واکسن و داروهای ضد ویروس کرونا

کارکرد ونقش کمپانی های دارویی

تهمینه بقائی

مقدمه : کشف واکسن و داروهای موثر در جلوگیری ودرمان بیماری مهلک و مرگبار ناشی از ویروس کرونا،  کوید 19 ، امروز به یک مساله حیاتی و دغدغه جهانی مبدل شده و اهمیت سرنوشت سازی درحل بحران اپیدمیک ناشی از ویروس کرونا دارد. بیماری همه گیر ناشی از کرونا تاکنون باعث مرگ ضدها هزار انسان در سراسر جهان شده و تاثیرات مخرب آن بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی، آینده نامعلوم و تاریکی را برای جهانیان به ویژه محرومان و زحمتکشان رقم میزند. تلاش های تاکنونی جهانی برای کشف واکسن و تهیه داروهای ضد ویروس کرونا، علی رغم پیشرفت های قابل تامل،  هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است.

مساله ای که اخیرا نگرانی وسیعی را در میان دانشمندان و جامعه پزشکی جهانی دامن زده است، این است که " ما به احتمال زیاد قادر خواهیم بود که به واکسن و درمان موثر علیه ویروس کرونا دست یابیم ولی این کمپانی های دارویی هستند که تصمبم خواهند کرفت چه کسانی در جهان از این واکسن و درمان برخوردارخواهند شد. کمپانی های دارویی, غول های بزرگ اقتصادی دنیا ، ارایه دارو  و واکسن علیه کرونا را با استفاده از حق انحصاری تولید و حمایت قانونی دولت ها می توانند در زمان و در مکان هایی که خودشان تعیین می کنند، به جهانیان عرضه کنند. آن جا که و به نحوی که سودهای کلان عایدشان کند، صرف نظر از این که میلیون ها انسان در سراسر جهان در خطر مرگ و نابودب قرار داشته باشند. به عبارت دیکر, نهایتا کمپانی های دارویی هستند که تصمیم می گیرند چه کسانی و در کجای دنیا زنده خواهند ماند وچه کسانی نابود خواهند شد".( 1و2)

چرا و چگونه کمپانی های دارویی قادر هستند که علی رغم نیاز و تلاش های جهانی برای دستیابی به واکسن و داروهای ضد کرونا ، چنین نگرانیهایی را در جامعه پزشکی  و دانشمندان جهان به وجود بیاورند؟  

کمپانی های دارویی به ویژه کمپانی های فراملی با استفاده از امتیازات و حقوقی که سازمان تجارت جهانی ( دبلیو- تی-او ) تدوین کرده، می توانند صاحب حق امتیاز انحصاری تولیدات دارویی باشند ( پاتنت ) که توسط دولت ها به این کمپانی ها اهدا می شود. این کمپانی ها با استفاده از این حقوق و حمایت قانونی دولت ها، بازار برای تولید و عرضه داروها ، قیمت گذاری بر آن ها، جلوگیری از رقابت توسط کمپانی های دیگر و ممانعت از تولید داروهای مشابه با قیمت ارزان تر، به شکل ژنریک  و بالطبع قابل عرضه تر در کشورهای فقیرتر  را  زیر کنترل خود دارند. این حق امتیاز، حداقل برای 20 سال اعتبار دارد و قال تمدید می باشد.  چنین امتیازی در واقع امر جواز تقریبا دایمی را برای تسلط و تصرف بازار تولید و عرضه دارو توسط کمپانی های دارویی فراهم می سازد.

نگاهی به برخی نمونه های کارکرد سودجویانه کمپانی های دارویی و تاثیرات مخرب آن ها روشنگر این فجایع است؛

- داروهای ضد ویروس  اچ- آی - وی در مقابله با بیماری ایدز در سال 1996 به وسیله یک سری از کمپانی های دارویی در امریکا تولید و در بازار عرضه شدند. این داروها، داروهای بسیار موثری بودند که زندگی بیماران مبتلا به  ایدز را به کلی عوض کرد.  ایدز از یک بیمااری مرگبار تبدیل به یک بیماری مزمن شد که مبتلایان توانسته اند سال ها با این بیماری زندگی کنند وبیماری را تحت کنترل داشته باشند. قیمت این داروها سالانه برای هر مریض 6500 دلار تعیین شده بود. قیمت بالای این داروها باعث شد که در بسیاری از نقاط جهان به ویژه کشورهای افریقایی که بیشترین درصد مرگ و میر ناشی از ایدز را دارند، از برخورداری از این داروها محروم بمانند و تنها در سال 2004 میلادی بود که این داروها به  بازار دیگر نقاط جهان عرضه شدند. در طول این ده سال فاصله زمانی، میلیون ها انسان در کشورهای فقیر و به ویژه افریقا، در نتیجه عدم برخورداری از داروهای ضد ایدز نابود شدند ( 1).

