محیط زیست در سالی که گذشت

مازیار واحدی

سالی که گذشت برای محیط ز یست ایران سالی خبرساز بود. در این سال جنبش محیط زیست از نهان خانه بیرون آمده و خود را به عنوان یکی از پایه های اصلی مبارزه برای زندگی سالم معرفی کرد. لزوم برقراری ارتباط تنگاتنگ بین جنبش محیط زیست و دیگر جنبش های اجتماعی و طبقاتی، اگرچه هنوز نه برای همه، اما برای بخش بزرگی از کنشگران سیاسی و مدنی روشنتر شد.

حرکت برای دفاع از موجودیت و داشته های محیط زیستی، به بخش ها و طبقات مختلف اجتماع سرایت کرده و جوانه های آنرا اینجا و آنجا می بینیم. در برنامه امروز که اولین برنامه در سال جدید می باشد نگاهی، هرچند گذرا خواهیم داشت به مهم ترین رخدادهای زیست محیطی سال گذشته.

آلودگی هوای تهران و دیگر کلان شهرهای کشورمان در سال گذشته، هزاران تن از هم وطنان ما را به کام مرگ فرستاد. دهها هزار تن را روانه بیمارستانها کرد. فعالیت های آموزشی و تولیدی را مختل و در مواردی به تعطیلی کشاند. آلودگی هوا در اهواز، تهران، اصفهان و عسلویه در صدر خبرها قرار گرفت. باران اسیدی در اهواز دهها هزار نفر از شهروندان را به دلیل دچار شدن به مشکلات تنفسی و قلبی روانه بیمارستانها کرد. مسئولین مطابق معمول گروه گروه به حرکت درآمدند، هزینه کردند، کنفرانس تشکیل دادند، جلسه پشت جلسه برای این که علت را جستجو کنند. شش ماه گذشت و این فاجعه محیط زیستی در تالار زمان به محاق فراموشی سپرده شد و دوباره سکوت درباره علت این فاجعه پیشه مسئولین شد.

آلودگی هوای تهران شاید ازجنس دیگری بود. بسیاری از کارشناسان استفاده از بنزین تهیه شده در واحدهای پتروشیمی را مهم ترین علت آلودگی اعلام کردند. امری که به دلیل اختلافات درون باندهای قدرت، از سوی جناح های مختلف درون رژیم هم تائید شد. توجه بفرمائید: بنزین آلوده تولید کردند، بطور مستمر و روزانه سموم خطرناک تولیدشده توسط این بنزین ها را به خورد مردم دادند، بعد جشن خودکفائی گرفتند و رهبر هم با دم خود گردو شکست که بیائید و ببینید که ما چه ها که قادر نیستیم بکنیم. همزمان اینجا و آنجا اعتراضات به آین آلودگیها شکل گرفت. بعد ورق برگشت. بایستی مقصری پیدا می شد. دولت قبلی مسبب این قضییه اعلام شد. حمایت هشت ساله رهبر از آن دولت به فراموشی سپرده شد. دیگر کسی در این مورد حرفی نزد. قرار شد بنزین پتروشیمی را مصرف نکنند. هیچ کس مورد مواخذه قرار نگرفت. خامنه ای ساکت است و جشن خودکفائی جای خود را به واردات بنزین استاندارد می دهد.

آلودگی هوای اصفهان و عسلویه اما، ارتباط مستقیم به وجود مراکز صنعتی و تولیدی در این مراکز داشت. امری که به گفته کارشناسان و متخصصان محیط زیست نشانه عدم وجود برنامه مشخص و مدون برای پیش بردن توسعه پایدار در این مراکز است. عدم استفاده از تکنولوژی پیشرفته و به روز، و استفاده از سوخت های آلاینده برای پیش بردن تولید به هر قیمتی، از اصلی ترین دلیل آلودگی هوا در این دوشهر است. اصفهانی ها می گویند وضعیت آلودگی هوا در اصفهان در بی برنامگی مسئولین روز بروز بدتر می شود. در عسلویه هم کار بجائی رسید که خطیب نماز جمعه این شهر اعلام کرد که سرطان خون به دلیل آلودگی هوا در این شهر به شدت شایع است. بعد هم همین آقا پیشنهاد کرده که فضای سبز را گسترش دهند خوب می شود. این هم یکی دیگر از شیوه های عوام فریبانه و پوپولیستی مسئولین. تولید برای سود را به قیمتی که شده ادامه می دهند، آلودگی ایجاد می کنند بعد هم می گویند که حالا درخت بکارید این آلودگی کمتر می شود.

