اطلاعیه خانواده و دوستان باقر مومنی در مورد درگذشت او

باقر مؤمنی، مورخ، نویسنده، مترجم و کنشگر چپ‌گرای ایرانی، بامداد ۱۹ نوامبر ۲۰۲۳/ ۲۸ آبان ۱۴۰۲ در بیمارستانی در پاریس چشم بر جهان فروبست.

در اطلاعیه ای که خانواده و دوستان وی به این مناسبت منتشر کرده اند آمده است: مؤمنی اردیبهشت ۱۳۰۵ در کرمانشاه به دنیا آمد. پس از پایان دبیرستان، به تهران رفت، در دانشکده‌ی حقوق دانشگاه تهران درس خواند و در این رشته کارشناس شد. پس از چندی به فرانسه رفت، در دانشگاه سوربون پاریس سرگرم تحصیل شد و در تاریخ، مدرک دکترا گرفت.

این روشنفکر پیشرو که از جوانی به مبارزه‌ی سیاسی روی ‌آورد، تا دو سال پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، عضو فعال حزب توده ایران بود. در پی گسست از حزب توده، با شماری از روشنفکران انقلابی و هم‌رزمان پیشین، نبرد علیه دیکتاتوری شاه را ادامه داد. به کانون نویسندگان ایران پیوست که برای آزادی اندیشه و بیان در تکاپو بود.

پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷، با انتشار هفته‌نامه‌ی صدای معاصر و نشریه‌ی تئوریک مارکسیستی اندیشه، پیکار دموکراتیک برای دستیابی به آزادی، برابری و عدالت اجتماعی را پی‌گرفت.

در نیمه‌ی سال ۱۳۶۱، همانند بسیاری از دگراندیشان و مخالفان اصولی جمهوری اسلامی، ناگزیر به گریز از ایران شد. همراه با خانواده‌اش به پاریس کوچید و زندگی در تبعید را آغازید.

در سال‌های زندگی در تبعید، از پیکار با جمهوری اسلامی و نیز پژوهش و نگارش در زمینه‌های گوناگونِ برآمدن این نظام ناهمزاد با زمان، دست نکشید. نه تنها پای ثابت حرکت‌های اعتراضی علیه بیدارگری‌های دین‌سالاران شیعی در میهن‌مان بود، بلکه از آفرینندگان آثار ارزشمندی در تاریخ ایران معاصر به شمار می‌آید؛ به ویژه از جنبش مشروطه‌‌خواهی به این سو.

باقر مؤمنی از انگشت شمار اندیشمندان مارکسیست است که قرآن و نوشته‌های اسلام‌شناسان دیروز و امروز را به نقد کشیده است.

جای این نویسنده‌ی فرهیخته و سنجشگر که زندگی پُربارش الگوی بسیارانی بوده است، برای چند نسل از روشنفکران و پیکارگران آزادی ایران که بسیار از او آموخته‌اند، تا سال‌های سال خالی خواهد ماند.

تاریخ خاکسپاری و مراسم بزرگداشت باقر مؤمنی در اطلاعیه‌ی دیگری به آگاهی همگان خواهد رسید.

خانواده و دوستان باقر مؤمنی

…………………………

باقر مؤمنی (۱۳۰۵-۱۴۰۲)

باقر مؤمنی، تاریخ‌نگار و پژوهشگر، نویسنده، شاعر، مترجم و کنشگر سیاسی امروز ۲۸ آبان‌ماه ۱۴۰۲ در سن ۹۷ سالگی در پاریس درگذشت.

وی که در ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۰۵ در کرمانشاه به دنیا آمده بود، در سال ۱۳۲۳ دیپلم ادبی خود را در کرمانشاه گرفت. او مقاطع بعدی تحصیلی خود را در دانشگاه تهران و دانشگاه سوربن در پاریس گذراند. اما در این فاصله زندگی او سرشار از فرازوفرودهای فعالیت‌های سیاسی‌ و فرهنگی‌اش بود.

