گرمایش زمین، آلودگی هوا و سلامتی انسان

اکرم پدرام‌نیا

در این سال‌های اخیر بسیار شنیده‌ایم که بیماری‌ها به طرز چشمگیری شایع‌تر از زمان‌های پیش شده‌اند و میزان شیوع سرطان‌ها، سکته‌های مغزی، سکته‌های قلبی، بیماری‌های عروقی، آسم و آلرژی‌ها بالا رفته است. تا چند سال پیش هنوز برای مردم و حتا دانشمندان این سوال مطرح بود که آیا آلودگی محیط زیست و گرمایش زمین در شیوع این بیماری‌ها تاثیری دارد یا نه. اما امروز روشن شده است که برخی بیماری‌ها نه فقط ناشی از آلودگی هوا هستند که اخیرا کارشناسان دریافته‌اند که خود گرمایش زمین و بالا رفتن درجه‌ی حرارت به افزایش چشمگیر بیماری‌هایی چون آسم، بیماری‌های مزمن ریوی و آلرژی‌ها می‌انجامد.

تغییر محیط زیست پدیده‌ی پیچیده‌ای‌ست و می‌تواند تاثیرات پیش‌بینی‌ناپذیر بسیاری به‌جا بگذارد. علاوه بر افزایش درجه حرارت، نابودی یخچال‌های قطبی، بالا آمدن آب دریاها، ایجاد توفان‌ها و سیل‌های خانمان‌برانداز، مشکل عمده‌ی دیگری که از اهمیت به‌سزایی برخوردار است تاثیر بر سلامت موجودات زنده بخصوص انسان است. تغییر محیط زیست موج‌هایی از گرمای شدید و اتفاقات طبیعی پیش‌بینی ناپذیری را به همراه دارد. همین عوامل تاثیرهای مستقیم و غیرمستقیم بسیاری بر سلامت انسان می‌گذارد. این تاثیرها از جوش‌های پوستی و الرژی‌ها گرفته تا بیماری‌های درمان‌ناپذیر و مرگ را نیز دربرمی‌گیرد. بیماری‌های مزمن مثل بیماری‌های قلبی عروقی و تنفسی را بدتر می‌کند و حتا می‌تواند سبب مرگ این افراد شود. به دلیل بالارفتن درجه حرارت و موج‌های گرما میزان مصرف برق و سوخت‌های فسیلی افزایش می‌یابد و این خود ذرات پی‌ام ۲.۵ بیش‌تری در هوا تولید می‌کند، ذراتی که باعث بیماری‌های تنفسی و آلرژی‌های متفاوت می‌شود.

نقش گرمایش زمین بر شیوع بیماریها

تغییر اکوسیستم باعث هجرت ناقلان عفونت‌ها و حمل پاتوژن‌ها از موجودات زنده به انسان می‌شود و بیماری‌های گوناگون ایجاد می‌کند. این بیماری‌ها عبارتند از بیماری لایم که کنه‌ها به انسان منتقل می‌کنند و هاناتاویروس که جوندگانی مثل موش‌ها به انسان منتقل می‌کنند و برخی از گونه‌های آن‌ها ‌کشنده‌اند. علائم آن شامل تب و لرز و عرق کف دست، سرگیجه تا نارسایی حاد کلیه و مشکل قلبی و ریوی را شامل می‌شود و تا ۶۰ درصد از آن‌هایی که علائم قلبی ریوی دارند جان‌شان را از دست می‌دهند. از جمله بیماری‌های دیگر که از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند و گرمایش زمین عامل موثر بر آن است، بیماری‌های ویروسی چون آنفلوانزای مرغی، آنفلوانزای خوک و بیماری سارز است.

دینامیک مهاجرت بیماری‌ها خیلی پیچیده است و افزایش درجه حرارت تنها عامل گسترش آن‌هاست. مطالعات نشان داده که ۱۰ درصد از سکته‌های مغزی در کشورهای پیشرفته به‌خاطر ابتلا به بیماری‌های منتقل شده از سوی حیوانات رخ می‌دهد.

یکی دیگر از علل شایع سکته‌های مغزی ابتلا به بیماری شاگاس است که ۲۰ میلیون از مردم روی زمین به آن مبتلایند. شاگاس که از بیماری‌های وابسته به تغییر محیط زیست است علت اصلی نارسایی قلبی و از علل مهم سکته‌ی مغزی در کشورهای آمریکای لاتین است. از سوی دیگر، در مدتی درازتر افزایش حرارت سبب خشکسالی و کمبود آب تمیز و کمبود مواد غذایی می‌شود و درنتیجه در بسیاری از مناطق جهان، حتا در کشورهای جهان اول مثل آمریکا، سوء‌تغذیه، گرسنگی و مرگ را به همراه می‌آورد.

نکته‌ی قابل توجه دیگر افزایش گازهای کربن در سطح زمین است که فصل رشد محصولات را طولانی‌تر می‌کند و همین باعث تولید بیش‌تر گرده‌ها در کشاورزی می‌شود و درنتیجه شیوع و طول مدت آلرژی‌ها و بیماری‌های تنفسی افزایش می‌یابد.