خبر دیگر اینکه سال گذشته به دلایل متعدد سیاسی و اقتصادی، رژیم مجبور به عقب نشینی از پروژه های هسته ای خود شد. جدای از اینکه این امرچگونه پیش برده شد و می شود، مهم ترین مسئله  از زاویه و نگاه زیست محیطی این است که به نظر می رسد شرّی از سر مردم ما در حال برداشته شدن است. سالهاست که به دلیل رخدادن فجایع هسته ای در اقصاء نقاط جهان، و آسیبهای ناشی از آن، پرداختن به فعالیت های هسته ای در این یا آن کشور محدود و در مواردی ممنوع اعلام شده است. حوادث هسته ای، و اصلا از آن هم که بگذریم دفع زباله های ناشی از فعالیت های هسته ای، به یک مشکل بزرگ محیط زیستی تبدیل شده که مخاطرات زیادی برای سلامت انسان و طبیعت را در پی داشته وهر ساله اعتراضات گوناگونی در سطح جهانی علیه آن صورت می گیرد.   

هم چنین خشک شدن دریاچه ارومیه که ناشی از سدسازی های بی رویه و غیرکارشناسی بوده، کم آبی رودهای کارون و زاینده رود به دلیل سیاست های منطقه ای و باندی مسئولین، خشک شدن هامون و خطر نابودی دیگر تالاب ها از جمله تالاب میانکاله، نابودی جنگل ها به دلیل سیاست راهسازی و ساختمان سازی در جهت ایجاد سود برای دولت و صاحبان سرمایه از دیگر مواردی بود که در سال گذشته زندگی و سلامت میلیونها تن از هموطنان ساکن در این مناطق را با خطر جدی روبرو ساخت. نتایج این فجایع اگرچه بطور مثال در مقایسه با فاجعه ای مانند زلزله در روز و زمان حال مشاهده نمی شود، اما به مراتب فاجعه بارتر بوده و نه تنها نسل حاضر که نسلهای بعدی را هم در بر خواهد گرفت.

 در اینجا بی مورد نمی دانم اشاره کنم علیرغم اینکه در سال گذشته حیات وحش هم تلفات زیادی داد، و علیرغم اینکه شکارچیان، چه انان که از سوی رژیم مجوز داشتند و چه آنان که نداشتند، نه رحم به شکار کردند و نه به محیط بان، در ماههای پایانی سال گذشته حرکتی در بین تعدادی از شکارچیان اهل کامیاران شکل گرفت که می تواند نشانه ای باشد بر اینکه گسترش حساسیت های مردمی در دفاع از داشته های طبیعی خود، بر این حرکت شکارچیان بی تاثیر نبوده است. پانزده تن از شکارچیان در حرکتی جمعی از کار خود ابراز پشیمانی کرده و اعلام کردند که از این پس در مقام دفاع از حق زیست برای همه موجودات اقدام خواهند کرد.   

در کنار این حوادث هم چنین ما شاهد شکوفا شدن جنبش محیط زیستی در کشورمان نیز بودیم. اعتراضات مردم زنجان برای انتقال کارخانه روی و سرب به خارج از شهر، اعتراضات دوره ای مردم اراک به آلودگی هوای این شهر، تجمع مردم و علاقه مندان برای جلوگیری از عملیات راهسازی از میان پارک گیاهشناسی نوشهر، تجمع هزاران نفره مردم برای جلوگیری از تخریب کوه شاه در کرمان، تشکیل زنجیره های انسانی در دفاع از موجودیت کارون و هامون در اهواز و سیستان و بلوچستان، تشکیل تشکلهای گوناگون زیست محیطی که حداقلِ کارکردشان آگاه سازی و ایجاد حس همکاری و انگیزه در بین بخش های مختلف جامعه برای دفاع از داشته های محیط زیستی می باشد، از مواردی بودند که نشان دادند اگرچه حاکمان در پی ایجاد سود بیشتر برای دارو دسته های خود، ساز خود را زده و غم نابودی داشته های مردم را نداشتد، مردم اما به خواسته های خود واقف بودند و در جهت دستیابی به این خواسته ها بود که بهم نزدیکتر شدند و از هم حمایت کردند. تجربه نشان داده هرچه جنبش های اجتماعی و طبقاتی در دفاع از خواستهای مشترک به هم نزدیک تر شده اند راحتتر توانسته اند مسئولین را به عقب نشینی وادار کرده و خواست برحق خود را پیش ببرنند.

مازیار واحدی فروردین 1392