مرداني كه «مرگ» مي‌خرند

شكوفه حبيب‌زاده

 «مردم فقير و بي‌كارند،براي همين كولبري مي‌كنند. اما كار داشته باشيم كه دنبال قاچاق و كولبري نمی‌رویم». اين را حسين، يكي از كولبران سردشت مي‌گويد. مي‌گويد: «مجبوريم براي گذران زندگي، كولبري كنيم، وگرنه چرخ زندگي نمي‌چرخد». حسين با ناراحتي مي‌گويد: «به آنها گفته بوديم هوا خوب نيست و وضعيت كوهستان ناجور و خطرناك است، نرويد. اما به خاطر نداري دل به كوه زدند. ما نرفتيم، مي‌دانستم اوضاع خوب نيست. آنها بيشتر از اهالي روستاهاي اطراف بوكان و مهاباد و پيران‌شهر بودند. البته از سردشت هم رفته بودند».

‌ اگر كار داشتيم كه كولبري نمي‌كرديم

اين كولبر به «شرق» مي‌گويد: «اگر در كارگاه و كارخانه كار كنيم كه در كردستان نيست، ديگر كولبري نمي‌كنیم».وقتي از او درباره درآمد كولبري مي‌پرسم، مي‌گويد: «درآمد هر كيلو حدود دو تا سه هزار تومان است. مثلا اگر يك كولبر ٣٠ كيلو بار بردارد، تقريبا حدود ٨٠ تا ٩٠ تومان مزد مي‌گيرد كه البته هميشه بار نيست و اغلب ماهي سه، چهار بار، بار به پست كولبران مي‌خورد. با اين پول كه نمي‌‌شود زندگي كرد. معمولا سرپرست خانواده كولبري مي‌كند، اما گاهي فرزندان هم به كمك پدر مي‌روند تا كمي از خرج خانواده را دربياورند». حسين وقتي اين را مي‌گويد با دلخوري اشاره می‌کند: «جوان‌هاي ١٩، ٢٠ساله بودند كه كشته شدند و تجربه كولبري هم نداشتند».

‌چرا مهاجرت نمي‌كنيد؟

«منطقه كوهستاني است و فقط دو، سه ماه كار كارگري پيدا مي‌شود و در ماه‌هاي ديگر مجبورند كولبري كنند».از او مي‌پرسم سطح سواد كولبران چقدر است؟ مي‌گويد: «كولبر تحصيل‌كرده هم زياد هستند. وقتي از دانشگاه برمي‌گردند و كاري در شهرستان ندارند، مجبورند كولبري كنند. نمي‌شود هميشه به دست پدر نگاه كنند».همين سه روز پيش بود كه روستاييان «بیوران عليا» از پشت بلندگوي مسجد روستا، شنيدند كولبران زير بهمن گير افتاده‌اند. رفتند تا بلكه كمكي كرده باشند و چند نفر را نجات بدهند، اما چند بهمن آمده بود و هوا خيلي پس بود. آخر هم از ١٦ كولبري كه رفته‌ بودند تا بلكه نان شبشان را درآورند، چهار نفر كشته شدند. چهار نفري كه حدود سني‌شان ١٨ تا ٢٠ سال بود. اين كم بود همين ديروز هم خبر ناگوار ديگري به گوش رسيد. سه نفر از كولبران پيرانشهر هم در كولاك گير افتادند. كولاكي كه در نهايت جان جوان ١٩ساله‌ اشنويه‌اي را گرفت.

طيب‌نيا: ٧٠ درصد كالاي قاچاق از مبادي غيررسمي وارد مي‌شود

حالا علي طيب‌نيا، وزرت اقتصاد نسبت به اين اتفاقات واكنش نشان داده است. او قول مساعد داده تيمي در دولت براي رسيدگي به مشكلات كولبرها تشكيل دهد. وزير اقتصاد در پاسخ به نماينده مهاباد گفت: گمرك مرزبان كشور نيست و قانون چنين وظيفه‌اي را به دوش آن نگذاشته است.طيب‌نيا با بيان اينكه ٧٠ درصد كالاي قاچاق از مبادي غيررسمي وارد مي‌شود، افزود: ١٠ مورد از اين معابر غيرقانوني در سه استان غربي كشور است. به گفته او، اين واردات بي‌رويه از مرزهاي كشور صورت گرفته نه از مبادي گمركي كشور. اين امر هم از وظايف وزارت اقتصاد نيست زيرا حراست از مرزهاي كشور متوليان ديگري دارد. جلال محمودزاده، نماينده مهاباد در مجلس هم ديروز پرده از ماجرايي برداشت كه زندگي مردم نواحي مرزي را تحت‌الشعاع قرار داده است. به گفته او، افرادي تنها با يك تماس تلفني و بدون طي مراحل قانوني از مرزها و جلوي چشم مأموران، هزاران تن محصول وارد كشور مي‌كنند.

