سقوط رهبر خودکامه در تونس

سوسن آرام

بن علی در اولين سخنرانی تلويزيونی بعد از شروع ناآرامی ها، اعتراضات را به «عناصر دشمن» نسبت داد که از «خارج پول گرفته اند!»

با اينکه تونس تحت حکومت بن علي، يکی از ده کشوری بود که در کنار جمهوری اسلامی و چين به عنوان بدترين سرکوبگران اينترنتی شناخته ميشدند، اما هنوز يک هفته از آغاز اعتراضات جاری نگذشته بود که ويديوی خواننده محبوب رپ تونس حمدا بن امور تحت عنوان « آقای رئيس جمهور! مردم ات دارند می ميرند»* در داخل و خارج تونس بين کاربران اينترنتی رد و بدل ميشد. ويديوی اين رپر 22 ساله که طرفدارانش او را تحت عنوان «ژنرال» می شناسند، با تصويری بسيار موثر شروع ميشود: زين العابدين بن علی رئيس جمهور خودکامه تونس در يکی از آن بازديدهای نمايشی از مدارس با کودکی

صحبت ميکند، کودک آشکار ميترسد به او پاسخ دهد، به جای او خواننده جوان از رنج مردمش می گويد: از بی عدالتي، از بی آيندگی جوانان و از سرکوب صدا.

آنطورکه برادر حمدا به خبرنگاران خارجی گفت بعد ازانتشار ويديو حدود 30 نيروی لباس شخصی به خانه او ميريزند و او را کشان کشان همراه خود می برند و در مقابل اصرار خانواده نگران که علت بازداشت را سوال ميکنند، لباس شخصی ها پاسخ ميدهند:«خودش بهتر ميداند.»

از نظر عمله استبداد هيچ جای سوال نبود: انتقاد از «رهبر» بدون مجازات نمی ماند.

**

رژيم بن علی در تونس نيز يکی از آن ديکتاتوری ها بود که گمان ميکرد «مشت آهنين» ميتواند برای هميشه رژيم او را در قدرت نگه دارد. «مشت آهنين» او شامل 140000 نيروی اونيفورم پوش، تعدادی نامعلوم لباس شخصي، انبوهی ازاطلاعاتی ها و امنيتی ها و همه اينها متکی بر سلاح و زندان و شکنجه بودند که تقدس «رهبر» را حفظ کرده و تصاوير عظيم او را در همه مکان های عمومی درست مقابل نگاه نفرت زده انبوه مردم به نمايش ميگذاشتند.گويا ميخواستند بی اثر بودن اين نفرت را نشان دهند و توان مردم را به سخره بگيرند، و گويا ميخواستند بر درد مردم نمک بپاشند که حتی چيزهای کوچک:اسباب بازي، ساعت مچی پلاستيکي،کارت پستال و هدايای ارزان برای توريست ها را هم به تصوير او منقش کرده بودند و مردمان در ميان خود به سخره ميگفتند: ساعت مچی بن علي، بادبادک بن علی!! در واقع 23 سال دوام حکومتی منفور عليه خواست مردم به خيلی ها هم در غرب و هم درميان ديکتاتورهای عرب، باورانده بود که «بن علی ايسم» روشی تضمين شده برای حفظ قدرت است.

اما «بر سر نيزه نمی توان نشست»، نه هميشه. هرچند خودکامگان بر اين باور نيستند. با همين بی باوری است که سعی ميکنند بيش از پيش قدرت را در انحصار خود بگيرند، با حرص و ولع بر دارايی های مردم چنگ بياندازند، اعتراضات و مخالفان را سرکوب کنند و با اينکارها به دست خودشان برای خشم مردم مهمات فراهم کنند تا لحظه ای مساعد فرا برسد که انفجار صدا رويای آنها را بهم بريزد: ديگر بس است.

هميشه ميگويند «همين يک ماه پيش انتظارش نمی رفت»، در مورد بن علی نشريه اکونوميست اين را نوشت، اما هميشه از جايی شروع ميشود و هيچوقت نقطه شروع، نقطه صفر نيست.

در تونس تظاهرات و اعتراضات از واقعه دردناکی آغاز شد: در 17 دسامبر يک جوان 26 ساله به نام محمد بوعزيزی در اعتراض به اقدام پليس خود را به آتش کشيد و حدود سه هفته بعد در پنجم ژانويه در بيمارستان از شدت سوختگی در گذشت. او فارغ التحصيل دانشگاه بود و به علت بيکاری به فروش سبزی و ميوه در خيابان روی آورده بود. پليس بار او رابه دليل نداشتن اجازه ضبط کرده بود.

