رادیو فرانسه : زمینه ها و زمانه ها

یکشنبه 13 فوریه 2011

اسلامگرایی بعد از قیام های مصر و تونس

نوشتۀ ناصر اعتمادی

محمدرضا شالگونی، فعال سیاسی چپ و محمدرضا نیکفر، نویسنده و پژوهشگر، در این برنامه آیندۀ اسلامگرایی و احتمال صعود آن را در منطقه پس از قیام های مصر و تونس بررسی کرده اند.

در عرض کمتر از یک ماه حسنی مبارک دومین رهبر جهان عرب در نتیجۀ فشار خیابان از قدرت ساقط شد. البته، مبارک همانند زین العابدین بن علی، رییس جمهوری سابق تونس، از کشور فرار نکرد، ولی با استعفای او مرحلۀ حساسی از دورۀ گذار سیاسی در مصر آغاز شد که آثار و نتایجش بسیار دورتر از مرزهای ملی می روند.
حتا اگر برغم استعفای مبارک ساختارهای مهم قدرت و رژیم سیاسی مصر تاکنون دست نخورده باقی مانده باشند (و شاید هم به همین منظور اصلاً حسنی مبارک برغم میل باطنی اش نهایتاً ناچار از استعفا شد)، کناره گیری او از قدرت در نتیجۀ فشار مخالفان فی نفسه رویداد بزرگ سیاسی است. زیرا، استعفای رییس جمهوری مصر در نتیجۀ مقاومت بخش عصیانگر جامعۀ مدنی اتفاقی است بی سابقه در تاریخ پر حادثۀ مصر از اواسط سدۀ گذشته تاکنون.
حتا اگر ساختارهای اساسی قدرت چه در مصر و چه در تونس دست نخورده باقی مانده باشند، دیگر نظام های سیاسی در این دو کشور – و شاید در هیچیک از دیگر کشورهای منطقه - به درجات متفاوت همانند گذشته قادر به عمل کردن نیستند. نکته جالب توجه در این بین این است که سقوط بن علی در تونس و مبارک در مصر بدون ارجاع به انگاره های مذهبی یا به بیان دقیقتر بدون ارجاع به یک "آرمانشهر" دینی صورت گرفت و این فی نفسه رویدادی نو دست کم در سه دهۀ اخیر در منطقه به شمار می رود. برای نخستین بار جنبش های بزرگ اجتماعی به منظور پایان دادن به فقر و تنگدستی و استقرار نظام های سیاسی دموکراتیک و پاسخگو سرنگونی رهبران فاسد را هدف بلافاصلۀ خود قرار داده اند.
اما، آیا می توان مدعی شد که به همین دلیل دورۀ اسلامگرایی در همین کشورها به سر آمده است؟ و آیا با تحولات جاری منطقه مجدداً خطر توسعۀ اسلامگرایی، چنانکه مثلاً اسرائیل، و بعضاً برخی محافل سیاسی غربی مدعی هستند افزایش نیافته است؟
کنکاش در این پرسش ها موضوع زمینه های و زمانه های این هفته است در گفتگوهای جداگانه ای که با آقایان محمدرضا نیکفر، نویسنده و پژوهشگر در آلمان، و محمدرضا شالگونی، فعال سیاسی چپ انجام داده ایم.

- در پاسخ به این پرسش ها محمدرضا نیکفر در ابتدا گفته است که هیچ ضمانتی وجود ندارد که تحولات جاری در مصر یا تونس و دیگر کشورها در خاورمیانه به صعود احتمالی اسلامگرایی منجر نشوند. او معتقد است که با قیام های جاری جوامع عرب روند های پیچیده ای از فعل و انفعالات سیاسی آغاز شده که پیش بینی نتایج نهایی شان با قطعیت از قبل ممکن نیست، اگر چه می توان گفت که این اتفاقات در نوع خود شکست و بی آبرویی اسلامگرایی را در عرصه های مختلف بیش از هر زمان به نمایش گذارده اند.

- محمدرضا شالگونی معتقد است که گشایش فضای سیاسی در جوامع عرب-مسلمان قدر مسلم به تقویت موقعیت سیاسی اسلامگرایان منجر خواهد شد. اما، او بسیار بعید می داند که تقویت موقعیت اسلامگرایان به قدرت گیری آنان منجر شود. به اعتقاد محمدرضا شالگونی ایران تنها کشوری است در منطقه که در آن اسلامگرایان پس از سقوط احتمالی حکومت اسلامی در قیاس با دیگر کشورها دیگر شانسی برای قدرت گیری نخواهند داشت. او در ادامه می گوید که حتا در کشورهایی نظیر مصر و تونس اسلامگرایان برغم تقویت نسبی موقعیت شان نهایتاً شانسی برای قدرت گرفتن ندارند. دست کم به این خاطر که رویدادهای جاری جهان عرب سه دهه پس از تجربۀ استبداد مذهبی در ایران صورت می پذیرند که نماد بارز شکست اسلامگرایی سیاسی است. عامل دیگری که به نظر محمدرضا شالگونی احتمال قدرت گیری اسلامگرایان را ضعیف می کند این است که در تونس و مصر رانت نفتی وجود ندارد که با اتکا به آن اسلامگرایان بتوانند نظیر ایران در قدرت بمانند : اقتصاد های تونس و مصر شدیداً به درآمدهای جهانگردان خارجی متکی هستند که بدون آنها از هم خواهند پاشید. محمدرضا نیکفر نیز نبود رانت نفتی را شانس بزرگ مردمان مصر و تونس برای جلوگیری از صعود اسلامگرایی می داند.

گوش کنید: فایل صونی MP3

http://telechargement.rfi.fr.edgesuite.net/rfi/persan/audio/modules/actu/201102/islamisme_apres_les_revolutions.mp3