تقابل نیروهای سیاسی و آینده شنگال پس از بازپس گیری

 

عمار گلی

 

پس از تصرف شنگال در ماه آگوست سال ۲۰۱۴ و کشتار هزاران شهروند غیر نظامی، عملیات بازپس گیری شهر شنگال توسط نیروهای مشترک کُرد آغاز شد. عملیاتی که پیش بینی می شود در طی روزهای آتی منجر به آزاد سازی کامل شهر شنگال و روستاهای تابعه آن شود.

 

اما آنچه بیش از هرچیز دیگری مایه نگرانی طرف های درگیر در بحران شنگال است آزاد شدن این شهر نیست بلکه قطب بندی و تنشی است که میان نیروهای نظامی و سیاسی حاضر در عملیات بازپس گیری این شهر وجود دارد. هرچند که بازپس گیری این شهر می تواند نقطه عطفی باشد در عملیات علیه گروه دولت اسلامی و کاهش قدرت مانور آنها در عراق و سوریه، اما چگونگی اداره کردن این شهر و همچنین تقابل نیروهای سیاسی – نظامی در آینده بر شدت نگرانی ها می افزاید. خصوصا زمانی که حزب دموکرات کُردستان به صورت یکجانبه و با توسل به نیروی نظامی یکی از شرکای سیاسی خود را در حکومت حذف کرد و پارلمان اقلیم کُردستان را نیز فلج کرده است.

 

در سوی دیگر نیز حضور قدرتمند و گسترده گریلاهای حزب کارگران کُردستان و نیروهای همپیمان آنها در قالب "یگان های مقاومت شنگال" و تجربه موفق یگان های مدافع خلق در غرب کُردستان در تقابل با داعش، بر حساسیت حزب دموکرات کُردستان نسبت به حضور آنها در حوزه نفوذ آنها افزایش داده است. حساسیت هایی که در طی یکسال گذشته بارها تا آستانه درگیری نظامی میان دو طرف پیش رفته است.

 

حزب دموکرات کُردستان عملیات بازپسگیری شنگال را به نوعی اعاده حیثیت خود در قبال ایزدی ها می داند و بر همین اساس سرمایه گذاری فراوانی بر روی این موضوع کرده است. همزمان این حزب به دلیل وضعیت سیاسی اقلیم کُردستان سعی می کند با برجسته کردن نقش مسعود بارزانی رئیس پیشین اقلیم کُردستان هرچه بیشتر بر اهمیت وجود وی در جنگ علیه داعش تاکید کند و نیروهای دیگر اقلیم کُردستان را وادار به پذیرفتن خواست های سیاسی این حزب کند.

 

آنچه در پی می آید تاریخچه کوتاهی است از سیر رویدادهای مرتبط با شنگال در طی یکسال گذشته با تاکید بر وضعیت سیاسی و نظامی منطقه. تابلویی که شاید بتواند چشم اندازی روشنتر از آینده را برای ناظران ترسیم کند. آینده ای که در گروه تعامل نیروهای سیاسی و عملکرد آنها در شنگال است.

 

شنگال

 

شهر شنگال در ۱۴۰ کیلومتری غرب شهر موصل واقع شده و مرکز شهرستان شنگال است. این شهرستان از شمال با شهرستان ربیعه و از جنوب نیز با شهرستان بعاج همسایه می باشد.

 

شنگال از دیرباز یکی از مناطقی بوده که چه از نظر جغرافیایی و چه از نظر هویتی برای کُردها از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. جغرافیایی که به دلیل وجود کوهستان شنگال و نزدیکی آن به مرزهای سوریه از نظر نظامی نیز اهمیت بسیاری دارد.

 

پیش از سقوط حکومت بعث در عراق، یکی از مهمترین پایگاه های موشکی عراق در کوهستان شنگال قرار داشت.

