فمنیسم بازار آزاد

جوانا برنر۱

ترجمه ی اکرم پدرام نیا

در این نوشته برآنم که کتاب باارزش و خواندنی «فمنیسم گمراه شده» اثر هستر اینشتین، استاد علوم اجتماعی کالج کویینز را معرفی کنم، اثری که به نظر من همه ی طبقه های اجتماعی باید مطالعه کنند. هستر اینشتین در این کتاب فمنیسم لیبرالی را با استفاده از نشانه های تاریخی نقد میکند و نشان میدهد که پذیرش نظریه ی «فمنیسم رایج» یورش شرکت های سرمایه داری بزرگ را به طبقه ی کارگر آمریکا، به کشاورزان و کارگران شهری و روستایی در کشورهای آمریکای جنوبی و سراسر جهان موجه جلوه میدهد. 

از دیدگاه او فمنیسم باب روز چون کُلفَت ناآگاه به طبقه ی سرمایهدار خدمت می کند و تاکنون تعریف رایج فمنیسم در دنیای اقتصاد سرمایه داری جهانی سبب رشد نولیبرالیسم شده است.

به عقیده ی هستر اینشتین نظریه ی «فمنیسم رایج» یا فمنیسم لیبرالی در فرهنگ مردم آمریکا و بسیاری از کشورهای جهان جا افتاده و بخشی از دانش همگانی شده؛ مثلا همه این را قبول دارند که وقتی زن وارد بازار کار شد و مزد گرفت، به استقلال و آزادی میرسد. البته موج دومی از فمنیسم نیز به وجود آمده که به فمنیسم سوسیالیستی گرایش دارد و هدف اصلی اش بر رشد کامل انسان و زن متمرکز است، اما بیشترینه ی زنان فمنیست جهان سوم و زنان فمنیست رنگین پوست و همچنین فمنیست های رادیکال همه ی هدفشان را بر پیشرفت فردی و بالا بردن زمینه های شکوفایی ذاتی بازار آزاد رقابتی و نظام سیاسی متمرکز کرده اند. به عبارت دیگر، با ترویج این نوع فمنیسم بازار آزاد نولیبرالیسم از ورود زن به بازار کار سود برده و می برد.

درست است که فمنیسم لیبرالی در مورد زن به مسائل گوناگونی توجه می کند، اما هنوز در بازار کار زن را به رقابت با مرد وامیدارد. از یکسو به مبارزه با تبعیض آموزشی و کاریابی، آزار جنسی و جبران بیعدالتی های گذشته نسبت به زن و غیره اهمیت حیاتی می دهد و از سوی دیگر، خود این ایدئولوژی که فرهنگ و قانون مان را تغییر داده تا زمینه را برای مدیر و حرف های شدن زن ها آماده کند، سبب موجه جلوه دادن استثمار طبقه ی کارگر زن، بدبخت و منزوی کردن این طبقه در آمریکا و دیگر کشورهای جهان شده است. البته همین استقبال از مبارزه با تبعیض آموزشی و کاریابی و غیره که منجر به رسیدن آنها به درجه های بالاتر شد، به این دلیل بود که ورود زن به بازار کار چشمانداز اقتصادی و سیاسی را تغییر داد. به این دلیل که این طبقه در هر سمتی نیروی کار ارزانتری نسبت به جنس مرد بود.

آن ها ادعا می کنند که هر زنی باید کسی باشد و فمنیسم عامه پسند علاقه ی زن ها را برای رسیدن به دانش بیشتر بالا برده، امروز پس از چهل سال از کوشش و مبارزات فمنیستی می بینیم که میان زنانی که کار می کنند، فاصله ی بزرگی ایجاد شده است. هستر اینشتین برای نشان دادن علت و چگونگی رخداد این اتفاق، تاریخچه ی اندیشه ها و سیاست های فمنیستی را در متن بازسازی اساسی اقتصاد جهان و سیاست های نولیبرالیسم بررسی میکند.   

به گفته ی او صنعت زدایی، انتقال شرکت های تولیدی- صنعتی به کشورهای فقیر موسوم به جنوب، رشد بخش خدماتی، انفجار بخش مالی، مقابله ی کارفرمایان با اتحادیه ها، همه از نمادهای کلیدی تغییر رابطه ی زن با کارِ مزدیست و تمام این ها در چارچوب به اصطلاح جهانی سازی رخ میدهد. در کشورهای ثروتمند معروف به شمال، جهانی سازی سبب کاهش شدید دستمزد مردها شده و خانواده هایی را که بنا به سنت همیشه با درآمد مرد خانواده زندگی می کردند، به عبارت دیگر، مرد نان آور خانه بوده، با مشکل مالی روبرو کرده است. همزمان، اقتصاد خدماتی (کار در فروشگاه های زنجیره ای و خدمات اداری) افزایش یافته و از این روی نیاز به کار ارزان زن بالا رفته است.

