استخراج گاز میان سنگی، نوک کوه یخ آلودگی زیست محیطی؟

گردآوری: مازیار واحدی

در دنیای مربوط به انرژی و سوخت فسیلی تحولاتی عمیق و شتابان در جریان است که ارتباط مستقیمی با آینده ما دارد. تحولاتی که از سال ها پیش آغاز شده و اکنون بخشی از آن، یعنی استفاده از تکنیک فشار هیدرولیکی برای استخراج گازهای بین سنگی به مرحله اجرا رسیده است.

 تعدادی از کشورهای اروپائی، کانادا و امریکا با تکنیکی جدید، در آستانه استخراج نفت و گاز از اعماق زمین قرار گرفته اند. پیش بینی آژانس بین المللی انرژی حاکی از این است که امریکا در طی دهسال آینده با استفاده از این روش به بزرگترین تولید کننده نفت جهان تبدیل شود. این در حالیست که در حال حاضر آمریکا حدود بیست درصد از کل انرژی مورد نیاز خود را از خارج وارد می‌کند. آژانس بین المللی انرژی هم چنین پیش بینی کرده که آمریکا در سال ۲۰۳۵ به جای نفت یا ذغال‌سنگ از گاز طبیعی برای تامین نیاز صنایع، تولید برق و سوخت مورد نیاز کشور استفاده خواهد کرد. این می تواند منجر به این شود که مسیر و مقصد صادرات نفت خاورمیانه دستخوش تغییر شود، به طوری که در سال ۲۰۳۵ حدود نود درصد از نفت کشورهای خاورمیانه را کشورهای آسیایی خریداری کنند.

کارشناسان سیاسی معتقدند که این تحول می تواند باعث شود که خاورمیانه و خلیج فارس جایگاه خود را در سیاست خارجی امریکا از دست بدهند. در همین حال این کارشناسان این سوال را مطرح می کنند که سرنوشت اقتصاد های بر پایه نفت، و از جمله ایران، چه خواهد شد؟ و همه این ها، زندگی مردم سرزمین های نفتی و جنبش های سوسیالیستی و ضد سرمایه داری در این کشورها را با چه مسایلی روبرو خواهد ساخت؟

ایالات متحده از مدتی پیش می‌کوشد با استفاده از فشار هیدرولیک، گاز و نفت نهفته در لایه‌های سنگی در عمق هزار تا پنج هزارمتری زمین را که تا‌کنون غیرقابل دسترس بودند  آزاد و استخراج کند. هرچند این شیوه از سوی مدافعان محیط زیست مورد انتقاد شدید قرار گرفته، ولی این باعث نمی شود که امریکا از منابع بزرگ نفت و گازی که با استفاده از این شیوه بدست می آورد، چشم پوشی کند.

 بر این پایه سیاست مداران اروپائی به این باور نزدیک می شوند که اروپائی ها دیگر نمی‌توانند بر این تصور بمانند که آمریکا از منافع آنها در گوشه و کنار جهان و بویژه در خاورمیانه دفاع کند. آنچه که در لیبی، و هم اکنون در مالی روی می دهد، می تواند نمونه هائی از این سیاست امریکا باشند. ضمن اینکه این سیاست مداران حضور بیش از پیش چین در تحولات جهان و خاورمیانه را دور از ذهن ارزیابی نمی کنند.

اما مدافعان محیط زیست اعلام کرده اند اين منابع که به روش شکستن هيدروليک سنگ، یعنی تزريقِ با فشارِ مخلوطی از آب، ماسه و مواد شیمیائی، و با شيوه سوراخ‌کردن افقی استخراج می‌شوند، به بهای آلودگی ناهنجار محيط‌زيست به‌دست می‌آيند. آنها می پرسند اگر آنچه که امریکائی ها آنرا انقلاب گاز ميان‌سنگي می نامند، چيزی جز باد کردن يک حباب سوداگرانه درحال‌ترکيدن نباشد، چه خواهد شد؟ شکنندگی بهبود وضعيت اقتصادی ادعائی آنان، چنان که تجربه‌های اخير نشان می‌دهند، حکم می‌کند که در برابر اين ابراز ذوق و شوق افراطی سرمایه داران امریکائی جانب احتياط رعايت شود. فراموش نکنیم اقتصاد اسپانيا که پيشتر چنان شکوفا بود که آنرا چهارمین قدرت در منطقه یورو در سال 2008 می خواندند، از زماني که حباب املاک، که اين کشور کورکورانه خود را به آن آويخته بود، به‌طور ناگهانی ترکيد، خراب و عليل شده‌است. سياستگران که از بحران سال ٢٠٠٨ خيلی‌ کم آموخته‌اند، اکنون درحال تکرار همان اشتباه‌ها در بخش سوخت فسيلی هستند.

