Rahe Kargar
O.R.W.I
Organization of Revolutionary Workers of Iran (Rahe Kargar)
به سايت سازمان کارگران انقلابی ايران (راه کارگر) خوش آمديد.
سه-شنبه ۵ بهمن ۱۳۹۵ برابر با  ۲۴ ژانويه ۲۰۱۷
 
 برای انتشار مطالب در سايت با آدرس  orwi-info@rahekargar.net  و در موارد ديگر برای تماس با سازمان از;  public@rahekargar.net  استفاده کنید!
 
تاریخ انتشار :سه-شنبه ۵ بهمن ۱۳۹۵  برابر با ۲۴ ژانويه ۲۰۱۷
Le Monde diplomatique

اردوغان، شریکی ناراحت کننده

 

آنکارا و تهران، متحد یا رقیب

 

نويسندگان :

Mohammad-Reza Djalili

استاد ممتاز در «انستیتو مطالعات عالی بین المللی و توسعه» ژنو

Thierry Kellner

استاد سخنران در بخش علوم سیاسی دانشگاه آزاد بروکسل (ULB)

 

براثر جنگ در سوریه و هجوم پناهندگان به اروپا، تنش های مکرری بین ترکیه و شریک تاریخی آن آلمان و رقیب دیرینه اش ایران بروز می کند. به رغم تحرک ناشی از نزدیکی دیپلوماتیک بین آنکارا و تهران برای دستیابی به یک آتش بس پایدار بین همه کنشگران درگیری سوریه، به نظر می آید که این تنش ها ادامه داشته باشد.

 

ایران و ترکیه، درتمام طول تاریخ خود، به رغم رقابت ومنافع گاه متفاوت در روابط دوجانبه عمل گرایی نشان داده اند. (مطلب داخل کادر را بخوانید). با این حال، شورش های «بهار عرب» نشانگر – و گاه موجد – آشتی ناپذیری ژرفی بوده است. از آغاز بحران در سوریه اختلاف نظرها ظاهر شد (١). پس از دعوت (بی حاصل) از بشار اسد برای انجام اصلاحات، آنکارا به رغم سیاست (بدون مشکل با همسایگان) خود، به حمایت از مخالفان رژیم سوریه پرداخت. رفتار ایران کاملا متفاوت بود وبا راهبرد حمایت از محور مقاومت به حمایت از دمشق روآورد و برای این کار از متحدان لبنانی خود ازجمله حزب الله استفاده کرد و عوامل دیگر مانند شبه نظامیان شیعه عراقی و داوطلبان شیعه کشورهای دیگر را نیز بسیج کرد و این گروه اخیر به ویژه در نبردهای بازپس گیری حلب حضور یافت. درحالی که ایران – دستکم تا زمان دخالت روسیه در سپتامبر ٢٠١٥ (٢) – مهم ترین متحد رژیم سوریه بود، ترکیه به پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) اجازه می داد که پس از تجاوز به فضای هوایی اش توسط هواپیماهای روسی، در خاکش سامانه دفاع ضد موشکی نصب کند تا بتواند دربرابر موشک هایی که از مبدا سوریه می آمد نیز از خود محافظت کند. اینها تصمیم هایی بود که جمهوری اسلامی با آنها مخالف بود و فکر می کرد بخشی از این سامانه به سوی آن نشانه رفته است.

 

به نظر رژیم ایران، ترکیه سیاست مستقل درپیش گرفته ازسال ٢٠٠٣ دربرابر ایالات متحده، که خودداری از تسهیل دخالت نظامی آمریکا در عراق بود را رهاکرده بود. در ژوییه ٢٠١٥، ترکیه به ارتش آمریکا اجازه داد که برای مبارزه با پیشروی های «سازمان حکومت اسلامی» (داعش) و بمباران مواضع آن، از پایگاه «اینجرلیک» استفاده کند. این تصمیم، با آن که به قصد جلوگیری از پیشروی داعش بود، موجب خشم تهران شد زیرا آن را وسیله ای برای نزدیکی ترکیه به واشنگتن می دانست. ایران همچنین نگران همفکری ای بود که از آغاز سال ٢٠١٥ بین ترکیه، عربستان سعودی و قطر درمورد سوریه به وجود آمده بود. در واقع، هر سه کشور برای هماهنگ کردن اقدامات خود و افزایش کمک به مخالفان رژیم سوریه به توافق رسیده بودند (٣). دیری نپایید که نتیجه آشکار شد: از پایان ماه مارس ٢٠١٥، نیروهای شورشی در مناطق مختلف سوریه به پیشروی پرداختند. درآن زمان تهران مسکو را به مداخله ترغیب کرد (٤).

