در پى شكست داعش؛

كردها نگران از افول قدرتشان،

استقلال از عراق را فرا مى خوانند!

پاتريك كوبرن به نقل از نشريه اينديپندنت

 ترجمه: داريوش ارجمندى

 حداقل مي توان گفت كه بارزانى رئيس جمهور اقليم كردستان نشان داد كه جامعه جهانى از هرآنچه ثبات عراق را به مخاطره بياندازد، وحشت دارد، و ديگر آنكه، همكارى كردها را نمي توان امرى مسلم فرض كرد.

روز دهم آوريل مشغول رانندگى در جاده اى در غرب كركوك بودم، در انتظار اينكه پيشمرگه هاى كرد شهر را به تصرف خود درآورند و نگران از اينكه زودتر از عقب نشينى ارتش عراق به مقصد برسيم. در آن هنگام هيچ خودروئى از كركوك به سوى ما درحال حركت نبود، امرى كه گواه از اين ميداد كه درگيرى ها همچنان جريان داشت. دركنار جاده اردوگاه هاى رهاشده ارتش عراق را مشاهده مى كرديم، اما از غارتگران اموال خبرى نبود، امرى كه به خودى خود نگران كننده بود، چرا كه در دوران جنگ، تنها خطر مرگ ميتواند آدم ها را از غارت ثروت هاى به جا مانده منصرف كند. سردرگم که چه بكنيم، ناگهان يك خودرو كه از جهت كركوك مى آمد، در برابرمان ظاهر شد. راننده سرش را از پنجره بيرون كرد و فرياد زد:"تمام شد، راه كركوك باز است."

 درون شهر، يك غارت همگانى هرآنچه باقى مانده بود، جريان داشت، از تشك گرفته تا انواع خودرو. عده اى را ديدم كه يك بولدوزر زردرنگ را كه بتازگى به سرقت برده بودند، مى راندند. پيشمرگه هاى كرد چند ساعت پيش از آن، شهر را به تصرف خود درآورده بودند و مى گفتند كه هدفشان پر كردن خلاء ناشى از خروج ارتش است و مى خواستند با حضور خود نظم را در شهر مستقر كنند، هرچند تلاش چندانى براى جلوگيرى از غارت اموال به خرج نمى دادند.

 آنها بارها به آمريكايى ها قول داده بودند كه قصد اشغال شهر را ندارند، و حتى حالا نيز اصرار مى ورزيدند كه اين اشغال، موقتى ست. يك افسر بلندپايه كرد كه در ويرانه دفتر فرماندار ايستاده بود، به من گفت "انتظار داريم كه در عرض ٤٥ دقيقه بخشى از نيروهايمان شهر را ترك كنند."

١٤ سال بعد، كردها همچنان كنترل كركوك را در دست خود دارند، يعنى پايتخت نفتى شمال عراق به همراه استان مجاور آن با جمعيتى  از كردها، اعراب و تركمن ها. رهبران ائتلاف آمريكائى درجريان اشغال منطقه، نگران بودند كه تصرف شهر بوسيله كردها، سبب تحريك تركيه براى اشغال آن شود، چراكه تركيه پيش از آن اعلام كرده بود كه چنين امرى را بر نمى تابد. من در آن مقطع در ارتباط با تصرف كركوك بوسيله كردها مقاله اى نوشتم با عنوان "پيروزى كردها، و وحشت از اشغال بوسيله تركيه".

اين امر هرگز بوقوع نپيوست. در سال هاى پس از ٢٠٠٣، كردستان عراق به اصلاح همچون چشم و مركز گردباد بوده است كه هرچند بادهاى توفانى را پيرامون خود احساس كرده، اما از خود فاجعه بركنار مانده است.

ژورناليست هايى كه از كركوك گزارش مى دهند، همواره از آن بعنوان "بشكه باروت" ياد مى كنند، چراكه منطقه ايست متشكل از گروه هاى قومى و فرقه هاى متفرقه و همچنين سرشار از ثروت هاى نفتى ، كه بسيارى خواهان كنترل آن هستند. گزارشگران اين منطقه دائماً از احتمال انفجار اين بشكه باروت سخن مى گويند، بارها و بارها پيش بينى هايى مبنى بر هجوم نظامى تركيه و يا درگيرى ميان پيشمرگه ها و نيروهاى دولت مركزى را پيرامون مناطق مورد منازعه شنيده ايم، اما تاكنون اين پيش گويى ها اشتباه از آب درآمده و صورت عملى به خود نگرفته اند.

ماجراى رفراندم استقلال منطقه تحت كنترل كردها در ٢٥ سپتامبر، نمونه ديگرى از وقايعى ست كه مي تواند ثبات عراق و بخش قابل ملاحظه اى از خاورميانه را تهديد كند. بندرت پيش مى آيد كه يك همه پرسى دمكراتيك در يك منطقه نسبتاً كوچك، به اين شكل و در ابعادى جهانى با مخالفت ازجمله نيروهاى بين المللى نظير ايالات متحده، بريتانيا، آلمان و فرانسه روبرو شود.

يك بيانيه كاخ سفيد خطاب به "رهبران اقليم كردستان بر اين نكته تأكيد مى ورزد كه رفراندم موجب انحراف از تلاش هاى موجود در مسير شكست داعش و ثبات بخشيدن به مناطق آزاد شده مى شود. برگزارى همه پرسى در مناطق مورد منازعه، بالاخص موجب تحريك و بى ثباتى خواهد شد". قدرت هاى منطقه اى همچون تركيه و ايران نيز خواهان منع برگزارى رفراندم شده و تهديد كردند كه درغيراين صورت اقدامات تلافى جويانه اى را در دستور كار قرار مى دهند. در بغداد حيدر العبادى نخست وزير، رفراندم را محكوم كرد و ديوان عالى كشور نيز آنرا "خلاف قانون اساسى كشور" اعلام داشت. اما عليرغم اين هياهوها، به نظر رسد كه موضوع همه پرسى به انجام خواهد رسيد.

