نگاهی به ترازنامه پروژۀ نیروگاه بوشهر

محمدرضا شالگونی

شروع سوخت گذاری نیروگاه اتمی بوشهر ( شنبه ۳۰ مرداد ۸۹ ) از طرف رهبران جمهوری اسلامی یک حادثه بسیار مهم و حتی تاریخی ارزیابی شد. بالاخره آنها توانستند ، علیرغم همه فشارهای "استکبار جهانی" ، طرح نخستین نیروگاه اتمی کشور را به سرانجام برسانند. اما نگاهی به ترازنامه این طرح نشان می دهد که همه ماجرا چیزی نبوده جز دویدن در پی باد.

آغاز ماجرا به سال ۱۳۵۵ می رسد که رژیم شاه قرارداد ساختن نیروگاه را با شرکت آلمانی "کرفت ورک اونیون آ.گ" قطعیت داد. در سال ۱۳۵۷ ساختمان یکی از دو رآکتور نیروگاه ۵۰ در صد و دیگری ۸۵ در صد انجام شده بود که در نتیجه انقلاب و بعدها شروع جنگ ایران و عراق و حملات هوایی عراق به آن متوقف گردید. در سال ۱۳۷۱ جمهوری اسلامی برای ادامه طرح با روسیه وارد مذاکره شد و قرارداد ساختن نیروگاه به وسیله یک شرکت روسی بسته شد و قرارداد نهایی در ژانویه ۱۹۹۵ ( دی ۱۳۷۳ ) به امضاء رسید. طبق این قرارداد می بایست نیروگاه بوشهر حداکثر تا پایان سال ۲۰۰۰ ( پائیز ۱۳۷۹ ) یعنی ده سال پیش راه اندازی شود. مبلغ قرارداد ۲/۱ میلیارد دلار بود که به روایت گزارش های رسمی در طول این سال ها ۱۰ درصد برآن افزوده شده است. البته فراموش نباید کرد که هزینه واقعی مانند هر چیز دیگر در جمهوری اسلامی معلوم نیست. زیرا هردو طرف قرارداد از فاسدترین نظام های سیاسی جهان محسوب می شوند و پوشش های امنیتی هاله ابهام غلیظی دور هزینه های واقعی طرح می پیچد که شاید حتی بعدها هم ندانیم که پس ِ پرده کی چه گرفته و کی چه داده است. دستگاه های تبلیغاتی جمهوری اسلامی سرو صدا راه انداخته اند که تکنولوژی به کار گرفته شده در این نیروگاه در دنیا بی نظیر است ، که از حق نباید گذشت که چنین است. زیرا خودِ این طرح بی همتاست ، طرحی که ۳۵ سال از آغاز آن می گذرد و در این مدت در ایران و روسیه نظام های سیاسی عوض شده اند و وقفه های مکرر ، در آمیختن تکنولوژی و حتی مصالح و قطعات آلمانی و روسی و فشارهای دائمی بین المللی برای متوقف کردن طرح ، "شتر- گاو- پلنگی" به وجود آورده که معلوم نیست آینده آن چه خواهد بود.

حال یک لحظه تأمل کنید: طرحی که قرار بوده حداکثر در طول ۵ سال اجرا شود ، به یک روایت ۳۵ سال طول کشیده و به روایتی دیگر ۱۵ سال ، با هزینه های مستقیم ( و مخصوصاً ) غیر مستقیم بسیار بالا و آینده ای نامعلوم. چنین طرحی را یک پیروزی بزرگ و تاریخی برای مردم ایران قلمداد می کنند که سرآغاز دستیابی ما به تکنولوژی طلایی هسته ای است و انرژی ارزان و تمییز در اختیار ایرانیان خواهد گذاشت. تازه این مقدمه ای است برای طرح های بزرگ تری که مردم ایران و مخصوصاً زحمتکشان این کشور همین الآن لگدش را می خورند. فراموش نباید کرد که طرح بوشهر کم هزینه ترین و کم دردسرساز ترین بخش طرح هایی است که رهبران جمهوری اسلامی برای اتمی کردن ایران در دست اجرا دارند و برای رسیدن به آن با زندگی ۷۳ میلیون ایرانی قمار می کنند. بنابراین با تأملی در باره ترازنامه تاکنونی پروژه نیروگاه اتمی بوشهر می توانیم به تصور روشنی از هزینه های قمار بزرگ جمهوری اسلامی که هست و نیست کشور در آن داو گذاشته شده است ، دست یابیم.

