نقش برجسته زنان مصری و تونسی در جنبش ضد استبدادی

مجله رادیویی زنان

 پریسا آزادیان

10 فوریه 2011

شرکت فعال زنان در جنبش ضد استبدادی در دو کشور مصر و تونس بیانگر این واقعیت غیر قابل انکار است که هیچ جنبشی بدون حضور گسترده و فعال زنان نمیتواند به پیروزی برسد.  جضور گسترده و فعال زنان در جنبش های منطقه کلیشه های نخ نما در باره کشور های منطقه را به چالش طلبیده است.  مجله زنان این هفته رادیو راه کارگر به بررسی جنبه هایی از نقش زنان و اهمیت حضور سازمانیافته آنان در جنبش ضد استبدادی مصر و انقلاب یاسمین تونس میپردازد.  

******************************************************************************

مروری بر مبارزات زنان مصر

یکی از مشخصات اصلی جنبش ضدّ دیکتاتوری مردم مصر حضور شجاعانه، همه جانبه و آزادی خواهانه زنان این کشور است. جنبش انقلابی مردم مصر بدون مداخله و حضور زنان قادر نبود که  دستگاه فاسد و مورثی حسنی مبارک و طرفداران غربی آن را با چنین بحرانی مواجه کند. دستگاه حاکمه مصر بیش از سه دهه است که تلاش میکند تا به مردم مصر و بویژه به زنان این کشور القا کند که آنان دو انتخاب بیشتر ندارند: یا دیکتاتوری کنونی و یا یک دیکتاتوری مذهبی که حقوق ابتدایی مردم این کشور و بطور اخص زنان را با این بهانه که خدا را در کنار خود دارند سرکوب میکند. تمرکز رسانههای غربی بر خطر قدرت گیری اخوان المسلمین از یکطرف، و غارت و حمله به موزهها و محلات ثروتمند نشین از طرف دیگر، دقیقا به منظور تاکید بر محدودیت قدرت انتخاب مردم مصر و زنان این کشور صورت میگیرند. با وجود تلاش دستگاههای تبلیغاتی برای رتوش کردن و پاک کردن زنان از جنبش ضدّ دیکتاتوری مصر، و تلاش دستگاه امنیتی مبارک برای جلوگیری از شرکت زنان در جنبش و درهم شکستن آن، حضور زنان در اعتراضات توده ای روز بروز گسترده تر میشود. صفحه فیس بوک "زنان مصر" که به منظور ثبت نقش غیر قابل انکار زنان در جنبش ضدّ دیکتاتوری این کشور ایجاد شده حاوی عکسها و مطالب متنوعی است که حضور وسیع زنان را نشان میدهد. عکسهای جمع آوری شده در این صفحه آلبوم دلگرم کننده ای است سرشار از شجاعت، قوّت و زیبایی شگرف جشن انقلابی زنان. این عکسها، از زنان با حجاب و بی حجاب، مسن و جوان، سمبل زنان سرفرازی هستند که در کنار مردان مصر برای پایان دادن به رژیمی که جز فقر، نا امیدی و نابرابری چیز دیگری ببار نیاورده است مبارزه میکنند. پیامهای مندرج در این صفحه نیز لبریز از حس همبستگی، غرور و امید است و بسیاری نوشته اند که "تو تنها نیستی".

زنان اما نه تنها مشارکت فعال دارند، بلکه در سازمان دهی شبکههای مقاومت، کمیتههای محلی، و سازمان دهی اعتراضات و راهپیماییهای عظیم در شهرهای مصر و بویژه قاهره نقش برجسته ای بازی کرده و میکنند. جنبشهای ضدّ دیکتاتوری بدون درهم شکستن فضای ترس و بدون ایمان به نیروی شگرف توده ای قادر به شکل گیری و پیشروی نیستند. زنان مصر در فروپاشی ترس نقش غیر قابل انکاری بازی کرده اند. از جمله پیشروان جنبش ضدّ دیکتاتوری در مصر اسما محفوظ است. اسما از بنیان گزاران جنبش جوانان ۶ آوریل است، جنبشی که در صف مقدم مبارزه علیه حسنی مبارک قرار داشته و دارد. بسیاری از مفسران تحولات مصر معتقدند که فیلم کوتاه اسما که در آن او از مردم مصر خواست که نترسند و اعلام کرد که او در تظاهرات ۲۵ ژانویه و برای پایان دادن به حکومت مبارک شرکت خواهد کرد، در تشویق جوانان مصری به شرکت در راهپیمایی "روز خشم" بسیار موثر بود. آنچه که در مورد پیام اسما قابل توجه بود نه استفاده او از اینترنت برای به چالش کشیدن دولت بلکه دعوت علنی، آشکار و شجاعانه او از جوانان مصر برای شرکت در تظاهرات بود. پیش از اسما بسیاری از فعالین مصری و از جمله خود او و دیگر اعضای جنبش ۶ آوریل با نام مستعار و بدون  برملا کردن چهره و هویت خود به سازمان دهی شبکههای مقاومت و دفاع از حقوق کارگران و زحمتکشان مصر دست زده بودند. اسما اما با بیباکی نه تنها دولت مبارک که هنجارهای مجازی و جنسیتی را به چالش گرفت.

