زنان در صف مقدم مبارزه با طرح نئولیبرالی حذف یارانه ها

ارژنگ بامشاد

دولت احمدی نژاد اعلام کرده است که اجرای طرح "هدفمند کردن یارانه ها" را از هفتۀ دیگر آغاز خواهد کرد. اجرای طرح نئولیبرالی حذف یارانه ها توسط دولتی با گرایشات آشکارا فاشیستی، هدف های چندگانه ای را دنبال می کند. تاثیرات این طرح بر اقشار و گروه های اجتماعی گوناگون، می تواند مورد بررسی دقیق تری قرار گیرد. اما نقدترین این تاثیرات را می توان روی زنان کشور دید. برای روشن شدن این تأثیرات باید روی دو نکته مکث کنیم. اول ـ  دستگاه حاکمیت سیاسی در ایران، استبدادی مذهبی و فوق العاده متمرکز است که تلاش دارد تمامی شئون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را بر اساس الگوهای اعتقادیش تجدید سازمان دهد. حالا دیگر روشن شده است که برای اجرای این برنامه، برمتن بحران سیاسی گسترده و بحران اقتصادی  فلج کننده، و تأثیرات تحریم های بین المللی، دولت حاکم به شکل آشکاری سمت و سوی فاشیستی بخود می گیرد. دوم ـ ساختارخانواده در ایران، بر الگوهای سنتی و بشدت مردسالار استوار است که نقش زن در آن به هیچ انگاشته می شود. و روشن است که تصمیمات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسرعت بر این بافت سنتی و در راستای استحکام آن تاثیر می گذارد.

 بر پایه ی این دو مشخصۀ عمومی، طرح "هدفمند کردن یارانه ها"، تلاشی برای حذف یارانه ها از نیازهای اساسی مردم و توزیع مبالغ ناچیزی در میان نیازمندان است. در این الگو، نیازهای اساسی دیگر در مرکز توجه یارانه ها قرار ندارند، بلک قرار است به افرادی که نیازمند شناخته می شوند مبلغی به عنوان یارانه ، اگر آهی در بساط باشد، پرداخت شود. حال که قرار شده یارانه به اشخاص پرداخت شود،  دولتمردان اسلامی اعلام کرده اند که یارانه های نقدی را به سرپرست خانواده ها یعنی مردان پرداخت خواهند کرد. چنین اقدامی نقدأ نقش مردان را به شکل چشم گیری افزایش خواهد داد. اگر در گذشته زنان خانواده که مسؤل تنظیم امور روزمره  خانه هستند، می توانستند با بودجه کمی که به صندوق خانه وارد می شد، چه از طرف مرد خانواده و کار زن و کودکان، امور خورد و خوراک و پوشاک اعضای خانواده را تامین کنند، حالا با گرانی سرسام آور، با مشکل جدی ای روبرو خواهند بود. گرانی سرسام آور و بالا رفتن سهم مصرف انرژی در سبد هزینۀ خانوار، قدرت مانور در تامین مایحتاج ضروری خورد و خوراک را بشدت پائین می آورد. این امر در شرایطی که  نمی توان تضمین داد که مبلغ واریز شده به حساب مردان خانواده ، سر از سفره خانواده درآورد، تنش های خانواده ها را بشدت بالا خواهد برد. بنابراین از این زاویه،  نحوۀ اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها، نقش مرد در خانواده را بیش از پیش تحکیم کرده و موقعیت زنان را بدتر خواهد کرد. چنین وضعیتی، نه تنها نقش زنان را از این که هست پائین تر می آورد بلکه قدرت چانه زنی آنها را نیز به شدت تضعیف می کند. این وضعیت در میان اقشار میانی جامعه به دلیل نقش و جایگاه زنان و استقلال محدود اقتصادی شان و گسترش مدرنیته ممکن است به این شدت نباشد. اما در بخش های پائین جامعه، که درآمد ثابتی ندارند و زنان نیز از استقلال مالی حتی اندکی نیز برخوردار نیستند، وضعیت آسیب پذیر زنان ، از آنچه تاکنون بوده، خرابتر خواهد شد. بدیگر سخن سیاست هدفمند کردن یارانه ها با شیوه ای که قرار است به اجرا درآید، نه تنها باعث افزایش نقش مردان در خانواده ها خواهد شد، بلکه تنش هایی دائمی خانوادگی را نیز دامن خواهد زد.