‌ كولبران زير خط فقر هستند

عبدالصمد رحماني، يكی از شهروندان سردشتي كه خود چندسالي در پروژه دكتراي خود روي كولبري پژوهش كرده و به چشم هم به‌عنوان امدادگر شاهد ماجرايي كه رخ داده، بود به «شرق» مي‌گويد: «وقتي فردي كولبر مي‌شود، خود را به چنگال مرگ مي‌دهد. بيشتر مسيرها مين‌گذاري شده است و نمونه داريم كه كولبران پايشان را روي مين‌ها از دست داده‌اند. از طرفي مأموران مبارزه با قاچاق، با كولبران مقابله مي‌كنند و عده زيادي آسيب ديده‌اند». او كه سال‌هاست روي كولبري كار كرده و به چشم زندگي مردم شهرستان خود را ديده، مي‌گويد: «اكثر مردم سردشت زير خط فقر زندگي مي‌كنند و مردم براي تأمين نيازهاي اوليه زندگي خود مجبور به كولبري مي‌شوند. كولبري شغل نيست، چون در مرحله اول با كرامت انسان مغايرت دارد، اما فرد بايد از لحاظ معيشت در چه حدي باشد كه حاضر شود اين مسير را طي كند تا پولي حدود ٧٠ تا ٨٠ هزار تومان به دست آورد».

رحماني با بيان اينكه حقيقت اين است كه وضعيت از لحاظ معيشتي در حالت هشدار است، ادامه مي‌دهد: «در سردشت هيچ كارخانه‌اي وجود ندارد و صنعتي نداريم و از نظر شاخص‌هاي اقتصادي، هيچ طرح اشتغالي در اين شهرستان كه بيش از هشت هزار مصدوم شيميايي دارد، اجرائي نشده است».

‌ مسئولي كه كولبري را شغل مي‌داند، به كولبران اجحاف مي‌كند

او كه به‌شدت از سخنان فرماندار شهرستان سردشت شاكي است، مي‌گويد: «شاهديم فرماندار شهرستان در كمال بي توجهی مي‌گويد كارت مرزي به هشت ‌هزار نفر داده‌ايم كه اين به معناي اشتغال‌زايي براي هشت ‌هزار نفر است، اما اين اشتغال‌زايي نيست. شغل زماني تعريف مي‌شود كه فرد حداقل حقوق را داشته باشد و بيمه هم باشد و بتواند نيازهاي آينده خود را تأمين كند. مشخص نيست درآمد در يك ماه چقدر است». او تأكيد مي‌كند مسئولي كه كولبري را شغل مي‌داند، به كولبران اجحاف مي‌كند.او با اشاره به دو نوع کولبری موجود می‌گوید: «در یک نوع کولبری شاهدیم دولت کولبران را ساماندهی کرده و به افراد مجوز تردد با حمل میزان مشخصی بار می‌دهد. در این صورت ممکن است فرد در یک یا دو هفته، فقط یک بار نوبتش شود یا گاهی هر هفته دو بار، اما هیچ‌ پیش‌بینی برای آن وجود ندارد. این نوع کولبری از مسیرهای مشخصی صورت می‌گیرد و پولی که به شخص از این راه می‌رسد چیزی حدود ٥٠ ‌هزار تومان است که اگر فرد در یک ماه، چهار بار بتواند کولبری کند فقط ٢٠٠ هزار تومان عایدش می‌شود. این پول حتی نیازهای اولیه او را هم تأمین نمی‌کند». رحمانی به اقتصاد این منطقه هم نگاهی می‌اندازد و می‌گوید: «وقتی ارزیابی اقتصادی می‌کنیم شاهد خواهیم بود که وضعیت معیشتی بسیار پایین است. کشاورزی منطقه که روی انگور سیاه می‌چرخید دو سال است عملا از بین رفته است. نظارت دولتی روی فروش و قیمت‌گذاری انگور سیاه نمی‌شود. به‌همین‌خاطر کشاورزان شهری که سالانه بالغ بر ٣٠ هزار تن انگور سیاه تولید می‌کند، امسال انگور را در قیمت ٧٠٠ تا هزارو ١٠٠ تومان می‌فروشند که هزینه کشاورز را هم تأمین نمی‌کند». او می‌گوید کشاورزان و معلم‌هایی را می‌شناسد که کولبری می‌کنند؛ «حتی فرد با کارشناسی‌ارشد و لیسانس هم کولبری می‌کند. دانشجوی من شب‌ها کولبری می‌کند و صبح‌ها سر کلاس می‌آید». این پژوهشگر به سن‌های متفاوت در کولبری اشاره می‌کند و می‌گوید: «چیزی که هست تا سال‌های قبل، افراد بالای ٣٠ سال بودند؛ اما الان افراد کم‌سن‌وسال هم کولبری می‌کنند.

