برکناری  محمد مرسی

صادق افروز

حضور میلیون ها نفر از مردم مصر که برای ابراز مخالفت با سیاست های اخوان المسلمین و پایین کشیدن محمد مرسی نماینده این جریان در مسند ریاست جمهوری ،  به خیابان های شهر های مختلف مصر آمده بودند ،  آنچنان خیره کننده و غیر منتظره بود که همگی را به شگفتی واداشت .تنها دوسال پس از سرنگونی دیکتاتوری مبارک ، جنبش عظیم اعتراضی علیه دیکتاتوری دیگری در این پرجمعیت ترین کشور عربی اوج گرفت .مبارک در راس رژیمی قرار داشت که پایه های اصلی اش را نظامیان تشکیل می دادند .ارتش اگرچه با  تسلیم مبارک بطور موقت عقب نشینی کرد ولی ماشین ارتش سرجای خود ، دست نخورده باقی ماند .یک سال پس از سرنگونی مبارک ، محمد مرسی به ریاست جمهوری مصر برگزیده شد . مرسی از همان روز های اول ریاست جمهوری ، خود را در مواجهه با ارتش از یک سو ، هواداران اسلامی اش از سوی دیگر و همچنین در مواجهه با جنبش انقلابی می دید .جنبش انقلابی  که از دوران مبارک نضج گرفته بود  و در مبارزه علیه این رژیم ،  روز بروز رادیکال تر و تشکیلاتی تر می شد ، خواست های دمکراتیک و سوسیالیستی خود را مطرح می کرد .ارتش بجا مانده از دوران مبارک که دست نخورده برجامانده بود و از آغاز دوران سادات با کمک های عظیم مالی امریکا روی پا ایستاده بود و در اقتصاد کشور نیز وزنه نیرومندی بود ،  و  نیروهای اسلامی شامل اخوان المسلمین و سلفی ها  که مرسی را از خود می دانستند  ،  تقاضای اجرای قوانین شریعت را داشتند  .مرسی از همان ابتدا،  کار   خود را با جنبش انقلابی یکسره کرد و به خواست های آنان جواب منفی داد .در اجرای طرح های نئولیبرالی مخارج دولت را کمتر کرد .از طرح های رفاهی کاست  و دست سرمایه داران را بازتر کرد .ولی مرسی بین اسلامی ها و ارتش نوسان می کرد .ارتش اگرچه از اقدامات   مرسی بر اجرای طرح های نئولیبرالی خشنود بود ولی تصویب قوانین اسلامی را که بزرگترین منبع اقتصادی کشور ، یعنی توریسم را به خطر می انداخت ، نمی پسندید .در دوره یک ساله ی  دولت مرسی  اقدامات مهمی در تغییر ساختار کشور انجام نشد .ارتش و پلیس و زندان ها و نیروهای سرویس مخفی و امنیتی سر جای خود محفوظ ماندند .وزارت کشور نیز در کنترل ارتش بود .دولت مرسی به اداره ی وزارت خانه های کم اهمیت تر سرگرم بود .

در ادامه گسترده تر شدن دامنه نارضایتی ها جنبش تمرد شکل گرفت .جنبش تمرد ، با جمع آوری امضا برای وادار کردن محمد مرسی به ترک مقام ریاست جمهوری ،  از 28 آوریل آغاز بکار کرد .در 29 ژوئن 2013 تعداد امضا ها به میزان 22 میلیون رسید .این تعداد امضا به مراتب بیش از تعداد آرای مرسی در سال قبل بود . تدارک دهندگان جنبش تمرد اعلام کرده بودند که به مرسی تا دوم جولای 2013 وقت می دهند تا از مقام خود استعفا کند ، در غیر اینصورت به نافرمانی مدنی دست خواهند زد .جنبش شایفنکم ، جنبش کفایه ،جبهه نجات ملی ، جنبش ششم آوریل از جمله حمایت کنندگان این حرکت بودند .همچنین از میان شخصیت های معروف سیاسی ، محمد البرادعی ، احمد شفیق ( رقیب مرسی در انتخابات سال 2012 که مورد علاقه ارتشیان بود) ،نبیل نائم رهبر سابق جهاد اسلامی مصر را می توان نام برد .محمد البرادعی اعلام کرده بود که اعضای حزب دمکراتیک ملی که حزب مسلط دوران مبارک بود اگر جرم و جنایتی نکرده اند می توانند به جنبش تمرد بپیوندند . حصور کسانی مثل احمد شفیق و اعضای حزب دمکراتیک ملی در رهبری جنبش تمرد این  اعتماد به نفس را به ارتش می داد که رهبری این جنبش قابل اعتماد است و می تواند رادیکالیسم آن را مهار کند .(1)