 

به رغم امضای توافق درمورد مسئله هسته ای ایران در ژوییه ٢٠١٥، آنکارا و تهران به جنگ لفظی درمورد سوریه پرداختند و هریک دیگری را به حمایت از «تشکل های تروریستی» متهم می کرد. برای رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه، اتهامات رسانه های ایران درمورد خرید نفت از چاه های تحت کنترل داعش چندان خوشایند نبود. ازاین هم بدتر، در زمینه تحکیم روابط با برخی از کشورهای نفتی عرب، آنکارا برای نخستین بار پس از پایان امپراتوری عثمانی، در ماه مه ٢٠١٦، دست به تاسیس یک پایگاه نظامی در قلمرو نزدیک ترین متحد منطقه ای خویش یعنی قطر زد. این اقدام دوجانبه بر اتحاد رسمی اعلام شده توسط ریاض درماه مارس ٢٠١٦ اثر گذاشت. اتحادی که آنکارا و دوحه هم عضو آن هستند. این اقدامات و رسوخ ترکیه در خلیج فارس، که تهران آن را منطقه طبیعی نفوذ خود می داند، رژیم ایران را نگران می کند.

 

ترکیه وایران، به رغم اختلاف نظرها درمورد مسایل مختلف منطقه ای، همچنان درعرصه مبادلات اقتصادی و سوختی با هم پیوند دارند. ترکیه از ایران نفت و گاز می خرد و تهران به واردات مواد مصرفی از ترکیه ادامه می دهد. با این حال اختلاف های سیاسی بر داد و ستدهای دوجانبه اثر گذاشته و میزان مبادلات بازرگانی کاهش یافته است: این میزان از ٨٩.٢١ میلیارد دلار درسال ٢٠١٢ به ٧.١٣ میلیارد درسال ٢٠١٤ رسید و درسال ٢٠١٥ فقط ٧.٩ میلیارد بود. با آن که کاهش بهای مواد سوختی دلیل بخشی از این کاهش است، فاصله بسیاری با هدف ٣٥ میلیارد دلاری تعیین شده توسط دوطرف وجود دارد. درپی ساقط شدن یک هواپیمای روسی توسط شکاری های ترکیه در ٢٧ نوامبر ٢٠١٥، ایران پیشنهاد کرد که برای بهبود روابط بین آنکارا و مسکو پادرمیانی کند. ایران با این کار می خواست روابط خود با ترکیه را نیز بهبود بخشد. دوکشور در اقدامی عمل گرایانه در بهار سال ٢٠١٦ توافقی درمورد گردشگری امضا کردند و به مذاکره درباره همکاری راهبردی درعرصه نفت و گاز پرداختند.

 

اقدام به کودتا در ترکیه در شامگاه ١٦ ژوییه ٢٠١٦، فرصتی مغتنم به تهران داد تا با همسایه خود آشتی کند و این زمانی بود که ترکیه درحال نزدیک شدن به مسکو بود. در زمانی که هنوز کودتا در جریان بود ، وزیر امور خارجه ایران روی توییتر پیامی حمایت آمیز برای دولت ترکیه فرستاد. نشست شورای امنیت ملی که تحت ریاست آقای حسن روحانی تشکیل شده بود نیز رسما از «دولت مشروع ترکیه» اعلام حمایت کرد. این واکنش سریع، درتقابل با واکنش کند کشورهای عضو «ناتو» بود که متحدان اردوغان هم هستند. پس از شکست کودتا، رییس جمهوری روحانی خیلی سریع پیشنهاد مذاکره درباره مسایل منطقه را داد. به این ترتیب، تهران آشکارا ازاین رویداد برای دعوت از ترکیه به تجدید نظر در مواضع خود نسبت به سوریه استفاده کرد. توافقی که درباره آن بدون نتیجه، ٣ ماه پس از انتخاب آقای روحانی گفتگو شده بود، درباره ٣ موضوع اصلی بود: حفظ تمامیت ارضی سوریه، مبارزه علیه همه جنبش های افراطی و تروریست و سرانجام ایجاد یک دولت وحدت ملی از طریق برگزاری انتخابات تحت نظر سازمان ملل متحد (٥).