اعتراض اين جوان نيز نقطه صفر نبود، او در اعتراض به بيکاري، به بيداد، به استبداد به خشونت بی مرز دستگاه استبداد و در اعتراض به بی پناهی خود به عنوان شهروند مچاله شده ی استبداد بنزين را روی خود ريخت و هستی خودش را به آتش کشيد. چنانکه يک هفته بعد از اقدام او، يک جوان 22 ساله ديگر به نام حسين فلاحی در ميانه ی يک تظاهرات در حاليکه فرياد ميزند «نه به فلاکت، نه به بيکاری» از تير برق بالا رفت و با کابل عريان خود را کشت.

«عناصردشمن»،«مزدبگيران نيروهای خارجی»

نخستين واکنش حکومت بن علی به اعتراضات تشديد سرکوب بود. بن علی در اولين سخنرانی تلويزيونی بعد از شروع ناآرامی ها، اعتراضات را به «عناصر دشمن» نسبت داد که از «خارج پول گرفته اند»!

اين در حالی است که از يک طرف در تونس بنيادگرايی اسلامی نسبت به بسياری از کشورهای اسلامی ديگر خيلی قوی نيست تا بتوان اعتراضات را به «تروريسم بين المللی» منتسب کرد، از طرف ديگر اين راز سر به مهری نيست که رژيم بن علی مورد حمايت قدرت های غربی بود و چنانکه شاهد بوديم در روزهای آغازين، دولت های غربی و رسانه های انحصاری متمايل به آنها در انعکاس وقايع تونس بسيار محتاطانه و با خست برخورد کردند. اين امر حتی انتقاداتی را برانگيخت، بويژه کم توجهی به انعکاس گسترده تر فيلم هايی که با تلفن همراه برداشته شده بود و مطالب وبلاگ ها.

وزير خارجه دولت فرانسه حتی با بی شرمی پيشنهاد کرده بودپليس فرانسه به «نيروهای امنيتی» بن علی در مقابله با ناآرامی ها کمک کند. ديکتاتورهای ديگرعرب نيز از بن علی حمايت ميکردند. فايننشال تايمز و الشرق الاوسط گزارش داده بودند که رژيم های مصر و قاهره به دولت بن علی پيام همدلی داده اند و نگران آنند که «سد ترس شکسته» و ناآرامی به کشورهای ديگر منطقه سرايت کند.

پس کدام «نيروی خارجی» بود که بنا بر ادعای بن علی به معترضين پول داده بود؟ مهم نبود که ادعا پايه ای نداشت. اين «استدلال» همه رژيم های خودکامه در برخورد با اعتراضات مردمی است چه مثل بن علی وابسته به غرب باشند چه مانند جمهوری اسلامی مدعی استقلال. مگر نه اينکه کشور ملک طلق رژيم خودکامه است، پس ملتی که دولت خودکامه را نمی خواهد «خارجی» است.

اين فقط ادعای بن علی مبنی بر وابستگی اعتراضات به خارج نيست که جمهوری اسلامی را تداعی ميکند. اسباب های تداعی فراوان بودند. معترضان دولت خودکامه و متمايل به غرب تونس همان دردهايی را فرياد ميزدند که معترضان به دولت خودکامه و مدعی استقلال جمهوری اسلامی: استبداد، فقدان آزادي، سرکوب همه صداها غير از صدای «رهبر» و متحدانش، بيکاری گسترده که رسما ۱۴ درصد اعلام شده بود ولی برای جوانان دو برابر اين رقم و در مناطق فقيرنشين تا ۵۰ درصد ميرسد، پائين بودن دستمزد کارگران، فساد و ثروت اندوزی حاکمان- به جای سپاه پاسداران در تونس اين خانواده همسر بن علی ، ترابلسی ها  بودند که در حين آنکه خود را برای تحويل گرفتن قدرت از ديکتاتور ۷۴ ساله آماده می کردند، اموال عمومی را در چارچوب برنامه خصوصی کردن به خود انتقال ميدادند  نکته ای که در اسناد ويکی ليکس هم آمده است. (کسانی هم هستند که از ويکی ليکس و خبرش به عنوان عامل شروع کننده اعتراضات نام برده اند.) خيزش مردم و نحوه سرکوب نيز شباهت های بسيار داشت.