مؤمنی که در جوانی از اعضای حزب توده‌ی ایران بود در سال ۱۳۳۳ و یک سال بعد از کودتای ۲۸ مرداد به زندان افتاد و تا سال ۱۳۳۷ در زندان بود. وی در سال‌های بعد اگرچه از منتقدان این حزب شد، اما به کنشگری سیاسی خود به عنوان فعال سیاسی چپ ادامه می‌داد.  در پی تحولات بعد از انقلاب 1357 مؤمنی به فرانسه مهاجرت کرد و تا پایان عمر در این کشور ماند.

آثار باقر مؤمنی طیف بسیار متنوعی را دربرمی‌گیرد از پژوهش‌های اقتصادی و تاریخی تا رساله‌های سیاسی و اجتماعی و ادبی. گزیده‌ای از  کتاب‌های او در ادامه معرفی می‌شود و در روزهای آینده بیشتر درباره‌ی تلاش‌های پژوهشی وی خواهیم نوشت.

مروری بر آثار باقر مؤمنی

 آثار باقر مؤمنی درباره‌ی انقلاب مشروطه و بازیابی آثار روشنفکران عصر مشروطه:

ـ صوراسرافیل (بررسی روزنامه‌ی صوراسرافیل ۱۲۸۸ـ۱۲۸۶)، ۱۳۵۷

ـ کتاب احمد، ۱۳۴۶

ـ مسالک المحسنین، ۱۳۵۶

تمثیلات (ترجمه ی میرزا جعفر قرچه‌داغی)، ۱۳۴۹

ـ مقالات (ترجمه ی میرزا جعفر قرچه‌داغی)، ۱۳۵۱

ـ مکتوبات (ترجمه ی میرزا جعفر قرچه‌داغی)،

،یک کلمه، میرزا یوسف مستشارالدوله

ـ ادبیات مشروطه، تهران، ۱۳۵۴ (تز دکترای باقر مؤمنی که در اصل به زبان فرانسه منتشر شد)

 –  ایران در آستانه‌ی انقلاب مشروطیت، 1359

ـ دین و دولت در عصر مشروطیت، سوئد، ۱۳٧٢

آثار باقر مؤمنی مرتبط با حزب توده‌ی ایران و جنبش چپ:

 درباره‌ی مسائل جنبش و حزب توده، ۱۳۵۸

نامه‌های سرگرد وکیلی، از اعضای سازمان افسران حزب توده که منتقد رهبری این حزب بود و در سال 1333 اعدام شد

ـ پرونده‌ی پنجاه و سه نفر (با نام مستعارحسین فرزانه)،  ۱۳۶۵

ـ دنیای ارانی، تهران، ۱۳۸۴

ـ راهیان خطر، پاریس، ۱۳۸۵/۲۰۰۶. درباره‌ی تقی ارانی، رضا رادمنش، علی عُلُوی، بزرگ علوی، عبدالحسین نوشین، سروژ استپانیان و سعید سلطانپور.

پژوهش‌ درباره‌ی روستاهای ایران:

سیمای روستای ایران، ۱۳۵۸ (نخستین بار با نام مستعار بیژن پارسا منتشر شد)

مسئله‌ی ارضی و جنگ طبقاتی در ایران، 1359

نوشته‌های سیاسی – اجتماعی:

درد اهل قلم، 1356

ـ گفتارهای سیاسی و دمکراسی، بلژیک، ۱۳٧۴

ـ از موج تا طوفان (که مجموعه مقالاتی‌ست درباره‌ی انقلاب ایران)، آلمان، ۱۳۷۷

ـ نواندیشی و روشنفکری در ایران، آلمان، ۱۳۸۶/ ۲۰۰۷

ـ تاریخ و سیاست، پژوهشی‌ در مقوله‌ی تاریخ و سیاست در عصر مشروطیت، عصر پهلوی، دوران نهضت ملی و محمد مصدق؛ آلمان، ۱۳۸۷.

ـ همراه با انقلاب، از درخت سخن بگو، ۱۳۸۹/ ۲۰۰۹

ترجمه‌ها (با همکاری صادق انصاری):

ـ تاریخ قرون وسطی (۱۳۴۳)

ـ تاریخ جهان باستان (۱۳۴۵)

…………………………

برگرفته: «نقد اقتصاد سیاسی»