تظاهرات  میلیونی مردمی که خواستار استعفای مرسی بودند را بزرگترین تظاهرات تاریخ بشر نامیده اند .تظاهراتی بسیار عظیم تر از تظاهرات مردم در انقلاب روسیه و فرانسه . دلائل روی آوردن توده های انبوه مردم به جنبش علیه مرسی را باید در اقدامات او و حزب سیاسی اش و اخوان المسلمین جستجو کرد . در دوره یک ساله حکومت مرسی خصوصی سازی ها افزایش یافت .شدت کار بالاتر رفت .استثمار بیشتر شد .شکاف طبقاتی گسترش مضاعفی پیدا کرد .بودجه های رفاهی کمتر شدند و آزادسازی قیمت ها موجب تورم بیشتر شد .فقر و فلاکت در پایتخت مصر بیداد می کرد . از 18 میلیون نفر جمعیت قاهره ، بین 8 تا 10 میلیون نفر از آنها در حاشیه ها و زاعه ها زندگی می کنند . به غیر از این ها ، وضع و  اجرای قوانین دست و پا بند اسلامی بر ناخشنودی ها می افزود.  بنابر این روی آوردن این تعداد از مردم برای حمایت از برکناری مرسی زیاد دور از انتظار و غیر منتظره  نبود . 

آنچه ارتش را نگران می کرد رادیکالیزه شدن جنبش و خارج شدن کنترل آن از دست آدم هایی مثل البرادعی و شفیق بود . مرسی به ضرب العجل داده شده پاسخ منفی داد و ارتش وارد عمل شد و او را برکنار کرد .درباره نقش ارتش و اقدام به برکناری مرسی موضعگیری های مختلفی مشاهده شد . برخی به ستایش از اقدام میهن پرستانه و انقلابی ارتش پرداخته اند و حتی آن را با حرکت افسران آزاد به رهبری جمال عبدالناصر مقایسه کرده اند که بر علیه سلطنت فاروق کودتا کردند . بر خی دیگر حرکت ارتش را کودتایی برعلیه مرسی و هم زمان علیه جنبش انقلابی ارزیابی می کنند .حزب کمونیست مصر به دسته اول متعلق است که از حرکت ارتش مصر خشنود است . این حزب در اعلامیه ای که در همین زمینه انتشار داد نوشت :

حزب ما همچنین از موضع نیروهای مسلّح و جانبداری قاطعانهٔ آن از خواست‌های همگانی مردم استقبال می‌کند. ما بر موضع احترام نیروهای مسلّح به عنوان مدافعان امنیت ملّی مصر و محافظان اراده و انتخاب مردم تأکید می‌کنیم که بدون ورود در عرصهٔ سیاسی که مغایر با خصلت آن است، دموکراسی و اصول پایه‌یی حکومت مدنی امروزی را محترم می‌شمارد

اما تحلیل گرانی دیگری هم هستند که از نقش ارتش در برکناری مرسی بسیار نگران هستند .آنها در این نظر متفق القول هستند که ژنرال هایی مثل عبدالفتاح ال سیسی فرمانده ای  که برکناری مرسی را اعلام کرد علاقه ای به دمکراسی و عدالت اجتماعی و آزادی از قید ستم ندارند  .ژنرال ها اگرچه علیه اخوان المسلمین وارد عمل شده اند ولی هدف نهایی شان حفظ منافع طبقه حاکم  مصر است . برخی از این تحلیل گران مثل اردشیر مهرداد حرکت ارتش در برکناری مرسی را کودتا نمی دانند زیرا معتقدند ساختار سیاسی و اقتصادی سرجایش مانده است .اردشیر مهرداد در مصاحبه تلوزیونی اش (2) می گوید : ارتش در دوره مرسی هسته اصلی قدرت بود و هنوز هم بجای خود محفوظ است .بنابر این تغییری اساسی در هسته قدرت  صورت نگرفته که از آن بعنوان کودتا یاد بکنیم .

