پاپ فرانسیس:

 نوید یک واتیکان بهتر؟

روشنگری

پاپ فرانسیس روز پنجشنبه ۲۴ سپتامبر۲۰۱۵ برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل وارد نیویورک شد. پاپ در سخنرانی های خود در آمریکا درعین تاکید بر ضرورت حمایت از ستمدیدگان، محرومان، پناهندگان و محیط زیست، به موعظه بسنده نکرد بلکه از آن فراتر رفته و به سیاست هایی که این مصائب را تولید میکنند نیز اشاراتی داشت، از جمله خطاب به قانگزاران گفت : « چرا سلاح های کشنده به کسانی فروخته میشود که قصد دارند رنجی غیرقابل توصیف را بر انسان ها و جوامع اعمال کنند؟ متاسفانه، پاسخ چنانکه همه میدانیم فقط پول است- پولی آغشته به خون، و اغلب خون بیگناهان. درمقابل این سکوت شرم آور و سرزنش بار، وظیفه ما رویارو شدن با مساله و توقف تجارت اسلحه است.»

مواضعی که پاپ اختیارمیکند البته اهمیت دارد. باید توجه داشت که کلیسای کاتولیک حدود ۱٫۲ میلیارد عضو دارد که بخش بزرگی از آن عمیقا به پاپ باورمندند. آنچه او میگوید میتواند این خیل عظیم پیروان را بیدار کند و یا در خواب و خلسه قرون وسطایی فرو ببرد. در حالیکه رهبران مذهبی از تهران تا مکه، یا خیل رهبران بنیادگرای مسیحی و یهودی راه دوم را انتخاب کرده اند، پاپ فرانسیس طی مدتی که به این مقام برگزیده شده، به اقداماتی دست زده که بسیاری را متقاعد کرده که او میکوشد در یکی از سرسخت ترین و قشری ترین و در عین حال قدرت مندترین بنیادهای مذهبی جهان تحولی ایجاد کند.

فرانسیس از همان نخستین روزهای انتخابش ، از اقامت در قصر ویژه اقامت پاپ ها خودداری کرد و بجای آن هتلی را در داخل واتیکان برای اقامت خود انتخاب کرد که زوار معمولی کاتولیک هم در آن اقامت میکنند. او در نشستی با کاردینال ها و کارکنان واتیکان ، محیط بسته و حرمسرا وار واتیکان را مورد انتقاد قرار داد و رواج توطئه، شایعه، رقابت، خودبزرگ پنداری ، آلزایمر روحانی، شیزوفرنی فلسفی، تفرعن و فقدان روحیه لطیفه و مطایبه را از جمله بیماری های ناشی از این محیط خواند و خود به مزاح گفت شاید به این علت در هتل میان مردم اقامت گزیده تا خود را از توطئه مسموم شدن حفظ کند. مزاحی که برخی گفته اند خیلی هم دور ازواقعیت نبود و حتی اشاره کرده اند که پاپ قبلی بندیکت نیز از ترس چنین توطئه ای بود که قصد داشت به بهانه پیری استعفا دهد، تصمیمی که در محیط قشری واتیکان خود یک تحول بزرگ به حساب می آمد.

فرانسیس گفته است واقعیت مهمتر از دگم است و کلیسای کاتولیک باید خود را با واقعیت های روز انطباق دهد. او حتی در رابطه با برخی از دگم های سمج و آزار دهنده کلیسای کاتولیک – از جمله طلاق ، سقط جنین و همجنسگرایی – اقداماتی را آغاز کرده است، البته با احتیاط بسیار. مثلا در رابطه با سقط جنین اواز مجامع پیرو خود خواسته است حداقل در سال کلیسایی جاری که « سال رحمت» خوانده میشود زنانی را که سقط جنین کرده اند و بنابراین در مکتب کاتولیک گناهکار و مرتد محسوب میشود بخشیده و اجازه دهند آنهادر مراسم عشاء درکلیسا شرکت کنند. یا درمورد طلاق او گفته است: «گاهی طلاق اخلاقا لازم است». جمله معروف او در پاسخ سوالی که نظرش را در مورد همجنسگرایی پرسیده بودند : «من که باشم که خود را جای داور قرار دهم»، به روشنی هم نظرش برای تحول و هم روش محتاطانه اش به قصد حفظ تعلق به دکترین سنتی کلیسای کاتولیک را نشان میدهد.

