به مناسبت زادروز تولد علی اشرف درویشیان

 یادداشتی از خندان مهابادی

نگاهی به زندگی و آثار علی اشرف درویشیان

درویشیان, روشن فکری برخاسته از چپ

درویشیان در آثارش چهرهٔ خشن و بی‌رحم فقر را به تصویر می‌کشد و چه زیبا، چه تکان دهنده و چه تأثیرگذار دست به قلم می‌برد.

 «یک روز معلم به بچه‌ها می‌گوید خواب‌هایشان را تعریف کنند. نیاز علی خواب جالبی تعریف می‌کند. او خواب دیده که خودش و پدرش گنجشک شده‌اند و دارند پرواز می‌کنند و مادرش گریه می‌کند و یکدفعه، مش باقر را که قبلا برایش کار می‌کرده به شکل اژدهایی می‌بیند و از ترسش، تند تند پسته‌ها را خندان می‌کند و از دهانش، خون می‌ریزد. پسته‌ها با هم متحد می‌شوند که نخندند تا مش باقر ناراحت بشود. مش باقر، نیاز علی را می‌بیند و می‌خواهد بگیردش، یکی از پسته‌ها شبیه بالون می‌شود و او را با خود به آسمان می‌برد. در آنجا می‌خواهد ستاره بچیند، ولی می‌افتد پاپین و از خواب می‌پرد. چند روز بعد نیاز علی، سر کلاس حاضر نیست. بچه‌ها می‌گویند: دیروز غروب، از سرما مرد در حالیکه داشت می‌گفت، ستاره می‌خواهم، ستاره می‌خواهم، یه ستاره برا ننه‌ام».

متن بالا بخشی بود از داستان «نیاز علی ندارد» به قلم شیوا و استوار علی اشرف درویشیان، مردی که از ستون ادبیات معاصر ما به شمار می‌رود و چقدر غم انگیز است که او در آستانهٔ ۷۴ سالگی، باید منتظر چاپ آثارش باشد که هنوز خبری از انتشار آن‌ها نیست.

آثار درویشیان در ستیز با دیکتاتوری است

درویشیان یکی از نویسندگان خوش فکر و روشنی است که همیشه با دیکتاتوری و استبداد در ستیز بود. او سال ۱۳۲۰ در خانواده‌ای کارگر در محلهٔ آبشوران شهر کرمانشاه چشم به جهان گشود. در سال ۱۳۳۷ دانشسرای مقدماتی را گذراند و سپس برای معلمی به روستاهای اطراف کرمانشاه و گیلان غرب رفت. در سال ۱۳۴۵ تحصیل در رشتهٔ ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران آغاز کرد و پس از دریافت مدرک کار‌شناسی، تحصیلات خود را در مقطع کار‌شناسی ارشد در رشتهٔ روان‌شناسی تربیتی ادامه داده و همزمان در دانش سرای عالی تهران در رشتهٔ مشاوره و راهنمای تحصیلی به تحصیل پرداخت.

او در سال ۱۳۵۲ اولین مجموعه داستان کوتاه خود را منتشر کرد. از سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ برای نگارش کتاب «از این ولایت» و فعالیت‌های سیاسی، سه بار دستگیر و ممنوع القلم شد. دستگیری اول وی در کرمانشاه ۸ ماه به طول انجامید، اما درویشیان ۲ ماه بعد در تهران دوباره دستگیر و به ۷ ماه زندان محکوم شد. وی همچنین به دنبال این حکم از دانشگاه اخراج و از معلمی نیز منفصل شد. دستگیری بعدی درویشیان در ۱۳۵۳ اتفاق افتاد که منجر به صدور حکم ۱۱ سال زندان برای او شد. درویشیان از این تاریخ به زندان رفت و تا پیروزی انقلاب در زندان ماند.

درویشیان در آثارش چهرهٔ خشن و بی‌رحم فقر را به تصویر می‌کشد و چه زیبا، چه تکان دهنده و چه تأثیرگذار دست به قلم می‌برد. او فقر را خوب می‌شناسد، سال‌هایی را در کنار کودکان روستا به سر برده بود و رنج‌های آنان دل و جانش را به درد آورده بود. بسیاری از داستان‌های او شرح تصاویری است که در زندگی دیده؛ چه زندگی خودش و چه رنجی که دیگران بر اثر حکومت‌های دیکتاتوری برده‌اند را در آثار خود منعکس کرده است.

