ریشه های فقر٬ نابرابری و عدم توسعه در بلوچستان

محمد ریگی درخشان

نابرابری یکی از مفاهیم اجتماعی در علوم انسانی است که سمبل و نمادی از بی عدالتی به شمار می رود. دولت ها همیشه موظف به کاهش نابرابری با برنامه ریزی دقیق هستند. از دیدگاه کارشناسان یکی از راه های کاهش نابرابری ها در چنین مناطقی همانند بلوچستان توسعه می باشد. در ضمن باید خاطر نشان کرد که  شدت گرفتن نابرابری ها در مناطق پیرامونی باعث تضعیف مشروعیت حکومت مرکزی در بین مردم پیرامون می شود و در نتیجه تشدید نابرابری ها پیامدهای ناگواری نه تنها بر امنیت ملی بلکه بر یکپارچگی کشور دارد.

در ایران علاوه بر عوامل طبیعی٬ عوامل اقتصادی٬ سیاسی٬ فرهنگی٬ قومی٬ مذهبی٬ ضعف در مدیریت کشوری٬ سستی استراتژی ها و برنامه های توسعه٬ تصمیم های غیر کارشناسی در انتخاب مکان های صنعتی و روند تمرکز گرایی در شهرهای مرکزی از جمله عوامل اساسی در ایران بوده که به نابرابرای ها در مناطقی مثل بلوچستان دامن زده است. همچنین با تمرکز امکانات  و خدمات در شهرهای مرکزی مثل تهران٬ اصفهان و مشهد سبب فرار سرمایه و نیروی انسانی ماهر و متخصص مناطق پیرامونی همچون بلوچستان به این مراکز هستیم که این خود به نابرابری و فقر در بلوچستان دامن زده است.

ماهیت و چگونگی مشارکت یک منطقه در اقتصاد کشوری متاثر از تصمیم گیری های سیاسی کلانی ست که در اقتدار سیاسی گرفته می شود. در نتیجه این تصمیم گیری ها گروه های منتفذ و متاثر در روند تصمیم گیری در توزیع منابع در مناطق تحت سیطره خود بهره می برند. در مقابل مناطق پیرامونی که در تصمیم گیری کلان کشوری نقشی ندارند؛ منابع کمتری را به خود اختصاص می دهند. به عنوان نمونه ساختار دولتی و نفوذ در سیستم تصمیم گیری  در استانی همچون تهران و یا تبریز در مقایسه با بلوچستان و کردستان بسیار بزرگتر است. به این ترتیب سهم بودجه ای که به این استان ها اختصاص داده می شود در بسیار بیشتر از مناطق محروم ایران هست.

یکی دیگر از فاکتورهای مهم دیگر در نابرابری در ایران عامل ایدئولوژیک در جغرافیای قدرت هست. به همین دلیل همیشه مناطق پیرامونی ایران مثل بلوچستان٬ که دارای شناسه های قومی و مذهبی هستند، دچار تبعیض و در نتیجه محرومیت در چنین مناطقی افزایش پیدا می کند. این تبعیض ها و نابرابری ها به مرور مسبب ناآرامی ها در مناطق پیرامونی می شود بدلیل اینکه حکومت برای تقویت هویت ملی برنامه یی نداشته است.

در ایران دولت مرکزی از پهلوی گرفته تا جمهوری اسلامی برای حفظ امنیت در مناطقی مثل بلوچستان به نیروهای واسطه همچون سردارها و مولوی ها رجوع کرده است. در تعامل و سازشی که بین حکومت و نیروهای نامبرده یعنی سرداران و خان ها در دوران پهلوی و مولوی های سنی مذهب در جمهوری اسلامی برقرار می شده؛ این نیروهای محلی نقش دلال را برای حفظ امنیت منطقه بازی می کردند٬ که این سازش خودش باعث عدم توسعه شده است. دولت هم در دوران پهلوی و هم جمهوری اسلامی تمایل به سازش با نیروهای حاکم در بلوچستان داشته تا کمتر هزینه کند و منابع از طریق این نیروها توزیع می شده و مسئله امنیت را بر عهده آنان واگذار کرده است.

باید خاطر نشان کرد؛ که قدرت اصلی در بلوچستان در دست واسطه ها یعنی سرداران بلوچ و مولوی های سنی نبوده بلکه آنان نقش واسطه بین مردم بلوچ و قدرت مرکزی را بازی می کردند.

در پایان باید گفت تنها  راه حل توسعه در ایران و مناطق پیرامونی یک انقلاب دموکراتیک مردمی می باشد تا مردم قدرت را از نهادهای ارتجاعی مرکزی و محلی بدست بگیرند و نهادهای دموکراتیک خود را جایگزین کنند و به مرور توسعه مردم محور شکل خواهد گرفت.

جمعه ۱۸ آذر ۱۴۰۱ برابر با  ۰۹ دسامبر ۲۰۲۲