ارتش مصر در پی فرونشاندن انقلاب است

 کوین اندرسون

 ترجمه مهرداد امامی

در تاریخ 14 اوت 2013، دستگاه پلیسی ـ نظامی مصر به دو تظاهرات نشسته­­ی عمدتاً مسالمت­­آمیز اخوان­المسلمین یورش برد و مهمات جنگی و بولدوزرهای مسلح را به کار گرفت تا هزاران تن را بکشد و هزاران تن دیگر را مصدوم کند. در آن روز فاجعه­بار، تمام فرایند انقلابی­ که در 2011 آغاز شد، به نقطه­ی بحرانی رسید، نقطه­ای که بعید نیست انقلاب در مواجهه با ضدانقلابِ علنی نابود شود.

تمایل ارتش به بازگرداندن کشور به دوران دیکتاتوری آهنین مبارک چنان که باید و شاید مشکل­ساز بود، اما چیزی که از 14 اوت در عمیق­ترین معنا یک تراژدی ساخت این بود که به نظر می­رسید ارتش، دست­کم عجالتاً، نه تنها از حمایت وفاداران به مبارک بلکه از پشتیبانی بسیاری از عناصر انقلابی و جنبش­های دموکراتیک که منشأ خود را در جناح­های غیراسلام­گرای انقلاب 2011 می­یافتند، برخوردار است. این امر خصوصاًً در مورد لیبرال­های مصری صادق است.

فردای کشتار اخوانی­ها، فرمانده­ی ارتش عبدالفتاح السیسی اجازه داد دولتش نه فقط حکومت نظامی بلکه وضعیت اضطراری نیز اعلام کند، چیزی که رژیم مبارک درست تا سال 2011 به مدت سه دهه از آن بهره جسته بود. علاوه بر این، یک روز قبل از آن، السیسی هنگامی دست خود را رو کرد که 25 فرمان­دار ایالتی را که تقریباً همگی­شان یا طرفدار دوآتشه­ی ارتش مبارک بودند یا سوابق پلیسی داشتند منصوب کرد.

اخوان­المسلمین به نوبه­ی خود کماکان بازگشت به قدرت را مطالبه می­کرد و در ملأ عام شعله­های نابردباری و فرقه­گرایی را برانگیخت، آن­هم با ترسیم مخالفانش به عنوان مسیحیان و صهیونیست­ها نه مسلمانان «خوب» مصری. در نتیجه، وقتی جمعیت طرفدار اخوانی­های مسلمان به خیابان­ها ریختند تا به کشتار 14 اوت اعتراض کنند، نه‌تنها ساختمان­های دولتی و دفاتر پلیس بلکه صومعه­ها و کلیساهای متعلق به اقلیت محاصرشده­ی مسیحی قبطی را نیز هدف حمله­ی خویش قرار دادند.

همه­ی این رویدادها به کجا می­برند جنبش توده­ایِ انقلابی ـ دموکراتیکِ چندوجهی را که به تظاهرات 30 ژوئن که اخوانی­ها را از قدرت پایین کشید انجامید؟ در آن روز، ده­ها میلیون نفر در خیابان­ها از ارتش خواستند که کشور را از آنچه استقرار دولت بنیاد­گرای آمرانه جلوه می­کرد نجات دهد، اما خواهان بازگشت به حکومت نظامی نبودند. موفقیت آن جنبش در پایین کشیدن دولت آمرانه­ی اخوان­المسلمین گشایشی ایجاد کرد، نه فقط برای نیروهای دموکراتیک و انقلابی  بلکه برای ارتش نیز.

متأسفانه، ارتش بود که سررشته­ی امور را به دست گرفت. پس از 30 ژوئن، جنبش دموکراتیک و انقلابی با وجود افرادی که هم­اکنون نه خریدار دموکراسی که خواهان نجات­ به دست نیروهای نظامی آن هم از بالا هستند، متلاشی شد. این امر در مورد جناح غالب و عمدتاً لیبرال جنبش تمرد، یعنی گروه جوانانی که تظاهرات 30 ژوئن را سازمان دادند، صدق می­کند. تمرد که اکنون تماماً به­ انتخاب ارتش است کماکان حتی پس از 14 اوت در حمایت از ارتش به تظاهرات دعوت می­کرد. مثال دیگر حمدین صباحی، ناصریست چپ­گرا، است که در انتخابات 2012 آرای بسیاری به دست آورد اما اخیراً اعلام کرد که انقلابیون اشتباه کرده بودند که آهنگ «مرگ بر حکومت نظامی» را در طول رژیم شورای عالی نیروهای مسلح (اسکاف) در 12-2011 سر دادند.

اما بزرگ­ترین متخلفان شمار بسیاری از سیاست­مداران لیبرال بودند که پست­ها در دولت دست­نشانده­ی ارتش در ابتدای ماه ژوئیه را کماکان پر می­کردند. این نوع فرصت­طلبی پیامدهای تراژیکی برای آینده­ی مصر و نه تنها در کوتاه‌مدت خواهد داشت زیرا به بی­اعتبار ساختن خودِ ایده­ی دموکراسی و همچنین انقلاب در معنای مثبت و اومانیستی کلمه کمک می­کند.

مصری­ها به خوبی می­دانند که ایالات متحده پشتوانه­ی مالی نظامیان مصر است و بسیاری از سلاح­هایی را که در سرکوب­ها استفاده شدند به نظامیان و پلیس می­دهد. ماهیت بسیار محدود انتقاد اوباما از کشتار در تیتر 15 اوت گاردین منچستر چنین عنوان شده بود: «حالا که اوباما محکومیت بین­المللی ملایم را رهبری می­کند شمار کشته­شدگان مصر افزایش می­یابد.» این امر برای لیبرال­هایی که اکنون حامی ارتش هستند، آن هم در کشور و منطقه­ای که مخصوصاً امپریالیسم آمریکا منفور است، مشکل­ساز خواهد بود.