پاپ فرانسیس از هنگامی که به این مقام برگزیده شد نسبت به فقر، نابرابری، تخریب محیط زیست واکنش نشان داده است و اغلب نه فقط با موعظه. برای مثال در رابطه با فاجعه عظیم اخیر پناهندگان سوری ، او از همه مجامع کاتولیک اروپا درخواست کرد حداقل یک خانواده پناهجوی سوری را در پناه خود بگیرند از جمله دو مجمعی که در خود واتیکان قرار دارند، دو پناهنده را پذیرفتند. با توجه به اینکه فقط در ایتالیا و آلمان ۴۰۰۰۰ مجمع کاتولیک وجود دارد، این رهنمود را نمیتوان کم اثر خواند. گفته میشود حتی در قاره آمریکا نیز مجامع کاتولیک خود را برای پذیرش پناهندگان آمریکای لاتین آماده میکنند.

پاپ در جریان سفر به بولیوی، اکوادو و پاراگوئه، بر یکی از گناهان بزرگ کلیسا که حتی بسیاری از تاریخ نویسان و نخبگان غیرمذهبی آمریکایی و اروپایی از تایید آن ابا دارند، انگشت گذارد و در مقابل انبوه مردمانی که برای شنیدن سخنرانی او آمده بودند از مردمان بومی آمریکا به خاطر تعدی کلیسای کاتولیک طلب بخشایش کرد.

پاپ همچنین در سخنرانی های خود، از جمله در سفیر اخیر به آمریکا، خصلت بیرحمانه سرمایه داری را که پیشروی اش را از طریق ایجاد عدم تعادل و به حاشیه راندن جمعیت فقیر و تخریب محیط زیست تامین میکند، مورد انتقاد قرار داده و هرنوع بی عدالتی اعم از اقتصادی، اجتماعی، جنسیتی، فرهنگی و محیط زیستی را محکوم میکند و و حق انسان را بر کار، سقفی بر سر و بر زمین « به عنوان خواهری که همزی بشر است و مادری که آغوشش را برای در برگرفتن انسان باز کرده » حقوق مقدس میخواند.

فعالیت پاپ فرانسیس در مورد سلامت محیط زیست مستمر و امری شناخته شده است که مورد ستایش بسیاری از فعالان محیط زیست قرار گرفته است. او در این رابطه رساله ای تنظیم کرده است که در بیشتر کشورهای آمریکای لاتین در راس پرفروشترین رساله ها قرار گرفته است. تحت نظر فرانسیس در این رابطه سمیناری درواتیکان برگزار شد که در آن از برخی از فعالان سرشناس محیط زیست فارغ از مذهب و عقیده آنها، از جمله نوامی کلاین، زن، سکولارو یهودی، است برای نظرخواهی در مورد این جزوه دعوت به عمل آمده بود. نوامی کلاین در مقاله ای در نیویورکر جزوه او را مثبت و سیاست او را «رادیکال» خواند.

هنگامی که فرانسیس به مقام پاپی برگزیده شد، یک روزنامه نگار سرشناس آرژانتینی «هوراشیو وربینسکی» او را مورد انتقاد قرار دا د که در دوره حکومت نظامی، در مقام رهبری کلیسای ژزوئیت با ژنرال های جنایتکار همکاری کرده و حتی دو کشیش ژزوئیت را تحویل داده است.

در تحقیقات برخی از روزنامه نگاران در دو سال اخیر، این اتهام رد شده و عده ای حتی شهادت داده اند که پاپ در آن زمان هم تلاش میکرد به قربانیان ژنرال ها کمک کند. به هرحال هرچند فرانسیس به «الهیات رهابخش» که به دفاع از قربانیان دیکتاتوری و مردم فقیر برخاسته بود تعلق نداشت، اما به گفته این شاهدان او فاصله خود را با نظامیان حفظ کرد و تا آنجا که توانست به شیوه خود به قربانیان دیکتاتوری کمک کرد و حتی در مورد دو کشیش مزبور چند بار با اعضای خونتای نظامی دیدار کرد تا جان آنها را نجات دهد.