- واکسن در اغلب موارد برای کمپانی های دارویی به یک تجاررت بزرگ تبدیل شده است. به عنوان مثال واکسن ضد  ذات الریه  حدود چهل سال پیش توسط کمپانی فایزر  تولید و به بازار عرضه شد. در هند که میزان ابتلا به ذات الریه به ویژه در میان نوزادان بسیار بالا بوده، بیشترین نیاز به این واکسن داشته اند. این واکسن با قیمت 250 دلار برای هر نفر و با تخفیف دولتی هند با قیمت حدود 10 دلار برای هرنفر به بازار هند عرضه شد. طبیعی بود که با جمعیت وسیع مبتلایان و فقر گسترده میان آن ها همه کس قادر به دریافت واکسن، حتی به قیمت دولتی نیز نبودند. در نتیجه این بی عدالتی در توزیع و مصرف  واکسن ذات الریه، هنوز بعد از چهل سال از تولید و عرضه واکسن ذات الریه در جهان، هر ساله 127000 نوازاد هندی در اثر ابتلا به ذات الریه جان خود را از دست می دهند. این درحالی است همین واکسن برای کمپانی فایزر، سود سالیانه 4/5  بیلیون پوند به بار آورده است ( 1).

- در دوره چند ماهه اخیر پس از شیوع کرونا، تهیه و دستیابی به ماسک برای حفاظت و جلوگیری از ابتلا به ویروس کرونا؛ چه برای مردم و چه برای پزشکان و پرستاران و سایر کادرهای درمانی در بیمارسنان ها، یکی از نگرانی ها و دغدغه های بسیاری از کشورها بوده است.  کمپانی  3-ام  یکی از بزرگترین و اصلی ترین کمپانی های تولید ماسک است. این کمپانی فراملی، امریکایی است ولی در چین، اروپای غربی وامریکای لاتین بیشترین شعبه ها را دارد و تولیداتش را به اقصی نقاط دنیا صادر میکند. در ماه مارس 2020، شهردار نیویورک از کمپانی   3 ام  خواست که 3 میلیون ماسک  را برای مصرف عاجل در بیمارستان ها و برای کادر درمانی تولید و عرضه کند. این کمپانی درخواست شهردار امریکا را برای تولید ماسک رد کرد و اعلام کرد که اولویت های تجاری، منافع مالی، تولید و صادرات محصولات این شرکت نه تنها در امریکا بلکه در چین، اروپای غربی و امریکای لاتین هم، محرمانه است و دادن اطلاعات ممکن نیست.(1،3)

چند روز بعد 3 ام   اعلام کرد که بیشتر ماسک های تولیدی این شرکت در شعبه شانگ های چین تولید شده و قبل از دوره کرونا پیش فروش شده است.(4) تنها بعد از آن که دونالد ترامپ رییس جمهور امریکا با تهدید به استفاده از قانون  دی - پی -ا ( قانون مصوب 1950 این حق را به رییس جمهور امریکا میدهد که تحت عنوان حمایت از امنیت ملی و شرایط ویژه کشور، کمپانی های تولیدی را ناگزیر به تبعیت کند) وارد میدان شد، کمپانی 3 ام  قبول کرد که حدود 166/5 ملیون ماسک را ا ز کارخانه هایش در خارج از امریکا و به ویژه از چین به امریکا وارد کند.(6) این در حالی است که کمبود فزاینده ماسک در بیشتر کشورهای جهان و به ویژه در بخش های درمانی، باعث گسترش هر بیشتر ویروس کرونا و افزایش مرگ ومیر کادرهای درمانی و مردم شده و می شود.