اگر اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها، باعث کاهش نقش زن و تشدید سلطه مرد خواهد شد، اما از سوی دیگر به دلیل فشارهای اقتصادی روشنی که بر خانوارها  وارد خواهد آورد، قدرت اعتراضی زنان را نیز دامن خواهد زد. نباید از نظر دورداشت که رتق و فتق امور جاری خانه بر عهده زنان است. آن ها هستند که با بودجه کم موجود، باید غم نان روزانه اعضای خانواده را بخورند. آن ها هستند که باید بگونه ای امورات جاری خانواده را سازمان دهند که به هر بدبختی که شده،  اول ماه را به پایان ماه وصل کنند و اجازه ندهند در نیمه های ماه، آهی در بساط نباشد. از این رو، آن ها نسبت به تحولات مالی و اقتصادی تاثیرگذار بر اقتصاد خانه، با حساسیت بالائی عمل خواهند کرد. آن ها هستند که بسرعت درخواهند یافت که وقتی قیمت های بالای انرژی، بخش اعظم درآمد خانواده را به خود اختصاص می دهد، دیگر پولی برای دیگر مایحتاج ضروری باقی نخواهد ماند. این فشار روزانه مالی برای تامین مایجتاج ضروری، قدرت اعتراضی آن ها را بشدت افزایش خواهد داد. از سوی دیگر، زنان بویژه در محلات کارگری، زحمت کش و تهیدست نشین، از ارتباطات گسترده ای میان خود برخوردارند. زنان این محلات، هرروزه مراودات گسترده ای با زنان همسایه دارند، حول تمامی مشکلات و مسائل پیش آمده ، گاه در گروه های چند نفری به بحث و گفتگو می پردازند، از گرانی روزانه سخن می گویند، از مشکل شدن تهیه نان و غذای روزانه حرف می زنند و بسرعت می توانند حول یک مسئله به همراهی و همدلی برسند. به همین دلیل این بخش از زنان از قدرت گردهم آمدن و اقدام مشترک بسیار بالائی برخوردارند. این نقطه قوت آن هاست که می تواند زمینه ساز اقدامات تاثیرگذار گسترده ای باشد. هم اکنون که قبض های برق و آب و گاز با قیمت های نجومی، به خانه های مردم و بویژه تهیدستان ارسال شده است، اولین شوکِ اجرای  ضربتی هدفمند کردن یارانه ها، وارد شده است. اگر از همین اولین گام در برابر این سیاست ایستادگی نشود، گام های بعدی، تمامأ قدرت مقاومت مردم را در هم خواهد شکست. سازماندهی مقاومت در برابر این تعرض حسابشده، با اتکا به قدرت گردهم آمدن و همبستگی زنان محلات کارگری و تهیدست نشین، زنان را در صف مقدم مقاومت در برابر سیاست نئولیبرالی حذف یارانه ها قرار خواهد داد. بکارگیری تاکتیک عدم پرداخت قبض های آب و برق و گاز، که از توان مالی بسیاری از خانوارها نیز خارج  است، می تواند به سرعت نیروی گسترده ی مردمی را به میدان آورد و سد مستحکمی در برابر این تعرض سازمان دهد. برای این که این اقدام بتواند کاملأ تاثیر گذار شود زنان محلات می توانند  گاه بصورت جمعی به ادارت مربوط مراجعه کرده و اعتراض خود و عزم خود مبنی بر عدم توانائی پرداخت را به گوش مسئولین برسانند.

در این میان نقش فعالان مدنی و بویژه فعالان مدنی زن و دانشجویان بسیار حساس خواهد بود. تلاش دولت در نحوه ی اجرای طرح حذف یارانه ها بر این استوار شده است که میان اقشار پائین جامعه و اقشار متوسط جامعه یک شکاف آشکار ایجاد کند. آن ها قصد دارند با پرداخت نقدی یارانه ها، اگر پولی در بساط داشته باشند و این هم از عوامفریبی هایشان نباشد، به خانوارهای دهک های پائینی، صدای اعتراض آن ها را در گام های نخستین خاموش کرده و هم زمان هر نوع اعتراض دهک های میانی را سرکوب کنند تا بتوانند در گام های بعدی با خیال راحت به سراغ درهم شکستن اعتراضات دهک های پائین نیز بروند. از این رو سیاست شوک تراپی و اجرای ضربتی حذف یارانه ها، تلاش برای ایجاد شکاف میان اقشار تهیدست و لایه های میانی را در دستور کار خود قرار داده است. این نکته ای است که نباید از چشم فعالان مدنی دور بماند. برای درهم شکستن تاکتیک ایجاد شکاف از سوی  حکومتگران، باید روی همبستگی گسترده میان تمامی بخش های زحمتکشی جامعه و کل اردوی کار و زحمت تاکید کرد. این کاری است که عمدتأ بر دوش فعالان مدنی و بویژه فعالان کارگری،  دانشجویی و زنان قرار دارد. آن ها که خود با هزاران رشته با خانواده های محلات کارگری و زحمت کش نشین در ارتباط هستند، باید این ارتباطات را بیش از گذشته فعال کرده و تمرکز ویژه ای برای مقابله با طرح های فاشیستی حاکمیت ایجاد کنند و هدف های این طرح را برای همگان تشریح کنند. باید به همگان گفت که دولت فاشیستی حاکم با اجرای هدفمند کردن یارانه ها و وعدۀ  پرداخت نقدی مبلغ کمی به نام یارانه به نیازمندان از طریق مردان خانوارها، نقش زنان را در خانواده و جامعه کاهش می دهد و بحران های درون خانواده ها را تشدید می کند. با پرداخت نقدی یارانه ها به نیازمندان بجای پرداخت یارانه به نیازهای اساسی جامعه، زمینه کنترل گسترده هزینه های خانوارها وکنترل حساب های بانکی شان را فراهم آورده و از فردا گشت های کنترل هزینه یارانه ها را سازماندهی کرده و به جان مردم خواهد انداخت. و مهمتر از همه با پرداخت یارانه های وسیع به بخشی از نیروهای وابسته به خود، یک جمعیت نان خور و حاضر یراق برای مقابله با بروز نارضایتی های مردم سازمان خواهد داد. با تشریح این هدف های شوم، می توان نیروی همبستگی گسترده ای میان کارگران، زحمتکشان و مردم محلات تهیدست بوجود آورد و جنبش اعتراضی گسترده ای را سازمان داد که بتواند موج اعتراضات مطالباتی را به نیروی مقاومت ضداستبدادی پیوند زده و راه را بر تعرضات حاکمیت استبدادی ببندد.

۲۵ شهریور ۸۹ـ ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۰