نكته عجيب در رابطه با اين واكنش هاى هيجانى اين است كه همه پرسى يادشده تنها جنبه مشورتى خواهد داشت و هيچ تعهدى بر دوش مسعود بارزانى نمى گذارد كه اقدام مشخصى به منظور دستيابى به خودمختارى انجام دهد. خود او مدعى ست كه هدف از اين همه پرسى اين است كه "به جهانيان بگوئيم كه ما خواهان استقلال هستيم" و اضافه مي كند كه قدرت هاى بيرونى بر اين باورند كه فراخواندن رفراندم بيش از همه "يك كارت فشار" و حربه اى براى امتيازگرفتن از بغداد مى باشد.

با پيشبرد اين امر، او بر اين باور است كه موضوع استقلال كردستان را به وضوح در دستور كار روز قرار داده است. حداقل اينكه او نشان داد كه جامعه جهانى از هرآنچه كه ثبات عراق را به مخاطره بياندازد وحشت دارد و ديگر آنكه نمي توان همكارى كردها را امرى مسلم فرض نمود.

بارزانى موفق شد كه با پايدارى در مقابل تهديدات و خواست به تعويق انداختن و يا الغاى رفراندم، خود را به مثابه پرچمدار ناسيوناليسم كردى معرفى كرده و از اين طريق اعتبار خود را در ميان كردهاى عراقى بازيابد. حتى رهبران كرد مخالف اين امر نيز باتوجه به احتمال بالاى رأى "آرى" در رفراندم، توان مقابله با آنرا ندارند.

مسئله ملى، درعين حال مي تواند افكار عمومى را از موضوع فساد و بى لياقتى دولت اقليم كردستان و وضعيت اسفبار اقتصاد آن منحرف كند. بارزانى درصدد برگزارى انتخابات رياست جمهورى و پارلمانى در تاريخ اول نوامبر يعنى تنها ٣٥ روز پس از رفراندم است. بى شك بارزانى و حزبش يعنى حزب دمكرات كردستان، از نتايج سراسر مثبت اين رفرندام سود بسيارى خواهند برد.

چشم انداز سياسى شمال عراق از ساير لحاظ نيز درحال دگرگونى ست. داعش در حال افول است و پنج شنبه گذشته ارتش عراق تهاجم خود را براى بازپس گيرى يكى از آخرين مناطق تحت كنترل داعش در الحويجه در غرب كركوك آغاز كرد.

مطابق معمول محاسبه‌ موازنه‌ قدرت سیاسی و نظامی در عراق دشوار است چراکه بازیگران متعددی در آن درگیرند و روش کنار آمدن آن‌ها با یکدیگر قابل پیش‌بینی نیست. مثلاً ‌واکنش حیدرالعبادی به این رفتار تحقیرآمیز اقلیم کردستان چه خواهد بود؟ نیروهای وی بعد از نُه ماه به‌تازگی با بازپس گيرى موصل به يك پيروزى تاریخی بر داعش دست يافته اند. بنابراين او نمی‌خواهد كه اعتبار نويافته خود را با سرافکندگی در برابر بارزانی از دست بدهد.

اما از ديگر سو، بغداد پيروزى سخت يافته خود در موصل را مديون پشتيبانى هوائى ائتلاف تحت رهبرى آمريكاست. بدون اين پشتيبانى، در حال حاضر دولت مركزى از توان چندانى براى رويارويى با كردها در عرصه نظامى برخوردار نيست.

همزمان دلیل دیگری نيز وجود دارد برای این که رهبری کردها احتمالاً پس از همه‌پرسی، جانب احتياط را پيشه كنند. آنها چیز زیادی برای از دست دادن دارند. خواست استقلال کردها چیزی شبیه خواست ویتنامی‌ها و الجزایری‌ها بعد از جنگ دوم جهانی نیست، از بسیاری لحاظ اقلیم کردستان هم اكنون نيز از سطح بغايت بالايى از استقلال برخوردار است و از سال ٣٠٠٣ تاكنون نيز چنين بوده است. دولت اقلیم از نظر سیاسی و نظامی از بسیاری از کشورهای عضو سازمان ملل متحد توانمندتر است. البته این هم واقعيتى ست که سهم واقعی کردها از قدرت در درون دولت اسماً شراكتى بغداد کاهش یافته است. در عمل، ميتوان گفت كه عراق همین الان هم در واقع دو کشور است، هرچند در ظاهر یک دولت واحد دارد.

محدودیت واقعی برای استقلال کردستان عراق این است که با يا بدون رفراندم، بركه اى آلوده به كوسه خواهد ماند. ایالات متحده و متحدانش آنگاه که داعش را شکست دهند، به ميزان امروز به کردها نيازمند نخواهند بود. قدرت دولت مرکزی عراق نه تنها كاهش نخواهد گرفت بلكه به مراتب فزونى خواهد يافت. مطمئن‌ترین مسير برای کردها، کماکان توافق در چارچوب یک راه‌حل کنفدرالیستى تقسیم قدرت با بغداد است، موضوعى كه تا اين لحظه هیچ یک از طرفین اراده‌ای برای عملى شدن آن نداشته اند.

چهارشنبه ۵ مهر ۱۳۹۶ برابر با ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۷