 

در ٢١ دسامبر ٢٠١٦، آنکارا، تهران و مسکو – بدون آن که واشنگتن را در اقدام خود مشارکت دهند -، بر اصل برقراری یک«آتش بس فراگیر» درسوریه مهر تایید زدند. این اقدام با قتل سفیر روسیه در ترکیه ، دو روز پیش از نشست ٣ کشور، زیر سئوال نرفت. در ورای این توافق رسمی، عدم توافق هایی بین ترکیه و ایران ، به ویژه درمورد نقش بشار اسد وجود دارد و این نزدیکیِ آنها به یکدیگر را شکننده می کند. ایالات متحده و ترکیه هم به نوبه خود برای گرم شدن روابط خود، که پس از کودتای نافرجام ماه ژوییه منجمد شده بود، اقدام کردند. باراک اوباما و اردوغان در آغاز ماه سپتامبر دیدار کردند و به ویژه ترکیه در ٢٤ اوت ٢٠١٦ در شمال سوریه عملیات «سپر فرات» را با هماهنگی با واشنگتن اجرا کرد بدون آن که موضوع را به تهران اطلاع دهد. تهران که شگفت زده شده بود، عملیات را «تجاوز به حاکمیت سوریه» توصیف و آنکارا را به پیچیده تر کردن وضعیت منطقه متهم کرد. این امر مانع از آن نشد که ترکیه عملیات خود را گسترش داده و به طور غیر رسمی یک «منطقه امن» در قلمرو سوریه برای اپوزیسیون ایجاد کند. منطقه امنی که اهمیتش با سقوط حلب شرقی و از دست دادن آن توسط شورشیان افزایش می یابد و خوشایند رژیم ایران نیست.

 

با آن که تهران و آنکارا به طور رسمی تظاهر به سبک تر شدن تنش در روابط خود می کنند و این امر در دیدار بین آقایان روحانی و اردوغان در سپتامبر گذشته در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد دیده شد، مواضع آنها درمورد سیاست منطقه ای همچنان متفاوت است. آقای اردوغان، دربرابر سیاست خارجی ایران، که بر مبنای معتقدات شیعی است، به تدریج خود را به صورت حمایت گر سنی ها می نمایاند. در عراق، در زمینه عملیات نظامی بازپس گیری شهر موصل از داعش، رییس جمهوری حضور شبه نظامیان شیعه تحت حمایت تهران را محکوم کرده و معتقد است که آنها تهدیدی برای سنی ها هستند. او نیروهایی را در مرز عراق گردآورده و اعلام نموده که درصورتی که بناباشد هزینه عملیات علیه داعش در موصل و تلعفر (که اقلیت مهمی از ترکمن ها در آن زندگی می کنند) را سنی ها بپردازند، بیکار نخواهد نشست. به نظر برخی از ناظران، این اخطار خطاب به کارهای تهران در عراق – و غیر مستقیم، سیاست ایران دراین کشور- می تواند عاملی برای نزدیکی بین ترکیه و دستگاه مدیریتی دونالد ترامپ شود. امری که، اگر تایید شود این خطر را دارد که در تهران، با توجه به سخنان رییس جمهوری منتخب آمریکا و مشاوران نزدیکش درباره ایران خوشایند نباشد.

 

١- Cf. Mohammad-Reza Djalili et Thierry Kellner, « L’Iran et la Turquie face au “printemps arabe” », Groupe de recherche et d’information sur la paix et la sécurité (GRIP), Bruxelles, 2012.