نیروهای امنیتی مصر همواره با استفاده از بیشرمانهترین تاکتیک ها، از جمله با آزار جنسی، متلک گویی و بازجوییهای بدنی، سعی کرده اند تا از حضور فعال گسترده زنان در مبارزات و اعتراضات توده ای جلوگیری کنند. زنان مصر اما نه تنها در صف مقدم اعتراضات و گردهمایی های توده ای بوده اند، بلکه در سازمان دهی کمیتههای محلی، گاردهای ویژه میدان تحریر، برپایی چادرهای کمکهای اولیه، و مقاومت علیه قمه بدستان دولت مبارک پیشقدم بوده اند. زنان مصر همچنین با حضور فعال در فضای مجازی و شبکههای تلویزیونی مرتبا تکرار کرده اند که تا زمانی که مبارک نرود مذاکره ای در کار نخواهد بود. از جمله فعالترین این زنان ایسرا عبدل فاتح، آیدا سیف ال دوله، مازن حسن و فاتما امام هستند. نقش  زنان در خبر رسانی، در جلب حمایتهای بینالمللی و رسوا کردن دستگاههای تبلیغاتی و امنیتی رژیم، و همچنین در خنثی کردن شگردهای کثیف پلیس مصر برجسته بوده است. برای فعالین زنان در مصر، و برای آنان که از نقش کلیدی زنان در جنبشهای بزرگ مردم در مصر مطلع هستند، این حضور درخشان زنان باعث شگفتی نیست. نوال السعداوی نویسنده و فعال سرشناس ۸۰ ساله مصری که خود در تجمع عظیم میدان آزادی قاهره شرکت فعال دارد، گفته  است که زنان مصر دوش به دوش مردان برای عدالت، برابری و دموکراسی مبارزه میکنند.

********************************************************************************

مروری بر مبارزات زنان تونس

اعتراضات و شورشهای مردمی در تونس به حاکمیت یکی از خشنترین دولتهای منطقه یعنی دیکتاتوری بن علی پایان داد.   نقش زنان را در این پیروزی پرشکوه نمی توان نادیده گرفت.  زنان تونسی دوش به دوش مردان به خیانها آمدند و با سر دادن شعارهای " نان، آزادی و کرامت انسانی " در سقوط دیکتاتوری نقش برجسته ای ایفا کردند.  در این میان دو زن کشته شد و تعدادی زخمی شدند و همچنین مورد خشونت و سرکوب پلیس از جمله ضربات باتوم قرار گرفتند. یکی از درسهای مهم انقلاب تونس به مانند تمامی انقلاب های دیگر این است  که حضور سازمان یافته کارگران برای دستیابی به حتی حداقلترین خواستهها حیاتی است.  آنچه که کمر دیکتاتوری در تونس را شکست،  نقش اتحادیه سراسری کارگران بود   تونس بود که با فراخوان اعتصاب عمومی که نیروی عظیمی را علیه دیکتاتوری بن علی بسیج کرد. فراخوانهای اعتصاب اتحادیه سراسری کارگران تونس و حمایت فعال دانشجویان از آن تداوم حضور مردم و ادامه مبارزه را تضمین کرد و سرانجام به دیکتاتوری بن علی پایان داد .  در این میان جا دارد که به شرکت سازمانیافته زنان در این مبارزات اشاره کرد.  پروین اردلان از فعالان جنبش زنان ایران در این رابطه میگوید :«تونس به رغم سرکوب سیاسی، دارای اتحادیههای گسترده کارگری و اتحادیههای زنان است و تغییرات اخیر در تونس شورشی بیپشتوانه فکری و عملی نیست.»  با وجود سرکوب فراگیر در دوران دیکتاتوری بن علی که  برگزاری جلسات زنان برای بحث و بررسی در مورد شرایط و حقوق زنان ممنوع بود، برخی از انجمن ها و تشکل های زنان توانستند که تحت شرایط سرکوب به فعالیتهای خود ادامه دهند.    سوده راد در یادداشتی با عنوان تونس، انقلاب و مطالبات زنان  برابری، جدایی دین از سیاست، شهروندی در این رابطه میگوید:" سرکوب و خفقان در دوران بن علی، که همچنان بر سیاست تک حزبی تأکید داشت، آنچنان فراگیر بود که تجمع و گفت وگوی سایر احزاب و گروه های اجتماعی غیر ممکن بود. تا آنجا که با وجود تعهد تونس به کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان، حتی برگزاری جلسات زنانه برای بحث و بررسی در مورد شرایط و حقوق زنان ممنوع بود. با این حال در این مدت، جدا از انجمن های وابسته به حکومت شبکه ها و انجمن های محلی غیر وابسته نیز به فعالیت های خود ادامه می دادند. در میان این مجموعه ها، «انجمن زنان دموکراسی خواه تونس» و «انجمن تحقیق و توسعه ی زنان تونسی» با عملکرد قوی و مستقل از قدرت حاکم، توانستند جایگاه ویژه ای در میان تأثیرگذاردن بر حقوق زنان در تونس کسب کنند. از جمله فعالیت های اصلی این دو انجمن برگزاری کمپین برابری حق ارث، گشایش و مدیریت مرکز پذیرش و نگه داری زنان قربانی خشونت در تونس و راه اندازی مرکز مشاوره ی قضایی و انتشارات در این مورد است."