رهبران رژیم دستیابی به تکنولوژی هسته ای را یکی از شرایط حیاتی استقلال سیاسی و اقتصادی کشور قلمداد می کنند. با فضایی که در باره برنامه هسته ای ایران در سطح بین المللی درست شده ، اکنون می توان دید که اصرار رژیم برای غنی سازی اورانیوم در داخل کشور بسیار پرهزینه و بسیار پرخطر خواهد بود. فرض می کنیم که امریکا و اسرائیل جرأت حمله به ایران را پیدا نمی کنند. چنین فرضی البته نادرست و در بهترین حالت ، بسیار خوشبینانه است. اما ادامه همین تحریم هایی که شروع شده اند ، ما را به کجا خواهد برد؟ حتی با خوشبینانه ترین ارزیابی ها قطعی است که اقتصاد ایران صدمات جبران ناپذیری خواهد دید ، اقتصادی که همین الآن هم در آستانه فروپاشی است. آنها می گویند که این تحریم ها چیز تازه ای نیست و جمهوری اسلامی در تمام طول موجودیت اش با انواع تحریم ها روبرو بوده و همچنان دوام آورده است. اما دو چیز را نباید فراموش کرد: نخست این که تحریم های آغاز شده از جهاتی بی سابقه اند و از همین حالا روشن است که فشار مضاعفی بر اقتصاد کشور وارد خواهند آورد. دوم این که هزینه تحریم های گذشته فاجعه بار بوده است. کافی است فقط به دو - سه فقره توجه کنیم: بیست سال بعد از پایان جنگ ایران و عراق ، جمهوری اسلامی بیش از ۴۰ درصد بنزین مورد نیاز کشور را از خارج وارد می کند ، در حالی که اگر در همین مدت با اختصاص بخشی از هزینه هنگفت بنزین وارداتی ، هر دو سال یک پالایشگاه می ساختند ، کشوری که صاحب دومین ذخایر نفتی جهان است ناگزیر نمی شد ، سالانه بخش بزرگی از در آمد خود را در واردات بنزین هدر بدهد. گزارش های زیادی نشان می دهند که صادرات نفت ایران اکنون به زیر ۲ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است. برای افزایش صادرات و حتی جلوگیری از کاهش آن ، کشور به سرمایه گذاری سنگین در صنعت نفت نیاز دارد. ایران صاحب دومین ذخایر گاز جهان است ، ولی سرمایه کافی برای استخراج و انتقال آن به خارج ندارد. زیر ساخت های کشور حتی برای تأمین آب و برق مورد نیاز مردم در حال فروپاشی است. اینها فقط چند فقره از نتایج تحریم های تاکنونی است. تردیدی نیست که تحریم های جدید وضع را بدتر خواهد کرد. حتی اگر بپذیریم که انرژی هسته ای یکی از شرایط لازم برای استقلال سیاسی و اقتصادی کشور است ، آیا نمی توان راه دیگری برای رسیدن به استقلال سیاسی و اقتصادی در پیش گرفت؟ تا اینجا جمهوری اسلامی اقتصاد ما را حتی در حوزه کشاورزی ، بیش از پیش به خارج وابسته کرده و کشوری که اکنون حتی در صدر فهرست کشورهای وارد کننده گندم و برنج جهان است ، می خواهد با قمار بر سر انرژی هسته ای به استقلال اقتصادی دست یابد! شرط عقل اقتضاء می کند که حتی اگر انرژی هسته ای می خواهید ، لااقل حالا به همین نمونه پروژه نیروگاه بوشهر اکتفا کنید و کشور را به لبه پرتگاه جنگ و تحریم های دراز مدت و فلج کننده تر نکشانید!

اما این توسل به عقل سلیم به جایی نخواهد رسید. آنچه برای زندگی مردم و موجودیت کشور عقلانی است ، برای رهبران جمهوری اسلامی بی معناست. زیرا منافع آنها با منافع مردم ایران همسو نیست ، در رویارویی است. آنها عقلانیت خاص خود را دارند و به خوبی می دانند که بدون نگهداشتن خطر دشمن خارجی در دروازه ، نمی توانند حکومت شان را حفظ و توجیه کنند. تردیدی نیست که امپریالیسم امریکا در مورد مسأله هسته ای ایران سیاست کاملاً زورگویانه ای را دنبال می کند ، اما برای خنثی کردن طرح های امپریالیستی آنها ، قبل از هر چیز لازم است چاشنی انفجاری پروژه هسته ای جمهوری اسلامی خنثی شود. برای مقابله با طرح های جهان خوارانه امپریالیسم ما به یک نظام دموکراتیکِ پاسخگو به مردم ایران نیاز داریم و این بدون رهایی از چنگال جمهوری اسلامی شدنی نیست.