روياي فروخورده کردهاي عراق

Sylvain Mercadier

برگردان: شهباز نخعي

ظرف چند روز، کردهاي عراقي از شور و شعف پس از همه پرسي تاريخي به يک شکست نظامي تحقيرآميز رسيدند. ارتش عراق با به دست گرفتن کنترل مناطق سرشار از منابع نفتي که از سال ٢٠١٤ توسط دولت خود مختار اقليم کردستان عراق اداره مي شد، بر روياي استقلال آنها نقطه پايان نهاد. اين تسخير برق آسا درعين اين که فقدان هوشمندي رهبريت کردهاي عراق را به نمايش مي گذارد، نشان دهنده تفرقه هاي سياسي و تضعيف نهادهاي دولت خودمختار منطقه اي نيز هست.

اهالي کرکوک با بهت زدگي ناظر آن بودند که پيشمرگه ها با شتاب اين شهر بزرگ را دربرابر پيشروي نيروهاي عراقي تخليه مي کنند. «اتحاديه ميهني کردستان» [عراق] (UPK) که نيروهاي نظاميش هنوز تا حد زيادي منطقه را کنترل مي کرد، با امضاي يک توافق تسليم دولت فدرال حيدر العبادي نخست وزير عراق شده بود. اتحاديه ميهني پذيرفته بود که به خارج از مناطق مورد منازعه اي که قانون اساسي تحت اقتدار بغداد قرارداده عقب نشيني کند تا طرفين از راه مذاکرات به توافق دست يابند. براين روال، بخشي از اين حزب ترجيح داد از رودررويي اي اجتناب کند که «حزب دموکرات کردستان» [عراق] (PDK) به هرکس که بخواهد منکر حق مسلم کردها در داشتن يک حکومت باشد وعده مي داد و چند هفته پيش از آن در يک همه پرسي برگزار شده توسط مسعود بارزاني مهر تاييد برآن زده شده بود.

تفرقه بين حزب دموکرات و اتحاديه ميهني کردستان [عراق]

مانند بيشتر اوقات، توضيح اين عقب نشيني را بايد در چندين سطح جستجو کرد. درعرصه داخلي، درگذشت «مام» جلال طالباني در ٣ اکتبر ٢٠١٧، رهبر تاريخي «اتحاديه ميهني کردستان» [عراق] از زمان تاسيس آن در سال ١٩٧٥، به بحران جانشيني اي دامن زد که مدتها پيش از مرگ او آغاز شده بود. اين حزب مدت ها است که بين يک جناح نزديک به ايران و هوادار به تعويق انداختن روند استقلال – که تهران با آن مخالف است – و گرايشي خواستار قرارگرفتن تحت رهبريت حزب دموکرات کردستان [عراق] دچار کشمکش است. شکاف داخلي ديگر درمورد «شيوه» عملکرد حزب است: يک جناح روش دموکراتيک و شفاف را توصيه مي کند، درحالي که حلقه خانوادگي طالباني (همسر، پسران و برادر و خواهر زادگان) خواهان برقراري نظامي خانداني مشابه آنچه در حزب دموکرات کردستان [عراق] وجود دارد هستند.

درسطح دولت منطقه اي اقليم کردستان عراق (GRK)، منطقه به بخش هاي تحت کنترل حزب دموکرات و اتحاديه ميهني تقسيم شده و هرکدام با نيروي شبه نظامي خود بخشي از قلمرو کردستان عراق را کنترل مي کنند. اين امر مانع از آن مي شد که بارزاني مستقيما با برنامه همکاري اتحاديه ميهني با بغداد مخالفت کند زيرا کرکوک تحت کنترل نيروهاي اتحاديه ميهني بود. رهبريت حزب دموکرات [عراق] که شگفت زده شده، بي وقفه از دسيسه چيني رقيب خود که اميدهايش دررويارويي با نيروهاي عراقي را برباد داده سخن مي گويد.

