شود؟

مورخ متعهد و اهل جدل، شلومو ساند در کتاب حاضر، کار ساختار شکنانه افسانه هائی که  دولت اسرائیل را دچار خفقان میکند ، دنبال کرده، به سرزمین های اسرار آمیز و مقدسی می پردازد که دولت اسرائیل مدعی تصدی آن است: «سرزمین موعود»ی که بر روی آن «قوم برگزیده»  گویا حق مالکیتی غیر قابل انتقال دارد.

از زمان پیدایش یهودیت ، چه پیوندی بین یهودیان و «سرزمین اسرائیل» وجود دارد ؟ آیا مفهوم میهن در کتاب مقدس و تلمود آمده است؟ آیا پیروان دین موسی در همه دوران میخواستند به خاورمیانه مهاجرت کنند؟ چگونه می توان توضیح داد که اکثریت اخلاف آنان ، امروزه مایل نیستند در آن دیار زندگی کنند؟ و ساکنین غیر یهودی این سرزمین چگونه زندگی میکنند: آیا آنان حق زندگی در آنجا را دارند یا ندارند؟

کتاب یاد شده، به زبان فارسی ترجمه شده و از این پس در اختیار خوانندگان قرار دارد. شلومو ساند در مقدمه ای که برای فارسی زبانان نوشته، می گوید:

« ترجمهء کتاب حاضر به زبانی غنی چون زبان شما ، برای من افتخار بزرگی است. حتی با جرئت می گویم که به خاطر مناسبات دیپلماتیک بین اسرائیل و ایران در زمان انتشار این کتاب  ، هیجان ویژه ای نیز دارم. باید دیوار بزرگ ترس و نفرت از دیگری و نیزغفلت را که نخبگان سیاسی اسرائیل و همچنین ایران برپا کرده اند، فرو ریخت! هر سهمی هر چند ناچیز، برای نزدیکی دو فرهنگ ما برای آینده مشترک مان اهمیت بسزائی دارد.»

و می افزاید : «... من در کنار نوشتن آثاری نظیر این کتاب، در دانشگاه تل آویو ، تاریخ تدریس می کنم. این امر نشان می دهد که اسرائیل بیش  ازآن که یک دموکراسی واقعی باشد، یک دولت قوم گرا (اسرائیل به خود می بالد که دولت یهودیان جهان است و نه دولتی متعلق به همهء شهروندانش چه یهودی و چه غیر یهودی)، و دولتی است لیبرال که در آن کثرت گرائی (پلورالیسم) سیاسی و فرهنگی امکان پذیر می باشد. کتابی که در دست دارید، ابتدا به زبان عبری منتشر شد و در اسرائیل با موفقیت روبرو شده در فهرست  «کتاب های پر فروش» قرار گرفت. درست است که این کتاب با انتقاد شدید تاریخ نگاری صهیونیستی روبرو شد، اما این امر نه مانع از پخش آن شد و نه از بحث دربارهء آن و نیز ترجمه آن به زبان های دیگر جلوگیری کرد. [...]

من فکر نمی کنم که یهودیان حقی تاریخی بر فلسطین داشته باشند، اما همچنین فکر نمی کنم که در روزگار ما، بتوان حق ملی اسرائیلیان را برای زندگی در این محل انکار کرد. به یقین و بدون تردید، فرایند مستعمره سازی که به راه افتاد، به اهالی بومی آسیب های وخیمی رساند؛ با این حال، امکان بازگشت به عقب   و مطالبه نابودی دولت اسرائیل وجود ندارد.در این منطقه، صهیونیسم خلق جدیدی ایجاد کرده و حتی می توان گفت که دو خلق بوجود آورده است که باید برابری حقوق شان به رسمیت شناخته شود. نمی توان تراژدی کهن را با خلق تراژدی جدیدی جبران کرد. باید اسرائیل  را وادار کرد که سراسر سرزمین های اشغالی را تخلیه کرده، دولت فلسطین کاملا مستقل را به رسمیت شناسد و به قربانیان غصب اموال و زمین های شان خسارت پرداخت کند. همچنین باید اسرائیلی ها را قانع کرد که کمتر نژاد پرست باشند. اما، هرگونه تهدید مستقیمِ زندگی یا استقلال آنان در چارچوب مرزهای  سال 1967، نتیجه ای جز به آتش کشیده شدن شدید سراسر منطقه نخواهد داشت.»