در جنوب قاره ی آمریکا، جنبش فراگیر «فمنیسم رایج» زن ها را به بازار کارگری گسترده ای وارد کرد. چون فمنیسم زن ها را به انجام دادن کارهای مزدی تشویق می کرد تا آنها را از سرکوب نظام مردسالاری در خانه نجات دهد، جمعیت بزرگی از کارگران ارزانقیمت (زنان) وارد بازار کار شدند و کارفرمایان سرمایه داری با استفاده از این کارگران ارزان قیمت سطح هزینه های شرکت هایشان را کاهش دادند. از سوی دیگر میل زنان بیشمار به ورود به بازار کار سبب شد که شرکت های بزرگ در برابر هر گونه فشار برای افزایش حقوق کارگران مقاومت کنند. و وقتی فمنیسم ورود زنان به بازار کار مزدی را «آزادی» معنی کرد، بهره کشی شرکت های چندملیتی از کارگر زن در نواحی تجارت آزاد زیر این شعار مخفی ماند. به سخنی کوتاه، فمنیسم زبان سرمایه داری نوین شد.

نوسازی اقتصاد آمریکا به یاری و همدستی جنبش نوباب محافظه کار و روی کار آمدن ریگان در دهه ی ۱٩٨٠ یورش به کارگر سازماندهی شده را بی پرده تر کرد و با گذر دهه ها به قدرت این یورش افزود. از سوی دیگر، حذف کمک های رفاهی دولتی یکی از برنامه های اصلی حزب محافظه کار بود و اصلاح برنامه ی رفاه از مسائل اساسی این دولت. از آنجا که فمنیسم همواره و فقط به این نکته پیله کرد که کارِ مزدی اساس استقلال و آزادی زن است، حقوق مادران تنها و بی همسر فراموش شد و چون کمک های رفاهی قطع شده بود، فشار بزرگی بر این گروه وارد آمد، به ویژه وقتی دموکرات های میانه رو، چون بیل کلینتون به کاروان اصلاح برنامه ی کمکهای رفاهی پیوستند و سرانجام همه ی کمک های رفاهی را حذف کردند.

همین ناتوانیِ فمنیسم در برانگیختن و دفاع از حقوق رفاهی زنان تا اندازه ای از پیامدهای تاریخی مسیرهای اشتباه فمنیسم آمریکا و دیگر کشورهای سرمایه داریست که جنبش فمنیستی را سخت ناتوان کرده. از همان آغاز صداهای غالب در جنبش زنان رنج طبقه ی کارگر زن و مشکلات زنان رنگین پوست را منعکس نمی کرد. حتا مسائل بسیار مهم طبقه ی کارگر زن و زنان رنگین پوست وارد برنامه های فمنیسم رایج نشد... از نظر هستر اینشتین، جنبش زنان در سازمان هایی هم که برای آزادی سقط جنین تشکیل دادند، این موضوع را بیشتر انتخاب فردی تصویر کردند به جای اینکه آن را بخشی از برنامه ی گسترده ترِ «حق کامل تولید مثل» مطرح کنند. جنبش زنان همچنین در ایجاد جنبش های ضد طبقاتی یا ضد نژادپرستی که میتوانست در برابر حمله های دست راستی ها کمتر آسیب پذیر باشد، ناتوان بوده است.

اما به راستی چه طور فمنیسم دزدیده شد و اکنون چه باید کرد؟

به قول هستر اینشتین آن شاخه از فمنیسم که به افکار سنتی لیبرال معتقد است، و آزادی را فقط داشتن حق رقابت زن با مرد در بازی های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تعریف میکند، سخت در اشتباه است. این فمنیسم لیبرالی نه تنها با سرمایه داری نولیبرالیسم جور و هماهنگ است، که فقط به منافع طبقه ی زنان سفیدپوست صاحب حرفه و مدیرانی که از هواداران قدرتمند سرمایه داری نولیبرالیسم هستند، می اندیشد. 