گرمایش زمین سبب فعال‌تر شدن برخی از حشرات و حیوانات بیماری‌زا مثل پشه‌ها می‌شود. از سوی دیگر زمان شکوفه دادن گل‌ها را جلو می‌اندازد و این نیز دوره‌ی تولید گرده‌ها را طولانی‌تر می‌کند. برخی از گرده‌ها یا غبارها در هوایی که دی‌اکسید کربن بیش‌تری دارد و گرم‌تر است به آلرژن تبدیل می‌شوند و آسم و آلرژی و دیگر بیماری‌های تنفسی را ایجاد می‌کنند. باران‌ها و سیل‌ها سبب تشکیل هاگ‌های کپک‌ها می‌شوند و ثابت شده که ۵ درصد از افراد مبتلا به آلرژی‌های تنفسی از مواجهه با کپک‌ها به این آلرژی‌ها مبتلا شده‌اند.

از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۹ شمار بیمارانی که در آمریکا به آسم مبتلا شده‌اند ۳/۴ میلیون نفر افزایش یافته است و شمار کسانی که به آلرژی مبتلا شده‌اند نیز با نسبتی بیش‌تر افزایش یافته است.

در سال ۱۹۹۸ وقتی توفان میتچ سبب شد که طی سه روز در آمریکای مرکزی ۶ فوت باران ببارد، مالاریا، تب استخوان‌شکن دنگو، وبا و لپتوسیپروز به‌طور وحشتناک فراگیر شد. در سال ۲۰۰۰ که در کشور موزامبیک به مدت شش هفته گرباد و سیل آمد، میزان شیوع مالاریا ۵ برابر افزایش یافت. بنا به آمار سازمان بهداشت جهانی سالانه بیش از ۰۰۰/۱۵۰ نفر از مالاریا و اسهال ناشی از افزایش درجه حرارت زمین می‌میرند.

در تابستان ۲۰۰۳ موجی از گرمای شدید ده‌ها هزار نفر از مردم اروپا را به کام مرگ برد، غلات را پلاسیده و پژمرده نمود و ده درصد از توده‌های یخی رشته کوه‌های آلپ را آب کرد. این نمونه از حوادث طبیعی سبب تغییرات زیاد و دائمی در محیط زیست می‌شوند و سیستم‌های بیولوژیکی همه‌ی کشورها به آن‌ها واکنش نشان می‌دهند.

به دنبال گرمایش زمین و بالا رفتن میزان توفان‌ها، باران‌ها و سیل‌ها بخار آب هوا افزایش می‌یابد و همین سبب تشکیل ذرات پی‌ام ۲.۵ بیش‌تری می‌شود. مطالعات نشان داده که میان این ذرات و بیماری‌های قلبی عروقی مثل سکته‌ی قلبی، تشکیل لخته‌های خون در سیاهرگ‌های عمقی و افزایش مرگ‌ومیر رابطه‌ی مستقیم وجود دارد. این ذرات سبب کاهش فعالیت ریه‌ها نیز می‌شوند و به آسم، بیماری‌های انسدادی تنفسی، ورم مخاط بینی و مرگ زودرس می‌انجامند. آلودگی هوا سدهای مخاطی مجاری تنفسی را از بین می‌برد و سبب التهاب راه‌های هوایی تنفسی شده و سیستم تنفسی را به واکنش‌های آلرژیک وامی‌دارد. واکنش سیستم تنفسی به تغییرات محیط زیست و گرمایش زمین در مناطقی که آلودگی ناشی از سوخت بنزین و مصرف بی‌رویه‌ی ماشین‌ها بیش‌تر است، شدیدتر است.

با افزایش حرارت زمین تولید ازن (O3) نیز زیاد می‌شود و از پی آن التهاب سیستمیک، تشکیل لخته‌های خون، ترومبوز، نقص در کارکرد عروق، پوکی استخوان و آرتروز، آمبولی ریه، سکته‌ی قلبی و سکته‌ی مغزی رخ می‌دهد.

یکی از دلایل شناخته شده برای افزایش ابتلا به سرطان مواجهه با سموم شیمیایی در سوخت‌های فسیلی‌ست. پس از بارش باران‌های سنگین و به دلیل افزایش حرارت زمین مواد شیمیایی تبخیر می‌شوند و از راه تنفس وارد بدن ما می‌شوند. این مواد که از طریق سیل‌ها نیز به شهرها و و روستاها منتقل می‌شوند حاوی فلزات سنگینی هستند که در کنار آب‌ها تخلیه می‌شوند و آب‌ها را آلوده می‌کنند. متاسفانه با ورود این مواد به بدن زمینه برای جهش‌های سلولی و تولید سرطان فراهم می‌شود.