در سطح ملي، اتحاديه ميهني کردستان [عراق] در وضعيتي بسيار ناراحت کننده قرارداشت. اين اتحاديه که از داشتن روابطي ديرين با بغداد بهره مي برد (فواد معصوم رييس جمهوري عراق از اين حزب است)، خود را در رودررويي با ارتش بسيار نيرومندتر عراق در منطقه نفتي کرکوک بازنده احساس مي کرد. بازتوزيع آلوده به فساد درآمدهاي نفتي توسط دولت خودمختار منطقه اي اقليم کردستان [عراق] مانع از آن شده بود که اتحاديه ميهني هم دستي در آن داشته باشد. از منابع نفتي به ويژه گروه هاي صنعتي خصوصي گردآمده حول محور دولت منطقه اي اقليم کردستان [عراق] و به زيان دارايي هاي عمومي بهره مي بردند. اين امر نشان مي دهد که چرا اتحاديه ميهني مايل نبود درکاري فداکاري کند که نفعي برايش نداشت.

فزون براين، بارزاني و حزب دموکرات کردستان [عراق] تجسم يک حکومت کرد خواهند بود زيرا پيروزي دستاورد استقلال از آن آنها بوده و اتحاديه ميهني ديگر جايگاه خود را در اين نظام منسوخ، به گفته يکي از نمايندگان حزب گوران – حزب عمده اپوزيسيون که تا زمان انحلال مجلس توسط مسعود بارزاني در اکتبر ٢٠١٥ رياست آن را به عهده داشت – دارا نخواهد بود. اتحاديه ميهني که مانند حزب دموکرات ازنظر مالي نيز تضعيف شده، از مزاياي مالي فدرال که در توافق امضا شده با بغداد پيش بيني شده بسيار بيشتر بهره مي برد.

سرانجام، درعرصه منطقه اي «نه» متفق قدرت هاي خارجي ودر راس آنها ايران – متحد سنتي اتحاديه ميهني – منجر به اين شد که اکثريت رهبران حزب درمورد مسئله استقلال عقب نشيني کنند. با آن که خطر رودررويي خونين دو حزب مانند زمان جنگ برادرکشي کردها در سال هاي ١٩٩٧- ١٩٩٤ بعيد به نظر مي رسد، تشديد اختلاف بين اين دوبازيگر در منطقه غيرممکن نيست و اين خطر را دربردارد که مشکلاتي در زمينه مديريت اداري پديد آورد.

نهادهاي تکه پاره شده

پس از تسليم کرکوک به نيروهاي ارتش عراق، سيل اتهام هاي خيانت امواج رسانه هاي کرد را دربر گرفته و هر دسته مسئوليت اين فاجعه را به گردن طرف ديگر مي اندازد. حزب دموکرات کردستان [عراق] خود نيز با شتاب از برابر پيشروي نيروهاي عراقي، به ويژه در منطقه شينگال و بخشي از دشت نينوا گريخت. اين امر نشان مي دهد که خود اين حزب نيز مصمم به تسليم دربرابر اخطار بغداد بوده اما با تظاهر به جنگجويي در حوالي آلتون کوپري، در جاده بين کرکوک و اربيل، مي خواهد ظاهر را حفظ کند. عوات علي، مدير شبکه تلويزيوني ان آر تي مي گويد: «آنها به مواضع نيروهاي عراقي حمله مي کنند اما به محض پيشروي طرف مقابل عقب مي نشينند و از نو آغاز مي کنند. آنها هرگز رودررو نمي جنگند».

مسعود بارزاني که درحال ازدست دادن نفوذ و اعتبار خود است، براي ترميم موقعيت خود به هرکاري دست مي زند و با تبليغات در رسانه ها توسط نزديکانش مي کوشد با احساسات ملي گرايانه کردها بازي کند. به موازات اين امر، کميسيون انتخاباتي کردستان عراق زمان برگزاري انتخابات رياست جمهوري را ماه آينده تعيين نموده واين امر اين ظن را به وجود مي آورد که حزب دموکرات کردستان [عراق] مي خواهد سلطه خود برنهادهايي که اکنون به صورت تکه پاره درآمده اند را حفظ کند. دولت منطقه اي اقليم کردستان عراق که تا گردن در قرض فرورفته، محصور شده درميان همسايگاني که منافع خود را در وجود يک حکومت کرد درمرزهاي خود نمي بينند، در بن بستي بي سابقه از سال ١٩٩١ قرار گرفته است. اکنون که بهره برداري از مناطق نفتي کرکوک از دستش خارج شده، تنها نکته تسلي بخش اين است که به هرحال مي تواند از بخش قابل ملاحظه اي از بودجه فدرال که بغداد قول پرداخت آن را داده بهره مند شود. به دشواري مي توان گفت که آيا ازاين محل مي توان حقوق همه کارمندان را پرداخت کرد و زيرساخت هاي منطقه که از زمان آغاز بحران مالي ناشي از سقوط بهاي نفت درسال ٢٠١٤ کهنه و فرسوده شده را بازسازي نمود.