مافیای دارو در جهان، ارتباط ان با سیاست و لابی گری سیاسی     

کمپانی های دارویی فراملی با سرمایه های هنگفت در واقع مافیای بزرگ دارو در جهان را پدید آورده اند که بر پایه حمایت های دولتی استوار است. روابط بین کمپانی های دارویی و دولت ها با لابی گری فشرده، به شرکت های دارویی فراملی این توانایی و قدرت را داده است که به مثابه دولت عمل کنند. و با ابزار قانونی بیشترین غارت و چپاول  برای کسب سود بیشتر انجام دهند. نمونه هایی از این دست عبارتند از:

فایزر-   کمپانی بزرگ و فراملی امریکایی است که با ثروت 205.39 بیلیون دلار در سال 2019 در رتبه پنجم از ده کمپانی ثروتمند دارویی دنیاست.(9) این کمپانی، یکی از با نفوذترین کمپانی ها در ارتباط با سیاست در امریکا است. در نه ماهه اول سال 2009، این شرکت 16.3 میلیون دلار روی لابی گری سیاسی در امریکا، نفوذ روی کنگره و سیاست های قانون گذاری هزینه کرد. بنا به اطلاعاتی که  ویکی لیکس انتشار داد ، فایزر در  سال 1990 خواهان برکناری وزیر بهداشت نیوزلند در ان زمان،  هلن کلارک شد. چرا که این وزیر بهداشت، محدودیت های تجاری برای خرید دارو از کمپانی های دارویی امریکایی تعیین کرده بود که این، باعث کاهش فروش داروهای امریکایی در نیوزیلند می شد. کمپانی فایزر با استفاده از لا بی گری سیاسی پر نفوذ خود خواهان بر کناری وزیر بهداشت نیوزلند شده بود تا از منافع تجاری خود در نیوزیلند دفاع کند. (10)

- در مثالی دیگر از ارتباط بین صنایع دارویی و نهاد های دولتی، اسکات گات لیب ، رییس سازمان غذا- داروی امریکا (  اف-دی-ا ) در آپریل 2019 از این سازمان استعفا داد و درست سه ماه بعد، جولای 2019 به هیات مدیره شرکت فایزر پیوست. در اهمیت جایگاه این سازمان باید گفت که این نهاد، منتخب مستقم رییس جمهور امریکا و بالاترین نهاد  مسئول ارزیابی محصولات تولیدی غذایی و دارویی،  به لحاظ سلامت و امنیت برای مصرف ملی و بالاترین نهاد در تصمیم  گیری برای دادن مجوز مصرف وعرضه برای این تولیدات است. به دنبال  پیوستن اسکات گات لیب به هیات مدیره شرکت فایزر، اعتراضات  زیادی علیه این موضوع در کنگره امریکا صورت گرفت. زیرا که اطلاعات و تجربیات اسکات گات لیب در اف- دی-ا    می توانست تاثیر به سزایی در برتری شرکت فایزر در رقابت با سایر کمپانی های دارویی بگذارد.(11)

صنعت داروسازی در سال 2008، رتبه سوم را در میان 52 صنعت سودآور جهان داشته است. بنا به گزارش نشریه اقتصادی فوربس  در سال 2012، شرکت امریکایی مکس سون، با ثروتی نزدیک به 120 میلیارد دلار بزرگ ترین شرکت صنایع دارویی جهان اعلام شد.(8) امریکا با 13 شرکت دارویی دارای بزرگ ترین شرکت های صنایع دارویی است و ژاپن با 10 شرکت در رده دوم قرار دارد. سه غول دارویی، امریکا - ژاپن و اروپای غربی، تنها در سال 2007، بیشتر از 72 میلیارد دلار  تحقیق در مورد  نسل جدید داروها را به خود اختصاص دادند و در مجموع 88 در صد تولید جهانی دارو را داشته اند. (11)

این مافیای دارویی همان طور که پیش تر گفته شد از شاخه های متعدد مالی، علمی، رسانه ای ودولتی تشکیل شده و با نفوذ در مجامع قانون گذاری دولتی و حتی بین المللی مثل سازمان بهداشت جهانی، به اهداف  تجاری و مالی خود دست می یابند.