 

همچنین یکی از اماکن مقدس ایزدی ها به نام "مزار "شیخ شرف الدین" در شنگال واقع شده و پس از شیخان دومین مکان مقدس ایزدیان جهان است.

 

ایزدیان ساکن شنگال

 

اکثر ساکنان شهرستان شنگال با جمعیتی حدود نیم میلیون نفر را شهروندان کُرد ایزدی تشکیل می دهند. ایزدی آیینی باستانی بوده و خاستگاه اصلی آنان بخش های جنوبی، شمال و غربی کُردستان می باشد.

 

پیروان این آیین در طی سده های گذشته به دلیل حملات پی در پی در دوران امپراتوری عثمانی و گروه های افراطی اسلامی به دیگر کشورها از جمله ارمنستان، گرجستان، لبنان، آلمان و روسیه مهاجرت کرده اند.

 

بر اساس براوردهای سازمان ملل تخمین زده می شود که حدود سه میلیون پیرو آیین ایزدی در سراسر جهان وجود داشته باشند.

 

اکثر ایزدی ها ساکن اقلیم کُردستان بوده و در منطقه ای در حد فاصل میان استان های دهوک، اربیل/ هولیر و نینوا ساکن می باشند.

 

بیشتر ایزدی ها عراق ساکن شهرهای شیخان، شنگال، برطله، بعشیقه و موصل هستند.

 

کشتار ایزدیان در یکصد سال گذشته

 

در طول یکصد سال گذشته بارها پیروان آیین ایزدی توسط همسایگان مسلمان و دولت ها و امپراطوری های حاکم بر خاورمیانه هدف قتل عام و کشتار قرار گرفته اند.

 

شهروندان ایزدی از این حملات با نام "فرمان" یاد می کنند. به گفته رهبران ایزدی در طول تاریخ ۷۳ فرمان علیه پیروان آیین ایزدی صورت گرفته است.

 

حملات به شهرها و روستاهای ایزدی پس از تصرف عراق توسط آمریکا بیشتر شده و در طی نزدیک به ۱۳ سال گذشته بارها روستاها و شهرهای کُردها ایزدی هدف حمله گروه های افراطی قرار گرفته است.

 

در ماه آگوست سال ۲۰۰۷ شاخه القاعده در عراق با تانکرهای بمبگذاری شده به شهرک قحطانیه در شهرستان شنگال حمله کردند که در نتیجه آن بیش از ۸۰۰ شهروند غیر نظامی ایزدی جان خود را از دست داده و نزدیک به دو هزار تن دیگر نیز مجروح شدند.

 

ایزدی ها تصرف شنگال و آواره شدن صدها هزار ایزدی و کشتار هزاران تن دیگر را فرمان ۷۳ علیه خلق خود می دانند.

 

حمله داعش به شنگال

 

پس از سقوط شهر موصل و متعاقب آن شهر تل عفر در غرب آن در ماه جولای، اعضای داعش شامگاه روز دوم آگوست به روستاهای شنگال حمله کرده و بامداد سوم آگوست مرکز شهرستان شنگال را بدون هیچ مقاومتی به کنترل خود در آوردند.

 

در پی سقوط شهر شنگال صدها هزار شهروند ایزدی از بیم کشتار از منازل خود گریختند و خود را به کوهستان شنگال رساندند.

 

یکی از دلایل سقوط شنگال عدم مقاومت نیروهای پیشمرگه در شهر شنگال و روستاهای تابعه آن بوده است.

 

فرمانده کل نیروهای حزب دموکرات کُردستان در منطقه شنگال صبح روز ۳ آگوست، پس از حمله داعش به مواضع آنها به نیروهای تحت فرمانش دستور داده بود تا از این منطقه عقب نشینی کنند و خود وی نیز پس از صدور این فرمان به همراه محافظانش از این منطقه گریخته بود.