بخش هاي مختلف دولت منطقه اي اقليم کردستان [عراق] درمورد راهي که بايد درپيش گيرند دچار تشتت اند. با آن که به طور سنتي اکثريت پشت سر حزب دموکرات کردستان [عراق] قرار مي گيرند، اطميناني نيست که اين امر تداوم يابد. تصوير گرد هم آورنده و يک پارچه کننده رهبر به طور جدي آسيب ديده است. عملکرد تاجرمنشانه و حتي اقتدارگرايانه حزب دموکرات کردستان [عراق] ديگر کارآيي ندارد. خشم شديد بخش مهمي از مردم کردستان عراق کاملا محسوس است. درمناطق مورد منازعه، به خصوص اقليت ها هدف زورگويي حزب دموکرات کردستان [عراق] قرارگرفته اند . اين حزب مي خواسته آنها را با ميل يا اجبار جزء قلمرو آينده کردها قراردهد که يا از منابع ايشان بهره ببرد و يا منطقه حايلي بين خود و بقيه عراق عرب، به ويژه در موصل ايجاد کند و با وسعت بخشيدن به قلمرو خود در دشت حاصلخيز نينوا از چند حوزه نفتي آن نيز بهره ببرد. گزارش هايي منتشر شده که در آنها از تجاوز به حقوق بشر (١) توسط دولت خودمختار اقليم کردستان [عراق] سخن گفته شده است. اين امر به ويژه در مناطقي است که بارزاني مي دانسته که مي بايد در آنها آرايي بسيار بالا داشته باشد تا چنگ اندازي بر آن مناطق را توجيه کند ولي محدود به همين امر نيست.

تصرف مناطق مورد منازعه توسط ارتش عراق، که به عنوان رودررويي با اراده عمومي کردها وانمود شده، براي برخي از اقليت ها خوشايند نيست. در منطقه سنجار، شاخه ايزدي (٣) واحدهاي بسيج مردمي (UMP) در مناطق تخليه شده توسط پيشمرگه ها پيشروي کرده اند. اين واحد رزمنده از گروه هايي از ساکنان منطقه سنجار تشکيل شده که از عملکرد اقتدارگرانه دولت خودمختار منطقه اي کردستان [عراق] به شدت خشمگين هستند و هرگز نمي خواهند جزء حکومت کردي باشند که هيچ وقت در آن به حساب نيامده اند.

درهمين حال، بسياري از گروه هاي ايزدي ازجمله واحدهاي مقاومت سنجار (شاخه محلي حزب کارگران کردستان، PKK تشکيل شده از ايزدي ها) تسليم نيروهاي عراقي شده اند. به موازات اين امر، واحدهاي حفاظت از دشت نينوا (UPN) که از آشوري هايي که در کنار واحدهاي بسيج مردمي (UMP ) قرارگرفته اند تشکيل شده تا سرزمين خود را در قلمرو عراق قرار دهند. اينها اميدوارند بتوانند از يک مديريت محلي تمرکز زداي کمتر خفقان آور و بيشتر قابل انطباق با ويژگي هايشان برخوردار شوند.

تثبيت اقتدار مرکزي، تضعيف دولت خودمختار منطقه اي اقليم کردستان [عراق]

با آن که درمورد حضور نيروهاي ايران در کارزار نظامي عليه پيشمرگه ها ترديدي نيست، اين امر را نمي توان به معني سلب آزادي عمل بغداد دانست که در تداوم سياست حيدر العبادي يعني تاکيد بر اقتدار مرکزي درسراسر خاک عراق جلوه مي کند. حيدر العبادي که برنده بزرگ اين وضعيت است، بخت خود را براي تجديد انتخاب در ماه مه ٢٠١٨ دربرابر رقيبش نوري المالکي چندبرابر کرده است. نوري المالکي اميدوار بود که حيدر العبادي را به خاطر فقدان اقتدار در حزب الدعوه زير مهميز انتقاد بکشد (٤). بغداد به اميد اطمينان بخشيدن به کردها، به ويژه در کرکوک، دستور تخليه نيروهاي شيعه بسيج مردمي را داد که مايه نگراني کردها هستند و به قساوت شهرت دارند.

