«مارکس دوباره مطرح می‌شود»

گفتگو با طارق علی

ترجمه‌ی آرش عزیزی

سرویس خبری ایندو-آسیا

مقدمه‌ی مترجم: طارق علی، مارکسیست برجسته‌ی پاکستانی-بریتانیایی اخیرا در سفر به هندوستان در مورد اهمیت مجدد مارکس با نشریات آن کشور گفتگو کرد. صحبت‌ّهای علی در میان بحث مهمی از راه می‌رسد که در هندوستان در گرفته: مامتا بانرجی، نخست‌وزیر ناسیونالیست ایالت «بنگال غربی» که پس از ۳۴ سال حکومت بی‌وقفه‌ی کمونیست‌ها سال گذشته در این استان به قدرت رسید، گفته می‌خواهد مارکس و انگلس را از کتاب‌های درسی بچه‌ها پاک کند. اقدامی که با اعتراض شدید چپ‌های هندوستان و البته بحثی ملی در مورد جایگاه مارکسیسم در هند و ماهیت آموزش و پرورش در بنگال و سایر ایالت‌ها همراه بوده است.

***

ترجمه‌ی آرش عزیزی

دهلی - رمان‌نویس،‌ تاریخدان و فعال سیاسی برجسته‌ی پاکستانی‌الاصل، طارق علی، می‌گوید بیست و یک سال پس از سقوط بلوک شرق،‌ کارل مارکس دوباره برای دانشجویان سیاست، اقتصاد و تاریخ معاصر در سراسر جهان که می‌خواهند سرمایه‌داری را بفهمند مطرح می‌شود.

علی، که در لندن زندگی می‌کند، به گزارشگران در این‌جا گفت: «مارکسیسم یکی از آن چیزهایی است که مردم شروع به خواندنش کرده‌اند. من دانشگاه‌هایی در آمریکا می‌شناسم که در‌ آن دانشجویان محافل مطالعه‌ی مارکسیستی درست کرده‌اند تا سرمایه‌داری را بفهمند.»

علی، ۶۸ ساله، که به مناسبت چاپ زندگی‌نامه‌ی کوتاهش از فیض احمد فیض، شاعر مترقی پاکستانی، به هند آمده بود گفت مارکس «دوباره در اروپا پرفروش شده چون جوانان از او صحبت می‌کنند.»

به گفته‌ی او، مارکسیسم به آن نوعی که در روسیه و چین موجود بود از میان رفته.

«… و این موضوع بدی نیست… (آن نوع مارکسیسم) واقعا اعضای حزب را آموزش نمی‌داد و نمی‌گذاشت نقادانه فکر کنند تا بتوانند لایه‌ای اجتماعی بسازند که بتواند فکر کند و تمام مارکس همین بود. این راه ابلهانه‌ای برای ساختن سازمان سیاسی بود.»

علی گفت: «در میان افسانه‌های یونان، مارکس بیش از همه عاشق پرومتئوس بود که از بهشت اخراج شد… با این‌همه پرومتئوس به زمینی‌ها، آتش را هدیه داد. اگر آن‌ها از آن (ایدئولوژی) بد استفاده کردند تقصیر مارکس نبود.»

او در توضیح رابطه‌ی متخاصم امروز بین مذهب و سیاست گفت: «استفاده از مذهب توسط احزاب سیاسی برای پیش بردن برنامه‌هایشان سنت تاریخی دیرینه‌ای در سراسر جهان بوده است… و همش هم برنامه‌ای استبدادی است.»

او افزود: «وقتی این کار را به نام اسلام می‌کنند من خشمگین می‌شوم چرا که تاریخ اسلام در بسیاری نقاط جهان تاریخ نارضایتی از درون است. عروج مذهب پدیده‌ای معاصر است.»

علی که یکی از بهترین سخن‌وران جهان روشنفکران معاصر سوسیالیست دانسته می‌شود حرف‌هایش را با طنزی غلیظ همراه می‌کند.

«رئیس‌جمهور جدید پاکستان (آصف علی زرداری) اهل مذهب نیست… یکی از نکات مثبت در مورد او هم همین است. مذهب او پول و پول بقیه‌ی مردم است.»

با خنده گفت: «تعجب کردم که چرا رفت اجمیر… اما معلوم خواهد شد. همه چیز در پاکستان افشا شده، کشور عوض شده.»

او اضافه کردن که ساکنین لاهور نزد الله دعا می‌کردند «که به آمریکا همزاد زرداری را اعطا کند.»

طارق که پدرش مظاهر علی خان، روزنامه‌نگار و مادرش، طاهره مظاهر علی‌خان، فعال بود، کارشناس تاریخ نظامی اسلام و جنبش‌های چپ در سراسر جهان به حساب می‌آید.

او ۱۷ کتاب  از جمله «پروتکل بزرگان سدوم و سایر مقالات»، «سندروم اوباما»، «دوئل: پاکستان بر مسیر فرار قدرت آمریکا» و «خمسه‌ی اسلامی» (تاریخ تخیلی پنج قسمتی در مورد تمدن‌های باستانی اسلامی ‌و صدها مقاله در بیان دیدگاه‌هایش برای «ساختار اجتماعی آزاد، متفکر و عادلانه» نوشته است.

از علی اغلب به عنوان «الهام‌بخش» ترانه‌ی سال ۱۹۶۸ رولینگ استونز به نام «مرد مبارز خیابانی» (Street Fighting Man) نام برده می‌شود. گفتگوی او با جان لنون به آن خواننده‌ی مشهور الهام داد تا بعدها ترانه‌ی «قدرت به دست مردم» (Power to The People) را بنویسد.

این روشنفکر چپ از آمدن به هند دل خوشی ندارد.

«آخرین بار که آمدم سال ۲۰۰۶ بودم. بیشتر در کلکته بودم (و کمی در دهلی.) ویزا گرفتن سخت است. برای ویزای هند باید سه ماه صبر می‌کردم.»

«همین رنج است که از بوروکراسی مي‌بینیم. دیگر مثل دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ ساده نیست.»

«امیدوارم این تنش‌ها که بعد از ۱۱ سپتامبر شروع شد مردم عادی که در شبه‌قاره سفر می‌کنند مجازات نکند. بدون سفر نمی‌توان چیزی یاد گرفت…»

علی گفت دارد کتاب جدیدی می‌نویسد. «راجع به امپراتوری آمریکا است و این‌که چقدر طول خواهد کشید.» او انتظار دارد این کتاب ظرف یک سال به پایان برسد.

منبع: سرویس خبری ایندو-آسیا (IANS)، ده آوریل ۲۰۱۲