رژيم بن علی عليرغم کنترل قبلی اينترنت بلافاصله بعد از شروع تظاهرات سرکوب اينترنتی را بيش از پيش تشديد کرد. بلاگرهای معروف دستگيرشده و وبلاگ های بيشتری مسدود شدند. دستگيری ها به فعالين، شرکت کنندگان در تظاهرات و بلاگر ها محدود نماند. رژيم حتی مخالفين و زندانيان آزاده شده ی سال های قبل را دستگير کرد و به زندان انداخت. نشريه اکونوميست از دستگيری Hamma Hammami رهبر حزب منحل شده کمونيست و مدير روزنامه تعطيل شده ی «آلترناتو» خبر داد. او و همسرش که يکی از فعالين سرشناس حقوق بشر تونس است سال ها در زندان بن علی بودند و عفو بين الملل رژيم بن علی را به خاطر شکنجه او در زندان و محاکمات نمايشی محکوم کرده بود.

عليرغم سرکوب ها، اعتراضات گسترش يافت. وکلا، نويسندگان و هنرمندان نيز به جنبش پيوسته و به سرکوب ها اعتراض کردند. از هفته گذشته دولت های غربی نگران از گسترش اعتراضات به دولت بن علی فشار آوردند به عقب نشينی دست زده و به اصلاحاتی تن دهد. گمانه زنی برخی از ناظران مستقل حاکی از آن است که عقب نشينی موقت ارتش در روز پنج شنبه و طرح دولت ائتلافی و عدم شرکت بن علی در انتخابات آتی بر همين مبنا صورت گرفته است.

***

بخش های بالا نوشته شده بود که خبر رسيد ديکتاتور تونس از کشور فرار کرد. رژيم او طی 4 هفته اعتراض توانست حدود ۶۰ تظاهر کننده را به قتل برساند. معلوم نيست او و همسرش ، که اتفاقا از خانواده فقيری هم برخاسته است ، چقدر از اموال غارت شده را به خارج برده اند. اما جنبش مردم رويای آنها برای حفظ قدرت در چنگ دو خانواده بن علی ، ترابلسی را نقش بر آب کرد.

ولی خودکامگان گويا بعد از نابودی هم از ملتی که از آنها متنفر است انتقام ميگيرند. ميراث بن علی هم برای تونس اين است:اقتصادی بحران زده که به جز دلالی چيزی ندارد به جز کشاورزی محدود و متکی بر کار ارزان به منظور صادرات به اتحاديه اروپا بعلاوه توريسم .اين دو بخش هم نميتواند نيروی کار تحصيل کرده چشمگيری را جذب کند، بوروکراسی فاسد، سيستم تامين اجتماعی در هم شکسته بر اساس نسخه های صندوق بين الملی پول، شکاف گسترده طبقاتی و انبوهی فقير.

ميراث شوم بن علی فقط اقتصادی نيست. طی سال های دراز سرکوب، اپوزيسيون سازمان يافته برجای نمانده است. در خلاء برجا مانده از ديکتاتوری نيروها به شدت فعال شده اند. دستگاه امنيتی و اطلاعاتی بن علی و ارتش او دست نخورده باقی مانده و رابطه نخست وزير ۶۹ ساله که قرار بود حکومت را تا انتخابات در دست گرفته با اين دستگاه ها معلوم نيست. در حالی که دولت های غربی به انتقال آرام قدرت با اتکاء به اين دستگاه و رفرم های جزيی علاقه نشان ميدهند، مردم بويژه جوانان خواهان دموکراسی گسترده و عدالت هستند.

از طرف ديگروال استريت جورنال در گزارش روز شنبه ، يک روز بعد از فرار بن علی  نوشته است القاعده ازکشورهای همسايه پيامی به خانواده های تونسی فرستاده است که جوانان خود را برای مسلح شدن و الحاق به القاعده تشويق کنند. هرچند بنا برگزارشات متعدد خوشبختانه القاعده و بنيادگرايان اسلامی در تونس پايه چندان قوی ندارند.

عليرغم همه دشواری ها فعالين اين کشور کوچک بسيار اميدوارند. وال استريت جورنال از قول حاتم ناصری يک دانشجوی ۲۱ ساله تونسی که دوسال است مقيم پاريس است نقل ميکند بسيج برای پيشروی جنبش ادامه دارد. او که از منطقه ای می آيد که مرکز مهم ترين اعتراضات و تظاهرات بود، ميگويد: «مثل اين است که در يک مسابقه مهم فوتبال تيم ما نيمه اول را يک بر صفر برده باشد، ما از کارمان در اين نيمه خشنوديم، يک مرحله را برده ايم ولی جنگ ادامه دارد.»