یکی دیگر از مشخصه های حضور زنان در این انقلاب طرح خواسته های سکولار، دفاع از برابر حقوقی زنان و مردان در تمامی عرصه ها و جدایی دین از سیاست است.  آنها برای طرح این مطالبات از دولت جدید تونس، در روز 29 ژانویه به دعوت انجمن زنان دموکراسی خواه تونس، انجمن تحقیق و توسعه ی زنان تونسی؛ کمیسیون زنان اتحادیه ی زنان شاغل تونسی، جمعیت برابری مغرب و کمیسیون زنان لیگ حقوق بشر تونس  دست به راهپیمایی در یکی از میادین اصلی پایتخت تونس زدند.  اصلی ترین شعار این راهپیمایی جدایی دین از سیاست بود.  پیش از این نیز تعدادی از زنان تونسی با امضا کردن توماری به طرح همین خواسته پرداختند.

 155 نفر از زنان ایرانی نیز که با گوشت و پوست خود تلفیق دین و سیاست را در طی 30 سال حاکمیت دستگاه دین لمس کرده از این حرکت حمایت کردند و در این رابطه پیامی منتشر کردند.  در این پیام چنین آمده است:" ما فعالین حقوق زنان ایران همبستگی خود را با مردم تونس و به ویژه با زنان مبارز این کشور که در پروسه ی شورانگیز اما دشوار برپایی جامعه ایی دمکراتیک، تضمین رعایت حقوق بشر و برقراری حکومت قانون در کشورشان مشارکت دارند، ابراز می کنیم. ما امضا کنندگان این نامه به ویژه با علاقه ایی توام با نگرانی، تاثیرات تحولات اخیر بر حقوق زنان تونس را پی می گیریم. ما شاهدیم که مدافعان برابر حقوقی زنان تونس از ضرورت حفظ حقوق فعلی و پیگیری دست آوردهای مبارزاتی خود در زمینه ی حقوق زنان غافل نیستند. فعالین جنبش زنان تونس باید بدانند که دست آوردهای آنها در مسیر مبارزه شان برای دمکراسی و برابری زنان تاثیر تایین کننده ایی بر منطقه خواهد گذاشت و به الگویی برای همه ی ما زنان تبدیل خواهد شد. امروز هر پیروزی و دست آورد زنان تونسی، به منزله ی پیروزی همه ی زنان کشورهای اسلامی خواهد بود.شور و امید مردم تونس به ما نیز سرایت کرده است. ما نیز چون مردم تونس بذر امید را در دل کاشته ایم که بر سر حقوق زنان معامله ی سیاسی صورت نگیرد و زنان بتوانند در پروسه ی بازسازی و دفاع از دمکراسی تونس دخیل باشند. ما نیز امیدواریم که شهروندان تونسی نه تنها دست آوردهای خود را با احترام به حقوق زنان تضمین کنند بلکه قدم های جدی برای تضمین و تحقق کامل برابری زنان در مقابل قانون و مشارکت مساوی آنها در زندگی اجتماعی و سیاسی بردارند. ما نیز امیدوار شده ایم که پیروزی مردم تونس الهام بخش مردمان دیگر کشورهای منطقه ی ما در راه اتخاذ قدم های مشخص و مستحکم برای تضمین حکومت مردم بر مردم، حمایت از حقوق زنان و برابری همه شهروندان شود."