دونالد رامسفلد، وزیر سابق دفاع امریکا ( او در فواصل 1975- 1977 و 2001 - 2006 وزیر دفاع بوده است . او نقش کلیدی در حمله امریکا به افغانستان و عراق در سال 2003 داشت و از جمله کسانی بود که مصرانه ادعا داشت که عراق دارای سلاح های کشتار جمعی شیمیایی است) سهام دار عمده شزکت دارویی گیلد ساینس  است. شرکت گیلد ساینس تولید کننده داروی رمیدی سیوی یر است که در سال 2015 برای مقابله با ویروس ایبولا ساخته شد و در  آغاز شیوع کرونا برای مقابله با کوید  19 در امریکا مورد استفاده وسیع قرار گرفت. این دارو یکی از داروهای موثر برای مقابله با کووید 19 است که در لیست سازمان بهداشت جهانی قرار دارد و هم اکنون مورد تحقیات آزمایشکاهی است.

بنیاد راکفلر از حامیان اصلی چندین شرکت بزرگ دارویی و  آزمایشگاه های آن ها از جمله آزمایشگاه معروف ابوت است. رابرت مورداک، مالک رسانه ای بزرگ دنیا، از سهامداران کلان شرکت های دارویی دنیا است. (8)  مافیایی جهانی دارویی حتی در سازمان بهداشت جهانی نیز نفوذ داشته است.  سازمان بهداشت جهانی متهم به دریافت رشوه از آزمایشگاه های داروی برای همکاری با آن ها بوده

است. وخیم جلوه دادن اوضاع بهداشت جهانی در گزارش های بین المللی، از جمله موضوعات مطرح در پرونده های دریافت رشوه از کمپانی های دارویی بوده است. برای مثال پرفسور آلبرت اولستر هاووس، از دانشگاه آراسموس هلند، یکی از مشاوران سازمان بهداشت جهانی در رابطه با بیماری انفولانزا است. او متهم بوده است که در پاندمی آنفولانزای خوکی با مافیای جهانی دارو برای فروش داروهای مختلف همکاری می کرده است (8)

همه این ها، بار دیگر، تاییدی بر این واقعیت است که ما با جهانی روبرو هستیم که در آن سرمایه مالی و در این مورد مافیای دارویی ثروتمند جهان، که با وقاحت دم از بشر دوستی می زنند و مستقیما با جان انسان ها در ارتباط هستند، چگونه سیاست ها را به دولتها دیکته می کنند و نه بر عکس.

ضرورت همکاری های بین المللی 

در شرایط کنونی که اپیدمی کرونا در ابعادی بسیار متفاوت و گسترده تر از سایر اپیدمی های تاکنونی، حیات انسانی، اقتصادی و اجتماعی جهان را به مخاطره انداخته و خطر رکود اقتصادی، بیکاری، قحطی و گرسنگی را در برابر بشریت قرار داده، دولت ها تحت فشار افکار عمومی ناگزیر به اتخاذ تصمیماتی جهت تسهیل روند دستیابی به واکسن و داروهای ضد کرونا شده اند.آن ها برای ممانعت از مداخلات سود جویانه کمپانی های دارویی در این رابطه راه کارهایی را در پیش گرفته اند. یکی از این راه کارها " مجوز اجباری"  است که در شرایط استثنایی می تواند در سطح یک کشور توسط دولت مربوطه اتخاذ شود. با این راه کار، حق انحصاری امتیاز برای کمپانی های دارویی آن کشور، موقتا محدود میشود. و بازار تولید و عرضه دارو از حیطه اقتدار کمپانی های دارویی خارج می شود. به این اعتبار، کمپانی های رقیب می توانند وارد میدان شده و دارو را با قیمت ارزان تر در شکل ژنریک ، تولید وعرضه کنند. تا به حال بعضی کشورها مثل آلمان، شیلی، اسراییل و کانادا "مجوز اجباری " را در قوانین تجاری خود گنجانده اند.(1،2) هر چند که این به تنهایی نمی تواند در سرعت بخشیدن به دستیابی واکسن و داروهای ضد کرونا و عرضه سریع آن ها تاثیر زیادی داشته باشد. این امر احتیاج به همکاری جهانی در دست یابی به اطلاعات کمپانی های دارویی در این زمینه، ردوبدل کردن اطلاعات در مورد چگونگی تولید، نتایج آزمایشگاهی و کار آزمایی های بالینی در سطح جهانی دارد.(1،2) بدون این همکاری های اطلاعاتی، اطلاعات گران بها در زمیته تولید واکسن و داروهای ضد کرونا در آزمایشگاه های کمپانی های دارویی باقی میمانند تا در زمان معین به نحوی که سود آوری آن ها را تامین کند، به جهانیان عرضه شود و به قیمت نابودی میلیون ها انسان