به این ترتیب نباید تعجب کنیم که این نوع فمنیسم رواج پیدا میکند، نه فمنیسم با دیدگاه های ریشه ای تر. ناگفته نماند که همه ی کوشنده های فمنیستی به این سیاست ها گرایش ندارند و علاوه بر این گروه، موج دومی از فمنیسم با سیاست های دموکراتیک به راه افتاده، که من آن را فمنیسم رفاه اجتماعی مینامم. این گروه برنامه های اصلاحی گسترده ای دارند. فمنیسم رفاه اجتماعی از دولت میخواهد که به تبعیض ها پایان دهد و مثلا از زنانی که نقش دوگانه دارند، هم کارِ مزدی می کنند و هم در خانه مراقب فرزندانشان هستند، حمایت کند و پرستارهای کودک خوب با بهای مناسب در اختیارشان بگذارد. اما میدانیم که تاکنون در این هدف کاملا ناموفق بوده اند و به خاطر مخالفت های کارفرمایان سرمایه دارِ قدرتمند، اتحادیه های کارگری بی عرضه و بی علاقه به مبارزه برای حقوق زنان، و همچنین حزب دموکراتی که شتابان به سمت راست میرود، جایی برای اجرای برنامه های فمنیسم رفاه اجتماعی نمی ماند. تنها با جنبش اجتماعی گسترده و مختل کننده ی برنامه های نظامی، مبارزه های فمنیستی و مبارزه ی اتحادیه های تجاری علیه سرمایه داری و نژادپرستی و با دفاع از حقوق دگرباشان و حقوق مهاجران خواهد توانست چنین امتیازهایی را به دست آورد... راه حل مناسب ما نقش بر آب کردن و شکست دادن است، نه گمراه شدن و فریب خوردن.   

به نظر من هستر اینشتین درست میگوید که فمنیسم دچار دوگانگی شده، دستکم در مورد مادر بودن تمام وقت. اما به جای شماتت فمنیسم برای این دوگانگی، من معتقدم که باید ریشه های آن را در واقعیات مربوط به اقتصاد سیاسی سرمایه داری جست و به بحث های بی ثمری مثل اینکه آیا زن باید در خانه بماند و به وظیفه ی مادریاش عمل کند یا سر کار برود و مزد بگیرد، پایان داد. بیگمان زنان، از جمله مادرانِ تنها باید راه هایی برای ترکیب وظایف مادری و کار مزدی داشته باشند. البته همه ی راه حلها نمی توانند موثر باشند، مثلا حتا مادرانی که کارشان را دوست دارند، اغلب بیش از توانشان کار میکنند و تحت فشارند و آن هایی که تن به فشار کار نمی دهند، از نظر درآمد، حقوق بازنشستگی و غیره جریمه های سنگینی می پردازند. هستر اینشتین فمنیست های دانشگاهی را به خاطر پافشاریشان بر «حذف تفاوتهای جنسی» مورد نقد قرار میدهد و میگوید، این انکار هر گونه ادعا در مورد «برتری زن ها» را از بنیاد خراب میکند. به رغم فمنیسم مادرانه که به ایده آلهای سنتی معتقد است و میگوید تغذیه و مراقبت از کودکان دلیلیست برای دادخواهی زن از جامعه و دولت، فمنیسم مدرن سرسخت در برابر استفاده از تفاوت های جنسی برای دادخواهی میایستد، چون نگران است که چنین بحث هایی سبب شود زنها را متفاوت و پایین تر از مردها تصور کرده و با همین باور با آنها برخورد شود. به نظر من این نگرانی بسیار به جاست.

ما نباید برای نشان دادن ارزش زن کارهایی چون تغذیه و مراقبت از کودکان را از جمله کارهایی بدانیم که برتری زن را نشان میدهد. نیازی نیست که برای نگه داشتن مادران در خانه دلیل های روانشناسانه بیاوریم تا بتوانیم برای اداره ی زندگی آنها، به ویژه مادرانِ تنها، خرجی بخواهیم. مثلا در سال های ۱٩٨٩ تا ۱٩٩٨ زمانی که کمک های اجتماعی زیر ضربه های پیاپی بود، گروه حقوق کمکهای اجتماعی خواسته های مادران تنها را در برنامه ی حمایت همگانی و گسترده از والدین قرار داد (مثلا مرخصی زایمان برای پدر یا مادر، یارانه برای خانواده های کم درآمد، حق داشتن پرستار کودک مناسب) که سبب میشد مادران بتوانند هم نان آور خانه باشند و هم مراقبت از کودکانشان به شیوه ای مناسب با نیاز بچه ها میسر گردد. گذشته از بحث درباره ی مرخصی با حقوق برای مادران با بچه های کوچک، بحث بر سر این بود که وقتی کار مادر زندگی بچه هایش را به خطر میاندازد یا کیفیت مراقبت از آن ها را پایین میآورد، مادرِ تنها باید این حق را داشته باشد که از کار کردن سر باز زند و حقوق دریافت کند.

هستر اینشتین در پایان این کتاب از فمنیست ها می خواهد جنبشی برپا کنند که به رفع نیازها و منافع زنان طبقه ی کارگر و رنگی نپوست و زنان جوامع فقیر بیاندیشد و برای رسیدن به این اهداف تلاش کند.

۱. جووانا برنر، استاد بازنشسته ی دانشگاه پورتلند و عضو سازمان فمنیستی سوسیالیستی همبستگی و کوشنده ی سیاسی اجتماعی آمریکایی

نوشته ی بالا برداشتی آزاد از مقاله ی او در مجله ی مانتلی ریویو است.

وبسایت مترجم: www.pedramnia.com