با وجود این، یک امتیاز مثبت کوچک عبارت بود از موضع اصولی بعضی از اعضای جنبش دموکراتیک و انقلابی. معاون موقت رییس جمهور لیبرال، محمد البرادعی در اعتراض به کشتار 14 اوت استعفا داد. جنبش ششم آوریل، عنصر اساسی در بسیج توده­ای جوانان 2011 و پس از آن اعلام داشت: «چهره­های اصلی اخوان و دولت موقت مواجهه­ی خونین را در جهت تحقق اهداف­شان ترجیح می­دهند؛ رژیم می­خواست حاکمیت خود را تنفیذ کند و اخوان می­خواست از خون قربانیان برای کسب امتیازات سیاسی استفاده کند.» این جنبش اضافه کرد: «تنها راه پایان دادن به بحران کنونی و بازگرداندن کشور به مسیر دموکراتیک از خلال راه­حلی سیاسی میّسر است که تحقق اهداف انقلاب را امکان­پذیر می­سازد، همان راه­حلی که معاون مستعفی رییس جمهور محمد البرادعی بیان کرد.» (الاهرام آنلاین، 15 اوت 2013)

در واکنش به کشتار، سوسیالیست­های انقلابی مصر 14 اوت را «تمرین خون­بار در جهت نابودسازی انقلاب مصر» نامیدند با این «هدف که، از رهگذر خلق وضعیت ترور، در اراده­ی انقلابی تمامی مصریانی که حقوق­شان را مطالبه می­کنند، چه کارگران، فقرا یا جوانان انقلابی، خلل وارد کنند.» (الاهرام آنلاین، 15 اوت 2013). این دال بر امکانی حقیقی­ است مبنی بر اینکه ژنرال­ها به زودی مستقیماً علیه نیروهای دموکراتیک و انقلابی خواهند چرخید، درست همان­طور که علیه اخوانی­ها به میدان آمدند.

از هم­اکنون به نظر می­رسد که ارتش، آن­طور که از احساسات ملی­گرایانه سواستفاده می­کند، از وزنه­ی اساسی پشتیبانی مردمی برای اقدامات سرکوب­گرانه­اش برخوردار باشد، آن­هم ضمن دامن زدن به شایعات ماجراجویانه در مورد «تروریسم» ناشی از اخوان­المسلمین. ولی حالا که ابعاد سرکوب با تمام پی­آمدهای ضدانسانی خوفناک­اش آشکار می­شود، مطمئناً حمایت مردمی از ارتش کاهش می­یابد. علاوه بر این، حاکمان جدید ارتش در حیطه­ی اقتصاد چیزی غیر از نسخه­ی دیگری از سرمایه­داری نولیبرال برای ارائه ندارند.

بنابراین، همان­طور که اقتصاد به سقوط آزاد ادامه می­دهد، ظرف مدت چند ماه ژنرال السیسی به همان شکلی که اسکاف در 2012 بی­اعتبار شده بود، بدنام خواهد شد. حتی اگر ریزش هواداری از ارتش درست هم باشد تا آن موقع ارتش به نحوی استحکام یافته است که در کوتاه­مدت آسیب­ناپذیر باشد. اگر ارتش به سرعت بی­اعتبار شود امکان دیگر این است که این احساسات عمومی ­چه­بسا به نفع بنیاد­گراها تغییر کند. حتی اگر هیچ کدام از این تحولات پیش نیاید سرکوب کنونی می­تواند به ایجاد یک شاخه­ی خشن و سازش­ناپذیر از جنبش بنیادگراها منجر بشود، چیزی که در سال­های دهه‌ی 1990 پیش آمد. درهرحال جنبش انقلابی و دموکراتیک به حاشیه رفته است و این تراژدی واقعی مصر در2013 است.

همان طور که در 2011 مصر با توجه به اندازه و تاریخ خود پیش­آهنگ انقلاب­های عربی شد، امروز کشتار 14 اوت بعید نیست تتمه­ی روحیه­ی انقلابی دیگر کشورها را از بین ببرد. حوادث مصر حتماً بر سوریه تاثیر منفی خواهد داشت و حتی بر روی تونس که در آن چپ سکولار از خود در مبارزه­ای مداوم علیه حزب بنیادگرای النهضه دفاع می­کند. در سطحی جهانی، وقایع اخیر در مصر به تضعیف ایده­ی انقلاب کمک خواهند کرد.

با این حال، اگر چپ جهانی و مصر از وقایع تراژیک اخیر درس بگیرند ( که خصوصاً هم مستلزم اجتناب از فرصت­طلبی است، خواه در قبال ارتش و خواه در قبال نیروهای اسلام­گرا، و هم مستلزم این که به جای این که بگویند با چی مخالف­اند به وضوح روشن کنند که خودشان کی هستند) در آینده قوی­تر ظاهر خواهیم شد. نظر به بحران کنونی جامعه­ی مصر، محتمل­تر است که، به زودی زود، شانس دیگری برای بسیج توده­ای در حمایت از جنبش دموکراتیک و انقلابی پدید آید. اما دست­کم در آینده­ی نزدیک دوره­ی انحطاط آغاز شده است.

16 اوت 2013

منبع:

http://www.internationalmarxisthumanist.org/articles/egyptian-military-seeks-to-extinguish-revolution-by-kevin-anderson

برگرفته از «نقد اقتصاد سیاسی»

http://pecritique.com/