 

٢- Cf. Mohammad-Reza Djalili et Thierry Kellner, « Iran’s Syria policy in the wake of theArab Springs” » (PDF), Turkish Review, vol. 4, n° 4, Istanbul, 2014.

 

٣- « Turkey, Saudi Arabia agree to boost support to Syria opposition », Anadolu Agency, 2 mars 2015.

 

٤- Laila Bassam et Tom Perry, « How Iranian general plotted out Syrian assault in Moscow », Reuters, 6 octobre 2015.

 

٥- Julian Borger, « Iran and Turkey’s secret talks on Syria revealed », The Guardian, Londres, 13 décembre 2016.

 

برگ هایی از تاریخ:

١٠٥٥ میلادی: ترک های سلجوقی بغداد را تصرف نموده و بر سراسر ایران سلطه یافتند.

 

٢٣ اوت ١٥١٤: در جنگ چالدران سلطان سلیم اول، شاه اسماعیل صفوی، که خود ترک نژاد و بنیانگذار صفویه و تشیع در ایران بود را شکست داد. عثمانی ها آناتولی شرقی، که کردستان عراق امروز است را ضمیمه قلمرو خود کردند و یک قرن رودررویی بین عثمانی سنی و ایران شیعه آغاز شد.

 

١٦٠١ میلادی: ایران به کشورهای اروپایی درحال جنگ با امپراتوری عثمانی پیشنهاد اتحاد داد.

 

١٦٣٩ میلادی: عهدنامه قصرشیرین بین امپراتوری های عثمانی و صفوی امضا شد.

 

قرن هجدهم میلادی: ایران دچار دوره ای طولانی از مرج و مرج شد و به ویژه پس از حمله افغان ها و کوشش های بسیاری از شاهزادگان ترک برای تصرف پایتخت این امر تشدید شد.

 

١٩٠٦ میلادی: انقلاب مشروطیت در ایران.

 

١٩٠٨ میلادی: انقلاب ترک های جوان ترکیه.

 

١٩٢٣ میلادی: تاسیس جمهوری ترکیه توسط مصطفی کمال آتاترک.

 

١٩٢٥ میلادی: تاسیس سلسله پهلوی توسط رضاشاه.

 

١٦ ژوئن ١٩٣٤: دیدار رضاشاه با آتاترک در ترکیه.

 

٢٤ فوریه ١٩٥٥: امضای پیمان بغداد برای جلوگیری از پیشروی اتحاد جماهیر شوروی. دراین پیمان عراق، ترکیه، پاکستان، ایران و انگلستان گردآمده بودند و ایالات متحده از سال ١٩٥٨ به آن پیوست.

 

١٩٥٩ میلادی: عراق پیمان بغداد را ترک کرد ونام این پیمان به «سازمان پیمان مرکزی» (سنتو) تغییر یافت. ترکیه و ایران دو ستون اصلی این پیمان هستند.

 

محکوم به توافق

 

ایران و ترکیه به خاطر شباهت تاریخی و هماهنگی فرهنگی نزدیکی خاصی دارند. آنها به خلاف شمار زیادی از همسایگانشان در خاور نزدیک، غیر عربند و ساختاری دیرینه دارند. اینها که بازمانده دو امپراتوری بزرگ یعنی عثمانی و صفوی هستند، سابقه رقابتشان به قرن شانزدهم میلادی بازمی گردد و غالبا با یکدیگر درنبرد بوده اند. همچنین، آنها گاه نیز توانسته اند به زمینه هایی از توافق دست یابند.

 

توسعه سیاسی آنها در طول قرن بیستم شباهت های بسیاری دارد. از جمله این شباهت ها انقلاب مشروطیت ایران در سال ١٩٠٦ و انقلاب ترک های جوان درسال ١٩٠٨ است که صحنه سیاسی و ملی هردو کشور را تغییر داد. پس از جنگ جهانی اول، هردو پایتخت به برنامه های تغییر دست زدند. جمهوری ترکیه از بدو تاسیس در سال ١٩٢٣ توسط مصطفی کمال آتاترک، یک سیاست مدرن سازی اقتدارگرایانه را به اجرا گذاشت که الهام بخش رضاشاه شد و در پایان سال ١٩٢٥ به تاسیس سلسله پهلوی انجامید. پس از جنگ جهانی دوم و تا انقلاب اسلامی درسال ١٩٧٩، آنکارا و تهران از «تهدید اتحاد شوروی» هراس داشتند: آنها که نزدیک به غرب و به ویژه ایالات متحده بودند، در چهارچوب پیمان بغداد (١٩٥٨-١٩٥٥) به همکاری پرداختند که پس از سقوط نظام پادشاهی در عراق در سال ١٩٥٨، جای خود را به «سازمان پیمان مرکزی» (سنتو) (١٩٧٩- ١٩٥٩) داد.