 

سال گذشته یک روز پس از سقوط شنگال منبعی مطلع در خصوص رویدادهای موصل به NNSROJ گفته بود که "شیخ علو" فرمانده نیروهای نظامی حزب دموکرات کُردستان، به دلیل دسترسی نداشتن به تسلیحات و جنگ افزار های لازم و بدون اینکه به فرماندهان ارشد از خود اطلاع دهد اقدام به عقب نشینی کرده بودند.

 

بر اساس اظهارات مقامات محلی و همچنین "قاسم ششو" از اعضای حزب دموکرات کُردستان، پیش از سقوط شنگال حدود ۸ هزار پیشمرگه و پلیس در شنگال و روستاهای اطراف آن حضور داشته است.

 

مقامات نظامی و سیاسی حزب دموکرات کُردستان به هیچ وجه احتمال نمی داده اند که داعش از این منطقه مواضع آنها را هدف قرار دهد.

 

پس از عقب نشینی نیروهای پیشمرگه دست کم ۴۰۰ هزار شهروند ایزدی از بیم داعش از شنگال و روستاهای اطراف گریختند. بالغ بر ۱۰۰ هزار نفر از این تعداد به کوهستان شنگال پناه برده بودند که پس از چند روز و از طریق کریدوری که یگانهای مدافع خلق ایجاد کردند به دیرک و زاخو منتقل شدند.

 

همچنین نزدیک به ۴ هزار شهروند ایزدی از ترک کوهستان شنگال خودداری کرده و در این مناطق ماندند.

 

شنگال در حالی سقوط کرد که هزاران خانواده ترکمن و مسیحی در زمان سقوط شهر "تلعفر" در غرب موصل از بیم داعش به این شهر پناه برده بودند.

 

پس از تصرف این مناطق گزارش هایی از کشتار ایزدیان توسط داعش منتشر شد. همچنین داعش هزاران زن و دختر ایزدی و مسیحی را ربوده و به موصل  و دیگر شهرهای تحت کنترل خود منتقل کردند.

 

علی رغم وعده "مسعود بارزانی" رئیس پیشین اقلیم کُردستان برای تشکیل هیات تحقیق برای بررسی عوامل سقوط شنگال و محاکمه فرماندهان نیروهای پیشمرگه، تا کنون هیچ یک از وعده ها به سرانجام نرسیده است و هیچ فردی در این باره مورد بازخواست قرار نگرفته است.

 

از سوی دیگر "شیخ علو" که از وی به عنوان یکی از متهمان اصلی سقوط شنگال نام برده می شود امروز همراه با نیروهای پیشمرگه حزب دموکرات کُردستان به شنگال عزیمت کرده و در این عملیات شرکت کرده بود.

 

نیروهای موجود در شنگال

 

پس از سقوط موصل و گریختن نیوهای ارتش عراق، نیروهای پیشمرگه حزب دموکرات کُردستان در شنگال جای آنان را گرفتند. هرچند که مقامات ارشد این حزب شنگال را یکی از مناطق حوزه نفوذ خود می دانند اما سقوط شنگال معادلات را برای حزب دموکرات پیچیده کرد.

 

هم اکنون علاوه بر جنگاوران ایزدی نزدیک به حزب دموکرات کُردستان، شمار زیادی از ایزدی ها دوشادوش گریلاهای حزب کارگران کُردستان در حال نبرد با داعش هستند.

 

یگان های مدافع شنگال و یگان های مدافع زنان

 

پس از سقوط شهر شنگال یگان های مدافع خلق با همکاری نیروهای مدافع خلق (شاخه نظامی حزب کارگران کُردستان) از طریق کریدوری که در منطقه جزعه باز کردند راه را برای آواره های شنگال باز کرده و بخش های زیادی از شمال کوهستان شنگال و کوهستان شنگار را به کنترل خود در آوردند.

 

پس از باز شدن کریدور انسانی برای رهایی شهروندان ایزدی، شماری از ایزدی های شنگال توسط گریلاهای پکک آموزش دیدند و تحت نام یگان های مقاومت شنگال "ی.ب.ش" به کوهستان شنگال بازگشتند.

