به یاد بندیکت آندرسون

رضا چیت ساز

شاید کم تر کتابی به اندازه ی کتاب "جوامع تصوری" به قلم بندیکت آندرسون این گونه زمینه های تحقیقی ی پدیده ی مورد بررسی را تحت تاثیر قرار داده باشد. از ۱۹۸۳؛ زمانی که کتاب برای نخستین بار توسط انتشارات ورسو به چاپ رسید؛ نه تنها این کتاب به ادبیات استاندارد علوم سیاسی تبدیل شد؛ که تعریف بندیکت آندرسون از ملت مدرن و ریشه ها ی آن  تعریف رسمی در حوزه ی تحقیقی شد.

در این کتاب آندرسون  به نقد تعریف فراتاریخی از مفهوم ملت می پردازد و ملت را به مثابه "جامعه ای تصوری" تعریف می کند. بنا به این تعریف, ملت در معنای مدرن کلمه با رشد و پخش سرمایه داری و به ویژه صنعت چاپ شکل می گیرد. "جامه های تصوری" جامعه هایی هستند که در آن اعضای آن؛ بی آنکه همه هم دیگر را بشناسند با هم در ارتباطند. با کمک این تعریف می توان راحت تر ملت و ملت گرایی, به ویژه در این دوره که ما با رشد ملت قومی رو به رو هستیم؛ را فهمید.

شورش و اعتراضات ملت ترک در ایران, بعد از توهین بی شرمانه از سوی صدا و سیمای جمهوری ی اسلامی به خوبی جامه ی تصوری را به نمایش گذاشت. تردیدی نیست که ترک های هموطن ما همه نه هم دیگر را می شناسند, و نه ضرورتا منافع یکسانی دارند؛ اما همه خود را جزیی از جامعه ی تصوری ی ملت ترک می دانند. درست به همین خاطر توهین به ترک ها خیلی سریع می تواند به حرکت توده ای تبدیل شود.

حوزه ی ملت و ملت گرایی متآسفانه از گستره هایی هست که به اندازه ی لازم از سوی جنش کارگری به ان پرداخته نشده است, و در این میان کتاب بندیکت آندرسون گنجینه ای بس با ارزش است.

بندیکت اندرسون در ۱۹۳۶ در کومینگ چین در خانواده ای ایرلندی-انگلیسی به دنیا آمد. پس از مدت کوتاهی خانواده ی وی به کالیفرنیا نقل مکان کرد. در سال ۱۹۵۷ او در دانش گاه کمبریج فوق لیسانس خود را گرفت و در سال ۱۹۶۷ در کرنل دکترای خود را با تمرکز بر آسیای جنوب شرقی و به ویژه اندونزی دریافت کرد.

در سال ۱۹۶۶ او و روت مک وی به بررسی ی کودتای ۳۰ سپتامبر ۱۹۶۵ پرداخت و نشان داد که بر خلاف نظر رسمی؛ حزب کمونیست اندونزی و سوکارنو در کودتا دخالتی نداشتند. این شورش به سوهارتو بهانه ای داد که برای برقراری ی نظم به قتل عام کمونیست ها و نابودی ی حزب کمونیست اندونزی بپردازد. افشای بی گناهی ی حزب کمونیست اندونزی در کودتای ۳۰ سپتامبر از سوی بندیکت آندرسون منجر به این شد که وی از اندونزی اخراج شد و تا سال ۱۹۹۸ حق ورود به کشور را نداشت.

بی تردید بندیکت آندرسون عشق وعلاقه ی بسیاری به مردم اندونزی داشت و در هر فرصتی به اندونزی باز می گشت. روز شنبه ۱۳ دسامبر بندیکت آندرسون در هتلی در شهر باتو در اندونزی دیده از جهان فرو بست. نبود او در این زمانه با پیش رفت قوم گرایی ی عریان در اروپا کاملا محسوس خواهد بود. بی شک جنبش کارگری با نبود بندیکت آندرسون یکی از مهم ترین نظریه پردازان خود را؛ آن هم در یکی از مهم ترین و حساس ترین عرصه ها از دست داد. یادش بس گرامی باد!