شلومو ساند، استاد تاریخ معاصر دانشگاه تل آویو، معتقد است که اسرائیل، شصت سال پس از تاسیس، هنوز حاضر نیست خود را به مثابهء یک جمهوری برای همهء شهروندانش تلقی کند. بر اساس تلقی ساند از قوانین اسرائیل، دولت اسرائیل، خود را متعلق به یک چهارم اسرائیلیان (که غیر یهودی هستند) نمی داند. به ویژه که اسرائیل خود را همواره دولت کلیه یهودیان جهان به حساب می آورد، یهودیانی که در کشورهای خود با آسودگی و با برخورداری از کلیه حقوق شهروندی  زندگی می کنند و اغلب آنان، تمایلی نیز ندارند که به اسرائیل کوچ کنند.

ساند این ایده را مورد نکوهش قرار می دهد که «قوم گرائی بدون مرز»، پس از تبدیل به نظریه حکومتی، موجب اِعمال تبعیضات سخت بر بخشی از شهروندان آن دیار شده است.  علاوه بر این، موجب آوارگی صدها هزاران فلسطینی و دور شدن آنان از خانه و کاشانه شان گشته است. او با نگاهی تاریخی به گذشتهء این سرزمین و با نشان دادن راستی و کژی های تحلیل های تاریخ نگاران رسمی هوادار صهیونیسم، این نظریه را  مطرح میسازد که نمی توان با تکیه به اسطوره «ملت ابدی» گرد هم آئی دوبارهء یهودیان در «سرزمین نیاکان»، دولتی ایجاد کرد که نه فقط ادامه زندگی اجتماعی و سیاسی این «ملت» را به مخاطره می اندازد، بلکه آرامش کل منطقه را نیز  بر هم می زند.

شلومو ساند، با نگاهی واقع گرایانه و دور از تنگ نظری های رایج در میان گروهی از مورخان، با استناد به متون مذهبی و منشاء پیدایش نظریه های صهیونیستی در مورد «سرزمین موعود»، سیر تاریخی رشد دیدگاه های نادرست در مورد «حق تاریخی» بر یک سرزمین را مورد بحث قرار داده و مسئله پیدایش «میهن» را در تاریخ بازنویسی می کند.

شلومو ساند، چون دیگر روشنفکران اسرائیلی طرفدار صلح واقعی، همواره برای احقاق حقوق فلسطینیان تلاش کرده و یکی از هدف های او در تالیف آثارش، به رسمیت شناخته شدن حقوق سلب شده مردم فلسطین و جبران ستمی است که بر آنان رفته است.

این نخستین کتابی است که از شلومو ساند به فارسی ترجمه شده و به رغم انتشار چند مقاله از او ،  خوانندگان فارسی زبان، آشنائی کاملی با روایت های او و مبارزهء فرهنگی او در جامعه ای که «شنا بر خلاف جریان غالب» امر بسیار دشواری است، ندارند.

کتاب «چگونه سرزمین اسرائیل اختراع شد» نوشته شلومو ساند، با ترجمه بهروز عارفی  و ویراستاری تقی تام از اوایل ماه اکتبر جاری در دسترس خوانندگان قرار دارد.

 برای  کسب اطلاع در مورد چگونگی پخش کتاب می توانید با مترجم تماس بگیرید.

پاریس، 26 سپتامبر 2013

بهروز عارفی

arefibeh@yahoo.fr