 

تخمین زده می شود که شمار نیروها ی.ب.ش حدود سه هزار نفر باشد. نیروهای مدافع شنگال در طی یکسال گذشته عملیات های وسیعی را در کوهستان شنگال و روستاهای جنوب کوهستان انجام داده و بخش های بزرگی از این مناطق را آزاد کردند.

 

همزمان زنان ایزدی عضو یگان های مدافع شنگال نیز تحت نام یگان های مدافع زنان سازمان یافته اند و در بسیاری از عملیات ها علی گروه داعش شرکت کرده اند.

 

یگان های مدافع شنگال همراه با گریلاهای پ.ک.ک کنترل بخش های وسیعی از کوهستان شنگال و چندین روستا از جمله خانا سور و گلی شیلو و چندین منطقه در مرکز شهر شنگال را در اختیار دارند.

 

یگان های مدافع شنگال

 

نیروهای مدافع شنگال "ه.پ.س" اواخر سال گذشته توسط یکی از اعضای شورای مرکزی اتحادیه میهنی که همزمان اهل شنگال می باشد تاسیس شد.

 

پس از تاسیس نیروهای مدافع شنگال، نیروهای امنیتی نزدیک به حزب دموکرات کُردستان "حیدر ششو" فرمانده این نیرو را به بهانه داشتن ارتباط با دولت مرکزی عراق و نیروهای حشد شعبی بازداشت کردند.

 

بازداشت حیدر ششو موجب افزایش تنش میان اتحادیه میهنی کُردستان و حزب دموکرات کُردستان شد و این فرمانده نظامی ایزدی پس از دو هفته آزاد شد.

 

گفته می شود پس از بازداشت ششو نیروهای وی تحت فرمان وزارت پیشمرگه قرار گرفته اند.

 

آماری رسمی از شمار نیروهای مدافع شنگال در دست نیست و تنها پیشتر حیدر ششو اعلام کرده بود که چند صد جنگجوی ایزدی تحت فرمان وی می باشند.

 

جنگجویان ایزدی نزدیک به حزب دموکرات کُردستان

 

جنگجویان ایزدی نزدیک به حزب دموکرات کُردستان متشکل از چندین نیرو با فرماندهی های جداگانه می باشد.

 

جنگجویان تحت فرمان قاسم ششو

 

"قاسم ششو" یکی از فرماندهان اصلی نظامی نزدیک به حزب دموکرات در شنگال است. این فرمانده نظامی در زمان عقبنشینی نیروهای پیشمرگه از شنگال حاضر به ترک این منطقه نشد و همراه با چند ده تن از نیروهای وفادار به خود در مزار "شرف الدین" موضع گرفت و از این مکان مقدس ایزدیان دفاع کرد.

 

علی رغم اختلافات و انتقادهای شدید قاسم ششو نسبت به حزب دموکرات کُردستان، وی پس از دیدار با مسعود بارزانی تغییر موضع داده و یکبار دیگر همچون فرمانده نیروهای وفادار به حزب دموکرات کُردستان به کوهستان شنگال بازگشت.

 

قاسم ششو یکی از منتقدان اصلی حضور گریلاهای پ.ک.ک در شنگال بوده و چندی پیش در گفتگو کانال روداو نزدیک به حزب دموکرات اعلام کرده بود که "حاضر هستیم متحمل یک فاجعه دیگر [انسانی] شویم، اما حضور گریلاهای پ.ک.ک و جنگاوران ی.پ.گ را در شنگال نخواهیم پذیرفت".

 

روابط قاسم ششو با حزب دموکرات کُردستان نیز زیر و بم های زیادی داشته است. حدود یک ماه پیش پس از افزایش تنش ها میان حزب دموکرات و حزب کارگران کُردستان در شنگال، این فرمانده نظامی به دلیل نادیده انگاشته شدن نقش وی در عملیات آزاد سازی شنگال به عنوان اعتراض با نیروهای خود به مزار شرف الدین بازگشته بود.