 

از سال ١٩٧٩، دو نظام سیاسیِ دارای طبیعت بسیار متفاوت، یکی لائیک و دیگری مذهبی، ناگزیر از همزیستی هستند. نظام جدید ایران لائیسیته را محکوم و غرب گرایی آتاترک گرای جامعه ترکیه را رد می کند. حکومت اسلامی پیوندهای آنکارا با ایالات متحده، با سازمان پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) و بعدا، با اسرائیل را محکوم می کند. در سیاست بین المللی هوادار جنبش عدم تعهد و پیرو یک «دیپلوماسی اسلامی» است که تقریبا همه رژیم های موجود در خاور نزدیک و در حد وسیع تر همه دنیای اسلام را مردود می شمارد. اما، در هنگام جنگ ایران – عراق (١٩٨٨-١٩٨٠)، تهران چاره ای جز درپیش گرفتن سیاستی آشتی جویانه تر با همسایه اش نداشت: روابط بازرگانی دوجانبه ایران- ترکیه به تدریج رونق یافت. پس از پایان جنگ، به رغم حفره ایدئولوژیکی که آنها را از هم جدا می کرد و بروز روزمره اختلافات، هردو کشور به گسترش روابط بازرگانی خود ادامه داده و از هرگونه تشدید تنش پرهیز نمودند.

 

درسال ٢٠٠٢، با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه (که در آن زمان اسلام گرای معتدل بود)، همکاری ها رواج بیشتری یافت. دهه سال های ٢٠٠٠ شاهد نزدیکی بی سابقه دوکشور پس از سقوط شاه بود. روابط سیاسی تقویت شد. دیدارهای رسمی چندبرابر گردید، همکاری در عرصه نیرو تائید شد و مبادلات بازرگانی جهشی بی سابقه یافت. حجم مبادلات بازرگانی از ١ میلیارد دلار در سال ٢٠٠٠ به ١٦ میلیارد دلار در ٢٠١١ (١) رسید. در سال ٢٠١٢، ایران نخستین تامین کننده نفت و دومین تامین کننده گاز ترکیه، درست پس از روسیه، بوده است (٢). با تحریم های آمریکا روابط بازرگانی و مالی بین ایران و دوبی کاهش یافت و ترکیه نقش پایگاه دورزدن تحریم ها را برای شرکت های ایرانی به عهده گرفت. شمار آنها به مقدار زیاد افزایش یافت. بنابراعلام وزارت اقتصاد ترکیه، درسال ٢٠١٤ تعداد این شرکت ها ٣٦٠٤ بوده است.

 

در عرصه دیپلوماتیک آنکارا، با همکاری برزیل، خواست درمورد مسئله هسته ای ایران پادرمیانی کند اما این کار بی نتیجه ماند. با این حال، این اقدام موجب تسکین تهران در برابر فشارهای غرب شد. به علاوه، در ژوئن ٢٠١٠ ترکیه با دادن رای منفی به قطعنامه ١٩٢٩ شورای امنیت سازمان ملل متحد، که تحریم های جدیدی را به ایران تحمیل می کرد، بر حمایت خود از ایران تاکید کرد.

 

برگرفته از: «لوموند ديپلوماتيک»

ژانویه ٢٠١٧

http://ir.mondediplo.com/article2687.html

مطلب فوق را میتوانید مستقیم به یکی از شبکه های جتماعی زیر که عضوآنها هستید ارسال کنید:  

تمامی حقوق برای سازمان کارگران انقلابی ايران (راه کارگر) محفوظ است. 2024 ©