مطالعات نشان داده‌اند که سرطان‌های پوست نیز به‌خاطر افزایش گرما و تابش نور خورشید و اشعه‌ی ماورای بنفش، نسبت به گذشته، شیوع بیش‌تری دارند. بنا به این پژوهش‌ها اشعه‌ی ماورای بنفش که میزانش در اثر گرمایش زمین افزایش می‌یابد با برخی هیدروکربن‌ها (PAHS) ترکیب می‌شود و دی‌ان‌ای را خراب می‌کند. از سوی دیگر، افزایش اشعه‌ی ماورای بنفش به سیستم ایمنی آسیب می‌رساند و بدن نمی‌تواند سلول‌هایی را که روزانه در بدن جهش می‌یابند از سیستم حذف کند. آشکار است که سلول‌های جهش یافته تکثیر می‌یابند و به سرطان‌های مختلف می‌انجامند. 

به دلیل تغییر محیط زیست و گرمایش زمین بیماری‌ها و اختلالات عصبی نیز افزایش یافته‌اند. یکی از شایع‌ترین علل آن میکروارگانیسم‌ها و سمومی‌ست که از راه خوردن غذاهای دریایی به سیستم عصبی ما وارد می‌شوند. زیرا پختن و دیگر شیوه‌های تهیه‌ی غذا این مواد را از بین نمی‌برد. مصرف این مواد سبب فراموشی زودرس، فلج اعصاب تنفسی، آسیب به کبد، چشم و پوست می‌شود.

تغییر محیط زیست و نظام  سرمایه‌داری

در سال ۲۰۰۱ بیش از ۲۰۰۰ دانشمند محیط زیست از صد کشور جهان در سازمان ملل گرد هم آمدند و نشان دادند که انسان عامل اصلی همه‌ی این تغییرات است و عمدتا به‌خاطر از بین بردن جنگل‌ها و سوزاندن سوخت فسیلی و تولید بیش از اندازه‌ی محصولات که به تولید دی‌اکسید کربن می‌انجامد، همه‌ی این حوادث رخ می‌دهند. با این همه، از آن سال تاکنون سرعت گرم شدن اتمسفر و تولید دی‌اکسید کربن به‌شدت افزایش یافته و سرعت آب شدن یخ‌های قطبی آن‌قدر زیاد شده که در آن سال حتا نمی‌توانستیم وضعیت امروز را حدس بزنیم.

دیگر برای اثبات تغییر محیط زیست و گرمایش زمین به شواهد نیاز نداریم. کافی‌ست به پیرامون خود نگاه کنیم تا ببینیم که چگونه مردم از بیابان شدن زمین‌های کشاورزی و نابودی خاک، نابودی کشاورز و انحصاری شدن کشاورزی رنج می‌برند. در آمریکا بیش از نیم میلیون از شرکت‌های بزرگ هستند که نظام سرمایه‌داری را می‌چرخانند و بی‌آن‌که مورد پرسش قرار بگیرند، برای تولید بیش‌تر محصولات‌شان در جای‌جای جهان، جنگل‌ها را نابود می‌کنند و آب و هوا را آلوده می‌کنند. زیرا در نظام سرمایه‌داری قرار است ثروتمند ثروتمندتر شود و فقیر فقیرتر. یا به قول عامیانه‌ترش پول است که پول می‌سازد. اما به‌رغم باور عام گرایش به نظام سرمایه‌داری در سرشت انسان نیست. سرشت انسان از ۰۰۰/۲۰۰ سال پیش شکل گرفته که فقط در ۳۰۰ سال آخرش نظام سرمایه‌داری سازمان‌یافته دیده شده است. پس این عقیده که «حرص جزئی از طبیعت انسان» است عقیده‌ای بی‌اعتبار و دستاویزی مسخره برای آن گروه کوچکی‌ست که در آن‌ها طمع پایانی ندارد. به عبارتی بانی همه‌ی این‌ها همان سرمایه‌گذارها هستند. درست است که هر فرد ما باید بکوشد تاثیرش را بر محیط زیست کم کند، تا می‌تواند از وسایل عمومی استفاده کند، محصول مورد نیازش را خودش تولید کند و از مصرف‌گرایی بپرهیزد، اما مشکل اصلی در میزان تولید است. به همین دلیل هم‌زمان باید بر آن‌هایی که حرص و طمع‌شان برای تولید بیش‌تر، سود بیش‌تر، جنگل‌ها را نابود می‌کنند، آب‌ها را مسموم و هوا را آلوده و در نتیجه محیط زیست را به نابودی می‌کشاند، فشار وارد آوریم.

http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp058079

http://www.usnews.com/news/articles/2012/03/15/doctors-warn-climate-change-may-lead-to-spike-in-asthma-cases

http://www.usnews.com/news/articles/2012/01/11/12-infected-with-new-swine-flu-strain

http://www.cdc.gov/climateandhealth/effects/default.htm

http://en.wikipedia.org/wiki/Hantavirus#Symptoms

http://www.cdc.gov/climateandhealth/effects/mental_health.htm

http://www.bvsde.paho.org/bvsacd/cd68/HTingTsai.pdf