 

تخمین زده می شود که حدود یک هزار جنگاور ایزدی تحت فرمان حیدر ششو باشند. بیشتر نیروهای حیدر ششو در روستای سینونی در شمال کوهستان شنگال و مزار شرف الدین در کوهستان شنگال مستقر هستند.

 

علاوه بر "حیدر ششو" حدود یک هزار جنگاور ایزدی دیگر تحت فرمان سه فرمانده دیگر نظامی به نام های "قاسم دربو، قاسم سمیل و مام خلف" هستند.

 

این نیروها به دلیل ساختار عشیره ای جامعه ایزدیان روابط خوبی با یکدیگر نداشته و تنها حلقه اتصال این نیروها به یکدیگر حزب دموکرات کُردستان به رهبری مسعود بارزانی است.

 

فردای روز آزادی شنگال و نحوه اداره آن

 

هرچند که بسیاری از طرف های درگیر در عملیات آزاد سازی شنگال، مهمترین موضوع را آزاد کردن این شهر و روستاهای تابعه آن می دانند، اما وجود نیروهای مختلف با دیدگاه های سیاسی مختلف و بعضا متضاد آینده شنگال را با ابهام روبرو کرده است.

 

حزب دموکرات کُردستان در تلاش است با کمرنگ کردند فاجعه شنگال و سقوط این شهر همچنان خود را قیم شنگال معرفی کند. مقامات ارشد این حزب تاکید می کنند که این منطقه باید به اقلیم کُردستان متصل شود و از طریق حکومت اقلیم اداره شود.

 

از سوی دیگر نیروهای نزدیک به اتحادیه میهنی کُردستان به فرماندهی "حیدر ششو" بارها اعلام کرده اند که نحوه اداره شنگال را مردم این مطقه تعیین خواهند کرد.

 

حیدر ششو پیشتر از حکومت مرکزی عراق خواسته بود که ارتقاء حوزه اختیارات سیاسی، این شهرستان را به استان تبدیل کرده و اداره این منطقه را به شهروندان آن واگذار کنند.

 

نیروهای نظامی و سیاسی نزدیک به حزب کارگران کُردستان نیز خواستار مدیریتی مستقل برای کُردهای ایزدی شده اند.

 

شورای کُردهای ایزدی شنگال که اوایل بهار امسال در کوهستان شنگال توسط شماری از رهبران عشایر و فعالان ایزدی تشکیل شده بود، رسما خواستار تفویض اختیارات اداری و سیاسی شنگال به ایزدی ها شده بود.

 

موضوعی که موجب افزایش تنش میان حزب دموکرات و پ.ک.ک شد. حزب دموکرات با انتشار بیانیه هایی پ.ک.ک را متهم کرده بود که در نظر دارد شنگال را از اقلیم کُردستان جدا کند و آن را به عنوان کانتون به غرب کُردستان متصل کند. موضوعی که از سوی رهبران پ.ک.ک بلافاصله تکذیب شد.

 

علاوه به موارد فوق، تا کنون دولت مرکزی عراق اظهار نظری در رابطه با آینده سیاسی شهرستان شنگال نکرده است و ورود مقامات بغداد فردای آزادی شنگال می تواند بر پیچیدگی معادلات شنگال بیافزاید. بر اساس قانون اساسی عراق شنگال جزو مناطق مورد منازعه میان اقلیم کُردستان و دولت مرکزی عراق است که باید بر اساس ماده ۱۴۰ از طریق برگزاری رفراندوم وضعیت آن مشخص شود.

به روز شده در 11/12/2015 | جمعه ۲۲آبان۱۳۹۴/

برگرفته :«NNSROJ »

http://nnsroj.com/fa/detiles.aspx?id=40020&ID_map=19