علاوه بر این، درویشیان استاد فرهنگ عامه بود و تألیفاتی در این زمینه دارد. خودش بار‌ها اعلام کرده که علاقه‌اش به فرهنگ عامه را وامدار قصه گویی‌های مادربزرگش است.

رئالیسم درویشان، رئالیسمی عاطفی است

متن یادداشت رضا خندان مهابادی که به مناسبت تولد علی اشرف درویشیان نوشته شده است:

 «تولد علی اشرف درویشیان را تبریک می‌گویم. او از آن انسان‌هایی است که هرچه بیشر شبیه‌شان در این دنیا باشند بهتر است. او برای هرچه زیبا‌تر و انسانی‌تر کردن این دنیا گام برداشته است و اگر زشتی‌ها و پلشتی‌های جامه را در آثار خود منعکس کرده، تنها قصدش پررنگ‌تر کردن زیبایی‌های دنیا بوده است.

او کسی بود که تحت تأثیر فضای ادبی و جریان روشنفکری چپ که ابزاری برای مبارزه با دیکتاتوری قلمداد می‌شد، به یکی از نویسندگانی بدل شد که با شرایط آن دوره در ستیز بود.

درویشیان در خانوادهٔ فقیر در کرمانشاه متولد و در شرایط سختی بزرگ شده است. در سن ۱۸ سالگی به معلمی در روستا‌ها می‌پردازد و آثار غم انگیز فقر را مشاهده می‌کند. شاید درک و زندگی با همین‌ها بود که او را یک انسان آرمانگرا بار آورد. منطق طبقاتی که در آن دوره وجود داشت، حس انسان دوستانهٔ او را برمی انگیخت.

وی از اواخر دههٔ ۴۰ کار خود را آغاز کرد و اوایل دههٔ ۵۰ بود که اولین مجموعه داستان کوتاه خود را به چاپ رساند. درویشیان در تألیف آثارش نوعی خودویژگی داشت. آن هم این بود که نوشته‌های او از یک فیلتر عاطفی عبور می‌کنند. آنچه درویشیان در دنیای اطراف خود می‌بیند، ضربدر حس و عاطفه می‌شود و توسط نوشته‌اش، انعکاس می‌یابد.

به دلیل رد شدن اثر درویشیان از همین فیلتر عاطفی، نوشته‌های او بسیار حسی است. حتی آن اثر منطقی و استدلالی باشد. وجود این فیلتر باعث شده آثار او بسیار تأثیرگذار باشد. در واقع می‌توان گفت که رئالیسم درویشیان نوعی رئالیسم عاطفی است.

کاش آنقدر زنده باشد تا به دنیایی که برای جامعه‌اش و به خصوص کودکان آرزو داشت برسد.»

آثار علی اشرف درویشیان

 «سال‌های ابری» (۲ جلد)

 «درشتی»، مجموعه ۲۰ جلدی

 «فرهنگ افسانه‌های مردم ایران» (با همکاری رضا خندان مهابادی)

 «واژه‌نامه گویش کرمانشاهی»

 «یادمان صمد» (صمد بهرنگی)

 «شب آبستن»

 «از این ولایت»

 «قصه‌های آن سال‌ها»

 «هفت مرد، هفت داستان»

 «خاطرات صفر خان» (صفر قهرمانیان)

آبشوران

فصل نان

همراه آهنگ‌های بابام

گل طلا و کلاش قرمز

ابر سیاه هزار چشم

روزنامه دیواری مدرسه ما

رنگینه

کی برمی گردی داداش جان

آتش در کتابخانه بچه‌ها

چون و چرا

داستان‌های محبوب من (۶ جلد)

سلول۱۸

سی و دو سال مقاومت در زندان‌های شاه

افسانه‌ها و متل‌های کردی

واژه نامه گویش کرمانشاهی.

مد و مه/سه شنبه ۰۳ شهریور ۱۳۹۴

http://www.madomeh.com/site/news/news/3507.htm