دولت خودمختار منطقه اي اقليم کردستان [عراق] در تداوم مسير معکوس خود بيشتر و بيشتر در بحران فرو مي رود. جنبش گوران، دومين نيروي سياسي ازنظر تعداد کرسي در مجلس، خواستار استعفاي دولت کنوني شده که بدون داشتن حکم معتبر بيش از دوسال است کار مي کند. اين حزب خواهان روي کارآمدن دولت موقتي است که تا زماني که يک کميسيون جديد انتخاباتي ايجادگردد مشغول کار شود. اين درخواست همچنان بدون پاسخ مانده است. در شرايطي چنين بي ثبات، به تعويق انداختن انتخابات رياست جمهوري و مجلس قانونگذاري بدون انجام اقدامات استثنايي اين خطر را دربر دارد که دولت خودمختار منطقه اي را در يک خلاء قضايي ديگر فرو ببرد. به نظر نمي آيد اين امر دغدغه اي براي رهبري کنوني کردها باشد. درعين حال، دليل سکوت سنگين جامعه بين المللي نه به خاطر توطئه هميشگي عليه کردها، بلکه به خاطر خشم شديد متحدان سنتي دولت خودمختار منطقه اي اقليم کردستان عراق دربرابر يکجانبه گرايي مسعود بارزاني است. آمريکايي ها، که به ويژه عليه بارزاني برانگيخته شده اند، از اين که پيشنهاد ميانجيگري براي گفتگو با بغداد دو روز مانده به زمان برگزاري همه پرسي توسط حزب دموکرات کردستان [عراق] رد شد، خشنود نيستند.

از روياي نقش برآب شده استقلال، که بارزاني چند هفته اي با آن کرد ها را سرگرم و فريفته کرد، تا سال ها به عنوان يک اشتباه محاسبه سياسي ياد خواهد شد. دولت خودمختار منطقه اي اقليم کردستان عراق که کيش ومات شده، چاره ديگري جز تن دادن به شرايط نامطلوب بغداد ندارد. نهادهاي داخلي که به شدت آسيب ديده اند، تا مدتي طولاني توان بازسازي نخواهند داشت و تازه اين درصورتي خواهد بود که از سوي طبقه سياسي اراده اي واقعي براي انجام اصلاحات در دولتي که اکنون متلاشي و بي اعتبار شده وجود داشته باشد. همچنين، رهبريت کرد که توان مانوور چنداني ندارد، ناگزير است تسليم اراده متحدان موقتي اي شود که در آينده بتواند براي خود بيابد. با آن که سياست آغوش باز نخست وزير حيدر العبادي به نظر صميمانه مي آيد و اين سياست مي تواند به گفتگوهايي جديد و کاهش تنش منجر شود، اما اين امر با استقلال کامل کردستان عراق، چنان که مسعود بارزاني در روياي آن بود فاصله بسيار خواهد داشت.

.....................................

١- Reine Hanna and Matthew Barber, Erasing Assyrians : How the KRG Abuses Human Rights, Undermines Democracy, and Conquers Minority Homelands, Assyrian Confederation of Europe, 25 septembre 2017.

٢- يک حقوق دان کرد عضو کميته نظارت در اربيل در زمان برگزاري همه پرسي در کردستان به ما گفت: «ساعت چهار و نيم بعد از ظهر در دفتر ما در اربيل پس از آن که ١٣٠ تن، از جمله ٣٠ تن به "نه" راي دادند، دستورهايي از "آسايش" (امنيت داخلي)، دفتر محلي "اتحاديه ميهني" و کميسيون مستقل برگزاري همه پرسي (٣ دستور هم زمان) به ما رسيدکه ٣٠٠ برگ راي به آراي حوزه افزوده شود

٣- ایزدی ها یک اقلیت مذهبی کرد در عراق ، پیرومذهبی التقاطی نشأت گرفته از مزداگرایی ایرانی هستند. داعش آنها را «شیطان پرست» معرفی می کند و درموردشان دست به نسل کشی زده است. آنها با این که کرد هستند از برنامه استقلال کردستان پیروی نمی کنند.

٤- Entretien avec Ali Awat, directeur de la chaine de télévision NRT.

--------------------------------

برگرفته از:«لوموند دیپلماتیک»

http://ir.mondediplo.com/article2866.html