‌ کولبری قاچاق نیست

رحمانی به قاچاق‌خواندن بار کولبران انتقاد دارد و می‌گوید: «مگر چه مقدار قاچاق از مسیرهای صعب‌العبور کوهستانی انجام می‌شود؟ یک شخص ٢٠ کیلو می‌تواند حمل کند نه اینکه کانتینر جابه‌جا کند. این فعالیت غیررسمی فقط درصد کمی از قاچاق را پوشش می‌دهد». او ادامه می‌دهد: «شاید بارهایی که کولبرها وارد می‌کنند از مبادی رسمی نباشد اما نمی‌توانیم بگوییم اینها قاچاق می‌کنند، زیرا حجمی که به ‌‌عنوان قاچاق از طریق کولبران وارد کشور می‌شود در مقابل حجم عظیم قاچاقی که در کشور صورت می‌گیرد بسیار اندک است. وقتی رهبر معظم می‌گوید مراد از مبارزه با قاچاق کولبر‌هایی نیستند که لب مرز به ‌خاطر معیشت مجبورند میزان باری را حمل کنند، همین کافی است که به آنها نگاه دیگری داشته باشیم». رحماني می‌گوید: «در یک خانواده گاهی سرپرست خانواده گاهی فرزندان و حتی زنان هم کولبری می‌کنند. حتی افراد پیر ٦٠‌ساله هم گاهی کولبری می‌کند». او می‌گوید کولبری به خاطر فقر به ارث می‌رسد و توضیح می‌دهد: «پدری که کولبر است برای رفاه فرزندان این کار را انجام می‌دهد. در نهایت فرزندش که کار پیدا نمی‌کند مجبور است به کولبری روی بیاورد. حتی نخبگان شهرستان هم به‌اجبار کولبر می‌شوند».عبدالکریم حسین‌زاده، نایب‌رئیس فراکسیون امید هم در گفت‌و‌گو با «شرق» به تحلیل ابعاد اقتصادی پدیده کولبری پرداخته و می‌گوید: «بهمن فقر و بی‌برنامگی و نداری بیش از بهمن زمستانه هر دم زندگی کولبران را تهدید می‌کند؛ اما به‌جای رویکرد حسی به ماجرای کولبری باید به فکر چاره‌اندیشی و تولید اقتصادی برای تغییر مسیر زندگی افراد باشیم. اگر بخواهیم هربار صرفا آه و ناله کرده و برنامه‌ای نریزیم، هربار حادثه‌ای در مسیر کولبران رخ داده و مردم نیز گرفتار بی‌برنامگی‌ها خواهند بود. باید دید مردم ساکن در مناطق کردنشین و به‌ویژه مرزنشین چه سهمی از تولید ناخالص ملی را بر عهده دارند و چه سطحی از اشتغال‌زایی در این سال‌ها در مناطق مرزی ایجاد شده است». به گفته حسین‌زاده: «ما نگاه درستی به مرزنشینی و بهره‌مندی از نوار مرزی خود نداریم. شاید ساده‌ترین و عملیاتی‌ترین راه‌حل این باشد که کمترین مسائل معیشتی ازجمله قراردادن دام و طیور به خانواده‌های کولبر را در دستور کار قرار داده و در بلندمدت برای تولید شغل در نواحی مرزی کشور برنامه‌ریزی کنیم. کولبری پدیده‌ای نیست که یک‌شبه تولید شده باشد و یک‌شبه محو شود». زیر آوار بهمن ‌ماندن کولبران سردشت، تنها بخشی از ماجراي دردناك کولبرانی است که به خاطر فقر و نداری به کولبری و این سرنوشت مخوف روی آورده‌اند. نوارهای مرزی ایران پر است از افرادی که به‌ناچار دست به کولبری می‌زنند و مُهر قاچاق همچنان بر پیشانی‌شان نشسته، آن هم در شرایطی که قاچاق سازمان‌یافته به‌شدت و قوت کماکان در کشور ادامه دارد.

شرق ـ شماره ۲۷۹۲ -  چهارشنبه ۱۳ بهمن۱۳۹۵