گذشته هرچه بود، اقدامات پاپ در دو سال اخیر، هم در جهت ایجاد فضای سالم تر در درون ساختار بسته نهاد واتیکان وهم در رابطه با عملکرد جهانی این نهاد، عموما تصویر مثبتی برجای گذاشته است بطوریکه حتی نظر برخی از «مرتدان» بنام کلیسا را نیز جلب کرده است. رائول کاسترو برادر فیدل کاسترو و رهبر کنونی کوبا، بعد از یک دیدار طولانی خصوصی با پاپ فرانسیس در مقابل سوال خبرنگاران گفت اگر پاپ چنین ادامه دهد ممکن است من به کلیسا بازگردم! شاید بتوان این گفته او را شوخی تلقی کرد، ولی با توجه به سوابق هردو طرف این دیدار و تاریخچه سیاست های آنها در آمریکای جنوبی و تقابل آنها، بی تردید این اظهارنظر چیزی فراتر از شوخی و یا پوپولیسم به قصد جلب نظر طرفداران پاپ را به نمایش میگذارد.

دیدار مزبور در جریان سفر ۵ روزه اخیر پاپ به آمریکا صورت گرفت و پاپ از هاوانا به ایالات متحده رفت، امری که بسیاری از جمهوریخواهان و مخالفان لغو تحریم های کوبا را خوشحال نکرد، بویژه که با توجه به محبوبیت پاپ نزد بخش وسیعی از رای دهندگان به جمهوریخواهان ، آنها نمیتوانستند علنا به انتقاد و سرزنش گسترده او برخیزند. هم اوباما و هم رائول کاسترو هریک جداگانه گفته اند نقش پاپ فرانسیس در عادی سازی روابط دو کشور بسیار موثر بوده است.

باید توجه داشت پاپ فرانسیس در تمام این دوره سعی کرده خود فاصله خود را از احزاب و قدرت های حاکم اعم از راست و چپ حفظ کند. او صریحا تاکید کرده که او به دکترین سنتی کلیسای کاتولیک تعلق دارد.او در سفر به آمریکای لاتین در جریان یک سخنرانی در بولیوی، در عین اینکه پیشرفت های اجتماعی ناشی از سیاست ها رافائل کوررا در اکوادور و اوو مورالس در بولیوی و اقدامات آنها در حمایت از مردمان محروم را ستود، هشدار داد : « همه ایدئولوژی هابه ضد خود ختم میشوند، به جای اینکه به فکر مردم تکیه کنند، مدعی فکر کردن به جای مردم میشوند» و سپس بلافاصله به نقد نیروهایی پرداخت که به هر وسیله ای متوسل میشوند تا خود را در قدرت نگاهدارند.

باروی کهنه واتیکان، این قدرتمندترین نهاد مذهبی جهان، که قرن ها حافظ دگم های سپری شده قرون کهن و حافظ نیروهای واپسگرا در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، جنسیتی و فرهنگی بوده است، به نظرنمیرسد بتواند با اقدامات یک پاپ سرکش، یا اندکی سرکش، ترک بردارد. با وجود این همه نهادهای ماندگار هرقدرهم سنتی باشند برای حفظ خود نیاز دارند با واقعیت ها روز کم و بیش انطباق پیدا کنند. حتی قبل از پاپ فرانسیس هم به نظر میرسید گرایش هایی در درون واتیکان در این جهت تلاش میکنند. با پاپ جدید پنجره ای به فضای روز باز شده است. دامنه ورود و نفوذ هوای تازه و حتی دوام و عملکرد آن هنوز معلوم نیست. شاید همه چیز به تحولاتی کوچک و یا شاید انتخاب یک کاردینال زن ختم شود.

اما در حال حاضر کنشگران محیط زیست، بیش از همه به این دریچه چشم دوخته اند، زیرا تلاش پاپ برای روشنگری در این زمینه مصرانه، صریح و آشکار است. کنشگران محیط زیست نیاز به بسیج افکار عمومی و اعمال فشار بر دولت ها و صاحبان سرمایه دارند و پاپ ۱٫۲ میلیارد گوش شنوا در اختیار دارد.

۵ام, مهر ۱۳۹۴

برگرفته از:«روشنگری»

http://www.roshangari.net/?p=46195