آنها هم چنین معتقدند که صاحبان صنایع نفتی در ارائه آمار و اسناد نیز اصل صداقت را رعایت نمی کنند. آنها یاداور می شوند که اولین بار درآغاز سال ٢٠١٢، دو مشاور آمريکايی زنگ خطر را در پتروليوم ريويو، نشريه بريتانيايی صنعت نفت به‌صدا درآوردند. این دو درعين پرسش درمورد قابليت اطمينان و دوام گاز میان سنگیِ مورد ادعای امریکائیها افشاء کردند که پيش‌بينی صاحبان صنايع با مقررات جديد کميسيون امنيت و مبادلهِ سازمان فدرال کنترل بازارهای مالی، هم‌زمان بوده‌است. اين مقررات که درسال ٢٠٠٩ تصويب شده‌اند به شرکت‌ها اجازه می‌دهند که حجم ذخاير خود را به ‌ميل خويش و بدون بررسی توسط يک مرجع مستقل اعلام کنند.

اما شکستن هيدروليک سنگ‌ها فقط اثرهای زيانبار محيط‌زيستی ندارد. مشکل اقتصادی نيز به‌وجود می‌آورد، زيرا که محصولی با طول عمر خيلی کوتاه توليد می کند. ديويد کينگ مشاور علمی پيشين دولت بريتانيا در نشریه طبیعت تاکيد می‌کند که بازده يک چاه ميان‌سنگی در طول سال اول بهره‌برداری شصت تا نود درصد افت می‌کند.

امّا همزمان واکنش ها نسبت به استفاده از این شیوه برای استخراج گاز میان سنگی به تدریج در بین ساکنین نواحی مجاور محل استخراج شکل می گیرد. در حالیکه گروهی معتقدند که با استفاده از این روش زیرِ زمین، تغییرات غیر قابل برگشتی پیش خواهد آمد، چون روش فشار هیدرولیکی باعث شکستگی هایی خواهد شد، گروهی دیگر می گویند علاوه بر آن، سیمانی که دور لوله ها خواهند ریخت، تا ابد دوام نمیاورد و در نتیجه باعث آلودگی آبها خواهد شد. در همین حال بسیاری با توجه به سابقه کارکرد سرمایه می گویند صاحبان صنایع می گویند آنها از مواد شیمیایی استفاده نمی کنند، اما ما خیلی خوب می دانیم که برای استخراج این گاز، باید مواد شیمیایی تزریق کنند. و این برای محیط زیست خطرناک است.

در حالیکه پروژه استخراج گاز بین سنگی یا گاز شیل در امریکا، آلمان، کانادا و لهستان شروع شده، مخالفت فرانسوی ها اما، صاحبان سرمایه و حامیان راه اندازی این پروژه در این کشور را به عقب نشینی وادار کرد. با همت کریستف تورره یکی از موثرترین سازمان های غیر دولتی فرانسه، بنام "نه به گاز شیل" تاسیس شد. آنها دولت فرانسه را به شدت تحت فشار قرار دادند و استخراج گاز شیل را در فرانسه متوقف کردند. کریستف تورره در مورد خطر گاز شیل برای محیط زیست می گوید: از هر روشی هم که استفاده کنند، به ناچار باید یک لایه زمین به نام توآرسین را بشکنند. گاز شیل در این لایه وجود دارد. دانشمندان این لایه را لایه زباله می نامند، چرا که حاوی مواد مضری مانند مواد رادیو اکتیو و فلزات سنگین است. شکستگی این لایه زمین ناگزیر سبب تماس این مواد سمی با آبهای زیرزمینی که بالاتر هستند، خواهد شد. مارتا روزمیسلوویچ، هماهنگ کننده مخالفان گاز شیل در لهستان نیز می گوید سرمایه داران برای استخراج این گاز بیش از هفتصد نوع ماده شیمیایی استفاده می کنند که نیمی از آنها سرطانزا هستند.

مشکل دیگری هم وجود دارد: چاه های گاز شیل گاز متان منتشر می کنند. گاز متان، یکی از گازهای گلخانه ای بسیار مضر است. قسمتی از گاز متان تولید شده بر اثر تجزیه عوامل ارگانیک در اتمسفر کره زمین متراکم میگردد. این در حالیست که قدرت آلودگی متان بیست برابر گاز کربنیک می باشد. آزاد شدن بیش از اندازه گاز متان در اتمسفر زمین و چگونگی امتناع از تراکم آن در جو زمین، طی دهه های اخیر در مرکز توجه طرفداران حفظ محیط زیست در جهان بوده و میباشد.