 تجربه کوبا در مقابله با اپیدمی

در شرایطی که تولید و عرضه دارو و حمایت های بشردوستانه در جهان سرمایه داری با چنین موانع و پیچیده گی ها و بی رحمی ها روبرو بوده و هست، نگاهی به کوبا و سیستم بهداشت و درمان کم نظیر آن، سیستم درمانی انسان محور، نقطه روشن و امیدوار کننده ای در میان تاریکی های جهان کنونی است.

یکی از داروهای موثر و قابل تکیه در درمان کرونا  و ویروس کووید 19  که هم اکنون در لیست منتخب سازمان بهداشت جهانی، برای بررسی و تحقیقات بیش تر قرار دارد، اینتر فورون  به ویژه اینتر فورون- آلفا  2بی  است. این دارو در ابتدای شیوع کرونا وسیعا در چین استفاده شد و در التیام بیماران مبتلا تاثیر زیاری داشت. این دارو، مجوز درمانی برای بیماری های ویروسی دیگر مثل ایدز، هپاتیت بی و سی و چند بیماری ویروسی دیگر را دارد و در درمان این بیماری ها به کار می رود. تاریخچه تولید این دارو در کوبا به دهه 1980 میلادی بر می گردد، زمانی که کوبا در محاصره تحریم های جهانی قرار داشت و از دست رسی به تکنولوژی، تجهیزات و مواد اولیه، دانش و مالیه کافی  محروم بود. در آن زمان کوبا با اپیدمی خطرناک ناشی از ویروس دنگو روبرو بود. این بیماری باعث مرگ بسیاری  از مردم کوبا شد. کوبا با تولید اینترفورون و استفاده گسترده، رایگان و وسیع توده ای جان انسان های بسیاری را نجات داده و به طرز درخشانی بر اپیدمی دنگو غلبه کرد(12) کوبا در ابتدای شیوع کرونا تعداد زیادی  از پژشکان و پرستاران خود را به ایتالیا که بیشترین درجه ابتلا را در اروپا داشت، جهت کمک های انسان دوستانه اعزام کرد.

تجربه کوبا وعملکرد آن در مقابله با اپیدمی و بعدها تولید اولین واکسن در جهان علیه مننژیت بی ، که باعث نجات جان میلیون ها کوبایی مبتلا در سال های 1989 -1990 شد و مدال طلای سازمان ملل را برای کویا به ارمغان آورد،  نشان می دهد که تنها با اتکا به سوسیالیسم، تامین سلامت مردم برای مردم و بدور از سودآوری سرمایه می توان به پیش رفت.

زیرنویس ها 

1) The GAURDIAN, Wed 15/April/2020 by Achal Prabhala& Ellen  t Hoen

2) The GAURDIAN, 02/April 2020 by Professor Ara Darzi

3)Whashington Post, 17/March/2020

4) The New York Times, 16/March 2020

6)  The New York Times , 06/April/2020

7) کیهان، پنج شنبه 16 مهر 1388، دریچه ای به جهان

8) مشرق، 23 ابان 1391، چگونه مافیای جهانی دارو با جان انسان ها بازی می کنند

9) GEN, genetic engineering and Bio technology News by Alex Phillippidis, 18/Nov/2019, Top ten Pharma companies of 2019

10) David Fisher and Jonathan Milne, 19/Dec/ 2010; WikiLeaks, Drug firms tried to ditch "Clark", retrieved 3/Nov/2011

11) Reuters; Mishra, Manas ( July 2019) Kuber, Shailesh, " senator Warren asks former FDA chief  Gottlieb, to resign from Pfizer board"; retrieved 4/July/2019

12) Helen Yaffe, University of Glasgou, 18/March/2020, LSE, Cuba and coronovirus; how Cuban biothech came to combat Covid 19