موضع امریکا نیز قابل توجه است .سفیر امریکا در مصر ،آن پترسون تا اخرین لحظات حضور مرسی در مقام ریاست جمهوری ، از او دفاع می کرده است .(3) بنا بر نوشته ویلیام انگدال :

مداخله‌ی ارتش (مصر) هم‌چنین برخلاف مداخله‌ی مستقیم اوباما و رییس کل ارتش او ژنرال مارتین دمپسی صورت گرفت. اوباما با مرسی و رییس کل ارتش هم با ژنرال سدکی صبحی تلفنی صحبت کردند و امیدوار بودند که بتوانند بحرانی را که بین رژیم و ارتش و نهضت اعتراضی پیش آمده بود تخفیف بدهند. اکنون اوباما به کسی می‌ماند که معترضان تخم مرغ به صورت‌اش پرتاب کرده باشند

درحالی که امریکا در رویارویی جنبش تمرد و رژیم مرسی ، جانب مرسی را گرفته بود و ارتش را به حمایت از مرسی تشویق می کرد، رژیم های مرتجع عرب ،  مثل عربستان و قطر از حرکت نطامیان در برکناری مرسی حمایت کردند .پادشاه 33 ساله ی  تازه بر تخت نشسته قطر از ارتش مصر حمایت کرد . و رژیم عربستان نیز از ارتش مصر حمایت نمود .جالب تر از همه موضع بشار اسد بود که رفتن مرسی را جشن می گرفت . در یک اظهار نظر جالب ، بشار اسد گفت : "عمر اسلام سیاسی و حکومت های دینی به سر رسیده است " .بشار گویا فراموش کرده است که دو حامی مهم او در جریان جنگ داخلی سوریه ، یعنی حزب الله و جمهوری اسلامی از رژیم های دینی و حکومت اسلامی دفاع می کنند .آینده نشان خواهد داد که برکناری مرسی تا چه اندازه بر هواداران حکومت های اسلامی ضربه وارد آورده است .آینده نشان خواهد داد سقوط رژیم مرسی در مصر چگونه بر روند جنگ داخلی در سوریه تاثیر خواهد گذاشت .به هر جال جای تردید نیست که اسلام گرایان سوریه متحد مهمی را از دست داده اند .

طبقه کارگر مصر از پشتوانه و سنت مبارزاتی بسیار نیرومندی برخوردار است .در شهر های کارگری مثل المحله و المنصوره سازمان های کارگری نقش مهمی در مبارزه علیه مرسی ایفا کردند .جنبش کارگری مصر در دوران دیکتاتوری مبارک ، پیشقراول جنبش اعتراضی بود .زمانی که نمایندگان اخوان در مجلس مبارک به چانه زنی مشغول بودند ، کارگران المحله و المنصوره مبارزه را به خیابان ها کشاندند .همان ها بودند که آتش مبارزه ای را روشن کردند که در ادامه خود به بست نشینی در میدان تحریر و رویارویی مرم با پلیس و سرانجام سقوط مبارک منجر شد .جلوس فرصت طلبان اخوان به قدرت نه تنها چیزی عابد کارگران مصری نکرد ، بلکه وضع آنان وخیم تر شد .این بار هم کارگران در صفوف جنبش تمرد حضور دارند .حالا مرسی رفته است .آیا چانه زنانی از جنس دیگر بر سر قدرت ، مجددا کارگران را بعنوان ابزار بکار خواهند گرفت؟ آیا این بار کارگران با استفاده از قدرت مستقل خود در صحنه ظاهر خواهند شد ؟ حوادث به سرعت یکی پس از دیگری در مصر رخ خواهند داد .با توجه به اوضاع بی ثبات کنونی ، مصر شاهد فعل و انفعالات ، یارگیری ها و بالا وپایین رفتن های بسیاری خواهد بود .

چهارم جولای 2013

Rebellion Movement .جنبش تمرد 1

https://en.wikipedia.org/wiki/Rebel_(movement)

2.مصاحبه با اردشیر مهرداد درباره اوضاع مصر ، حرکت ارتش و برکناری محمد مرسی

http://radiobarabari.com/video/ali-ardeshir130705.html

3..بهار عربی یا کابوس زمستانی واشنگتن نویسنده ویلیام انگدال ، ترجمه ی احمد سیف

http://pecritique.com/2013/07/06/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B3-%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%AA/